Заключительный раздел книги “Память. Осиповичский район” (издания 2002 года) называется “1945 – до наших дней” и рассказывает о послевоенном развитии города и района. В данном разделе 158 страниц, включает следующие главы:
- В мирном труде. После освобождения – стр. 561
- За газетной строкой – стр. 564
- Возрождение края – стр. 566
- За газетной строкой – стр. 578
- Из истории образования – стр. 590
- На спортивной орбите – стр. 592
- Осиповичский международный марафон – стр. 594
- Из истории предприятий района – стр. 597
- Из истории колхозов района – стр. 606
- Отличились трудом (Герои труда, награжденные орденами) – стр. 609
- Заслуженные работники Беларуси – стр. 617
- Родом из Осиповичского края – стр. 619
- Ученые – стр. 619
- Государственные деятели – стр. 624
- Спортсмены – стр. 625
- Деятели искусства – стр. 628
- Адмирал из Лапич – стр. 631
- Шпак – фамилия генеральская – стр. 632
- Они руководили городом и районом – стр. 638
- Судьбою связанные с краем – стр. 645
- Военнослужащие, которые погибли при исполнении служебных обязанностей – стр. 647
- Погиб в Корее – стр. 649
- Погибли в Афганистане – стр. 649
- Из материального и духовного наследия – стр. 652
- Развитие культуры – стр. 652
- Детская школа искусств – стр. 653
- Народные коллективы Осиповичского района – стр. 654
- Строка в биографию поэта (М.Богданович) – стр. 657
- Из архитектурного наследия – стр. 659
- Осиповичская деревня глазами этнографа – стр. 662
- Народные ремесла – стр. 670
- Одежда – стр. 675
- Свадьба в Осиповичском районе – стр. 678
- Музеи Осиповичского края – стр. 684
- Из истории населенных пунктов Осиповичского района – стр. 686
- Оглавление и заключение – стр. 719-720
СТРАНИЦА 561
У МІРНАЙ ПРАЦЫ
Пасля вызвалення
Нямецкафашысцкія акупанты гаспадарылі ў Асіповічах 1093 дні і ночы. За гэты час гораду і раёну былі нанесены вялікія страты. 3 62 тыс. чалавек, якія пражывалі тут да Вялікай Айчыннай вайны, за гады акупацыі расстраляна, спалена і закатавана 11,5 тыс. грамадзян. На катаржныя работы ў Германію было вывезена 8 тысяч асіпаўчан. Фашысты знішчылі 50 населеных пунктаў, спалілі 3270 дамоў калгаснікаў, 813 грамадскіх калгасных будынкаў, 29 школ, 8 бальніц, 49 памяшканняў дзяржаўных і культурнаасветных устаноў.
Горад Асіповічы быў спалены напалову. Знішчаны будынкі райвыканкома, пошты, банка, леспрамгаса, ашчаднай касы, усе гандлёвыя памяшканні.
Як паведамлялася ў дакладной запісцы сакратара Асіповіцкага райкома КП(б)Б, з існаваўшых да Вялікай Айчыннай вайны шклозавода «Кастрычнік», двух торфазаводаў «Татарка» і «Свабода», смалазавода, райпрамкамбіната мелі частковыя разбурэнні два торфазаводы і будынак райпрамкамбіната. У цэлым страты нпслозавода склалі 17 800 000 рублёў у цэнах таго часу.
Да вайны ў раёне працавалі 2 машыннатрактарныя станцыі (МТС), якія мелі 110 трактароў, 26 малатарань,
8 камбайнаў, шмат іншай тэхнікі. Мелася 99 калгасаў, у іх утрымлівалася 8000 галоў буйной рагатай жывёлы, болын за 6500 свіней, звыш 9000 авечак, 600 валоў, 4500 коней. Усё гэга было разрабавана. Асабліва пацярпелі ад нямецкай акупацыі Градзянскі, Яноўскі, Пагарэльскі, Карытненскі, Дзераўцоўскі сельсаветы.
3 трох бальніц у раёне засталася адна ў горадзе Асіповічы, якая патрабавала капітальнага рамонту. Бальніцы ў Ясені і Свіслачы былі поўнасцю знішчаны.
3 16 сярэдніх школ, што існавалі да вайны, разбурана 8.
Гаспадарцы горада і раёна былі нанесены матэрыяльныя страты ў суме 353 735 910 рублёў (у цэнах 1944).
Змрочную карціну ўяўлялі сабой Асіповічы пасля выгнання акупантаў. Паўсюдна — разваліны і папялішчы, вуліцы зрыты варонкамі ад мін, бомбаў, снарадаў. На ветры гайдаўся калючы дрот лагерных агароджаў. 3за недахопу жылля болынасць жыхароў тулілася ў часовых пабудовах і зямлянках.
У сваіх успамінах «Праз лясы і балоты» былы карэспандэнт франтавой газеты паэт Я.А.Далматоўскі ў кнізе «Палкі ідуць на захад» пісаў: «Быў на нашым шляху горад Асіпо
19. Зак. 3129.
561
1945 — да нашых дзён
вічы. Ён быў асноўным цэнтрам канцлагераў і астрогаў. Лагер васемнаццацігадовых. Лагер для ваеннапалонных. Лагер для старых. Жаночы лагер. Лагер для дзяцей васьміпятнаццаці гадоў. Жыхары расказвалі нам, што тут фашысты спецыяльна адбіралі блізнят і адпраўлялі іх кудысьці. Потым, ужо ў Польшчы, даведаўся я працяг гэтай страшэннай гісторыі. Калі мы вызвалялі палонных «фабрыкі смерці» — лагера Асвенцім, насустрач нашым байцам выбеглі сотні блізнят. Жахліва выглядалі гэтыя змардаваныя, шэрага аблічча пары. Аказваецца, фашысцкія прафесары праводзілі медыцынскія доследы, вывучаючы прыроду блізнят. Упырсквалі ім хваробатворныя бацылы, даследавалі, як адбіваецца хвароба на ад народных арганізмах».
3 першых дзён вызвалення райком партыі, раённы і гарадскі Саветы дэпутатаў працоўных пачалі прымаць меры па аднаўленні разбуранай гаспадаркі. Іх памочнікам стала камсамольская арганізацыя Асіповіч. Яе члены актыўна ўдзельнічалі ў правядзенні ўліку насельніцтва, расчыстцы горада ад руін, зняцця з агароджаў і сцен фашысцкіх загадаў, распараджэнняў і надпісаў. Дзяўчаты прывялі ў парадак будынак дзіцячага дома, які акупанты ператварылі ў стайню, адшу
калі для сірот адзенне, посуд, мэблю. Камсамольцы сабралі мастацкую літаратуру для гарадской бібліятэкі, працавалі на аднаўленні школ і дзіцячых устаноў.
Ужо 20 ліпеня былі адкрыты гарадскі і чыгуначны дзіцячыя сады і яслі. У той жа дзень у клубе чыгуначнікаў «Чырвоны Кастрычнік» райком камсамола правёў урачысты вечар сустрэчы моладзі з воінамі Чырвонай арміі і партызанамі, які скончыўся канцэртам мастацкай самадзейнасці. А праз дзесяць дзён быў паказаны першы пасля вызвалення горада і раёна кінафільм «Чакай мяне».
Па стане на 1.9.1944 г. з прамысловых прадпрыемстваў прыступілі да работы па сушцы і штабялёўцы здабытага торфу 2 торфазаводы. Работа шклозавода «Кастрычнік» стрымлівалася зза адсутнасці сыравіны, паліва і транспарту. Аднавіў працу райпрамкамбінат. У Асіповічах, мястэчку Градзянка і пасёлку Ялізава арганізаваны шавецкакравецкія арцелі на давальніцкай сыравіне. У горадзе дзейнічала адна хлебапякарня, прыступіла да работы мэблевая арцель «Святло».
Да гэтага часу былі адноўлены 5 калгасаў, падабраны і накіраваны ў іх старшыні, брыгадзіры і рахункаводы. У гаспадарках мелася 850 плугоў, 910 ба
напа
Так ныглядалі буДынкі лову спаленага горада
562
Пасля вызвалення
рон, 12 машын коннай цягі, 18 памяшканняў для жывёлы, 13 складскіх калгасных пабудоў, 1150 коней.
Уборка ўраджаю характарызавалася наступнымі паказчыкамі: з агульных пасеваў азімых і яравых культур 6877 га было зжата 5981 га, абмалочана — 819.
Працавалі 2 МТС і машыннатрактарныя майстэрні (МТМ). Усяго ў іх па раёне налічвалася 9 трактароў розных марак, Ібтрактарных плугоў, 10 малатарань, 2 камбайны.
3 медыцынскіх устаноў у Асіповічах у памяшканні былых дзіцячых ясляў працавала бальніца, у памяшканні дзіцячай кансультацыі — амбулаторыя. Адноўлены бальніцы ў пасёлку Ясень на 25 ложкаў, мястэчку Свіслач на 50 ложкаў, адкрыты яслі на 50 дзяцей і дзіцячы дом у мястэчку Свіслач на 100 дзяцей.
3 устаноў народнай адукацыі былі гатовы прыняць навучэнцаў 8 сярэдніх, 7 няпоўных сярэдніх, 40 пачатковых школ. У іх налічвалася 10 636 вучняў
1 248 настаўнікаў.
Пачала дзейнічаць раённая кантора сувязі з камутатарам на 30 нумароў. Была наладжана сувязь паміж установамі горада і вобласці. Вёў перадачы радыёвузел магутнасцю ў 60 кропак.
3 устйноў культуры ў Асіповічах працаваў клуб чыгуначнікаў, у раёне —
2 хатычыТальні.
Да гэтага часу ў раёне налічвалася 13 сельскіх Саветаў, гарсавет і пасялковы Савет. Колькасць насельніцтва ў горадзе на 1.9.1944 г. складала 10 820 чалавек, у сельскай мясцовасці — 26 148 чалавек.
Аднаўленне гаспадаркі і культуры раёна адбывалася ў цяжкіх умовах. Нягледзячы на значную дапамогу Беларусі саюзных рэспублік, востра адчуваўся недахоп будаўнічых матэрыялаў, транспартных сродкаў, кваліфікаваных рабочых. Насельніцтва мела вялікую патрэбу ў прадуктах харчавання і прамысловых таварах. I ўсё ж,
дзякуючы самаадданай працы асіпаўчан, работы вяліся паспяхова.
Перш за ўсе партыйныя і савецкія органы накіравалі намаганні працоўных на аднаўленне транспарту, прамысловай і сельскагаспадарчай вытворчасці. Каб арганізаваць перакідку войскаў і бесперабойнае забеспячэнне фронту, асіповіцкія чыгуначнікі мабілізавалі ўсе наяўныя сродкі на хутчэйшае аднаўленне вузла. Усімі работамі кіравала аператыўная група начальніка Асіповіцкага аддзялення дарогі І.М.Кургуза. За 5 дзён была нанава ўведзена ў строй станцыйная гаспадарка. Пачалося будаўніцтва моста цераз раку Сіняя. За паспяховае правядзенне аднаўленчых работ І.М.Кургуз быў узнагароджаны ордэнам «Знак Пашаны».
Сярод чыгуначнікаў разгарнулася спаборніцтва за датэрміновае выкананне планаў аднаўленчых работ і перавозак. Да канца 1944 г. на станцыі Асіповічы працавала 8 камсамольскіх ударных брыгад. У лакаматыўным дэпо былі выдзелены саставы «Камсамольскі паравоз» і «Партызанка», брыгады якіх вялі працоўнае саперніцтва і былі лідэрамі спаборніцтва. Брыгаду «Камсамольскага паравоза» ўзначальваў Аркадзь Сакалоў, якому ў 1945 г. было прысвоена званне лепшага машыніста Беларускай чыгункі.
Гэтак жа самааддана працавалі асіпаўчане і на адраджэнні прамысловых прадпрыемстваў. Пераадольваючы цяжкасці, звязаныя з недахопам машын, абсталявання і цяглавай сілы, калектыў леспрамгаса павялічваў аб’ёмы лесанарыхтовак. На прамкамбінаце быў запушчаны млын. Да канца года аднавілі работу маслазавод, арцелі прамкааперацыі — смалакурня «Чырвоны хімік», швейнакравецкія «Сацпраца» і «Прагрэс», харчовая «Перадавік». Адкрыліся магазіны Асіповіцкага філіяла Бабруйскага міжрайгандлю, райспажыўсаюза, аддзела рабочага забеспячэння чыгункі.
563
1945 — да нашых дзён
Паступова аднаўляўся жыллёвы фонд. Кожнаму домаўладальніку на будаўніцтва дома выдаваліся грашовыя пазыкі ў памеры 10 тыс. рублёў і 25 м3 лесу. У дапамогу індывідуальным забудоўшчыкам леспрамгас арганізаваў выраб дошчачкі і тынкоўнай драніцы. Да канца 1944 г. у Асіповічах было пабудавана 119 жылых дамоў.
Жыццё горада і раёна шырока асвятляла раённая газета, якая з 1.1.1945 г. стала называцца «Калгасная праца». Яна расказвала аб спаборніцтве работнікаў прадпрыемстваў і калгасаў, натхняла іх на хутчэйшае аднаўленне прамысловасці і сельскай гаспадаркі, культурнаасветных устаноў, інфармавала насельніцтва аб поспехах Чырвонай арміі, якая ўсе далей адганяла гітлераўскіх захопнікаў ад роднай зямлі.
9 мая 1945 г. сусветнагістарычнай перамогай савецкага народа і яго ўзброеных сіл над фашысцкай Германіяй скончылася Вялікая Айчынная вайна. Краіна атрымала магчымасць накіраваць усе сілы і матэрыяльныя рэсурсы на адраджэнне і далейшае развіццё народнай гаспадаркі.
У гады 1й пасляваеннай пяцігодкі (1946 — 1950) у Асіповічах былі поўнасцю адноўлены прамкамбінат, майстэрні арцелей прамкааперацыі «Сацпраца», «Прагрэс» і «Перадавік», смалакурны завод арцелі «Чырвоны хімік». У 1947 г. быў створаны гархарчкамбінат, які арганізаваў вытворчасць павідла, безалкагольных напіткаў.
Адначасова з выпускам адзення, абутку, харчовых прадуктаў наладжвалася бытавое абслугоўванне асіпаўчан. Адкрыліся цырульня і фатаграфія.
Да 1951 г. усе прадпрыемствы дасягнулі даваеннага ўзроўню па выпуску валавой прадукцыі.
Інтэнсіўна вялося дзяржаўнае і індывідуальнае жыллёвае будаўніцтва. Да 1950 г. у Асіповічах было адноўлена і пабудавана 845 будынкаў, у тым ліку індывідуальнымі забудоўшчыкамі 758 дамоў плошчай 25,9 тыс. м2.
У леспрамгасе з 1945 г. на нарыхтоўцы драўніны прымяняліся электрапілы, а на яе вывазцы — аўтамашыны.
У канцы 1947 г. рабочы парк паравозаў складаўся з 38 адзінак серыі «52», «Щ» і «Ов», двух вуглепад’ёмных кранаў на чыгуначным хаду, 14 адзінак станочнага абсталявання, кузнечнага молата з механічным абсталяваннем і цыркулярнай пілы.
Актыўна вяліся падрыхтоўка і навучанне кадраў. У 1947 г., напрыклад, былі падрыхтаваны 4 машыністы, 50 памочнікаў машыністаў, 80 качагараў, 16 чалавек атрымалі іншыя прафесіі. Да гэтага часу ў дэпо налічвалася 535 чалавек.
Паступова развівалася сетка грамадскага харчавання. У 1947 г. у горадзе адкрыліся 2 сталовыя — на вул. Сацыялістычнай і Камуністычнай.
У 1947 г. быў арганізаваны лесагандлёвы склад па продажы лесаматэрыялаў, зборных дамоў і абсталявання.
За газетным радком
Па старонках раённай газеты «Калгасная праца»*
15 мая 1946 г. завода абавязаліся за сезон бягучага года
ЦАГЕЛЬНЫ ЗАВОД ПАЧАЎ ПРАЦАВАЦЬ
Цагельны завод «Чырвоны ўдарнік» Асіповіцкага прамкамбіната распачаў выпуск прадукцыі. У першы пробны дзень было выпушчана 4000 цаглін. Рабочыя
даць будаўнічай прадукцыі 1 млн. цаглін. Змагаючыся за якасць і колькасць, яны імкнуцца да зніжэння браку.
Будаўнік Максім Вікторчык свае дзённае задание выконвае на 110 працэн
‘Захаваны тагачасны стыль і арфаграфія.
564
За газетным радком
таў. Не адстаюць ад ліку перадавых 16гадовыя А.Чарнецкі і В.Пракопчык.
Гэтыя людзі разумеюць, што пры хуткасным і якасным выпуску будаўнічага матэрыяла можна хутка аднавіць усё разрушанае гітлераўскімі бандытамі за перыяд акупацыі нашага раёна.
С.Баразна, Свіслацкі сельсавет.
23 мая 1946 г.
ВЫТВОРЧЫ ЎЗДЫМ ЧЫГУНАЧНІКАЎ
3 высокім вытворчым уздымам аднаўляе пасля разрухі нямецкафашысцкімі мярзотнікамі Беларускую чыгунку калектыў Асіповіцкага вагонарамонтнага пункта. Вынікам гэтага з’явілася шырока разгорнутае сацыялістычнае спаборніцтва паміж брыгадамі і асобнымі рабочымі.
Стары рабочы кавалькамуніст Іларыён Савенкоў са сваім малатабойцам Рыгорам Гулікам на працягу апошніх месяцаў сістэматычна перакрываюць нормы выпрацоўкі на кавальскіх работах. Вытворчасць іх працы кожны дзень дасягае 500 — 550 працэнтаў. Яны зараз займаюцца нарыхтоўкай запасных часцей і дэталей, неабходных для рамонта вагонаў. Гэтыя людзі працуюць, не лічачыся з часам, выкарыстоўваючы кожную рабочую хвіліну.
Вялікім аўтарытэтам сярод рабочых калектыву карыстаецца камсамольскамаладзёжная брыгада І.Снігіра, выканаўшая красавіцкі і майскі план гіа рамонту аўтатармазоў на 250 працэнтаў. Вельмі добра працуюць члены брыгады слесарыаўтаматчыкі: В.Старавойтаў, Е.Купчык, М.Рубінчык і В.Гацко. Яны штодзённа выконваюць сваю праграму ні менш як на 300 — 310 працэнтаў.
Выдатна працуюць слесары зборачнага цэха: А.Савіцкі, І.Налівайка. Сярэдняя іх выпрацоўка складае 250 — 260 працэнтаў. Уважлівай і самаадданай працай імі ўжо шмат адрамантавана вагонаў, [выканана] сярэдняга і капітальнага рамонтаў.
Камсамольцытокары: Н.Гарбуз выконвае штодня па 3 і больш нормы, а В.Панкратовіч — 2,5 нормы. За выдатныя поспехі ў працы тав. Гарбуз выбран сакратаром пярвічнай камсамольскай арганізацыі.
Толькі напружанай і самаадданай працай можна аднавіць усе разрухі, прычыненыя ворагам, і выканаць задачы, якія
пастаўлены перад нашым народам у Сталінскім пяцігадовым плане.
I. Жыгалкоўскі.
29 лістапада 1946 г. НОВАЯ ЭЛЕКТРАСТАНЦЫЯ
На крутым беразе ракі Свіслач пачалося будаўніцтва буйнейшай у рэспубліцы Асіповіцкай гідраэлектрастанцыі, прадугледжанай планам новай пяцігодкі. Будуецца лесапільны завод, рабочы пасёлак. Для абслугоўвання будаўніцтва ўведзена ў эксплуатацыю дызельная электрастанцыя. У бліжэйшы час разгорнуцца гідратэхнічныя работы.
Першая частка новай дызельнай электрастанцыі дасць ток Асіповічам і Бабруйску, а таксама навакольным вёскам і калгасам.
20 ліпеня 1947 г.
ЗЯМЛЯНАК БОЛЫН НЕ ІСНУЕ
Да пачатку ўдарнага месячніка па адбудове дамоў для калгаснікаў, пражываючых у зямлянках, у Карытненскім сельсавеце жыло ў зямлянках 5 сямей.
У выніку правільнай арганізацыі працы, мабілізацыі ўсіх калгаснікаў на выкананне пастановы XIV Пленума ЦК КП(б)Б, у сельсавеце поўнасцю закончана будаўніцтва трох дамоў, два зрубы пастаўлены для сямей, якія жылі на падсяленні, і двум сем’ям перавозяцца гатовыя дамы з другіх вёсак. Такім чынам, у Карытнянскім сельсавеце зямлянак болын не існуе, гэтай агіднай спадчыннасці гітлераўскага панавання.
К.Палярны.
17 чэрвеня 1948 г.
Днямі ў г. Асіповічы арцель «Перадавік» закончыць поўнае абсталяванне цэха па выпрацоўцы газіраванай вады. Неабходнай пасудай і сыравінай цэх забяспечаны поўнасцю.
10 кастрычніка 1948 г.
ГРАДЗЯНКА РАДЫЁФІКАВАНА
У рабочым пасёлку Градзянка днямі абсталяван і дзейнічае радыёвузел, які разлічаны на 500 радыёкропак.
Ужо радыёфікаваны ўсе грамадскія будынкі прадпрыемстваў, устаноў, калгасаў і школы.
565
1945 — да нашых дзён
Радыёсетка з кожным днём пашыраецца. Радыёфіцыруюцца кватэры рабочых, служачых і дамы калгаснікаў.
4 ліпеня 1948 г.
ЛІЧБЫ I ФАКТЫ
За 4 пасляваенныя гады ў раёне адноўлена 98 калгасаў.
Пасяўная плошча адноўлена на 98,4 працэнта.
У калгасах створана 336 жывёлагадоўчых ферм, з іх буйной рагатай жывёлы 98, аўцаферм 82, свінаферм 75, птушкаферм 81, пчолапасек 31.
Пагалоўе буйной рагатай жывёлы павялічылася ў параўнанні з 1944 годам у калгасах у 12,9 раза і ў калгаснікаў — у
4,5 раза.
Адноўлена і працуюць 20 прамысловых прадпрыемстваў і арцеляў.
Пабудавана дамоў для калгаснікаў 1818 і для рабочых і служачых 244.
Адпушчана крэдыту калгасам 1527 ты
Адраджэнне краю
Развіццё горада і раёна запавольвалася адсутнасцю належнай энергетычнай базы. У адпаведнасці з заданнямі 5га пяцігадовага плана развіцця народнай гаспадаркі БССР (1951 — 1955) у Асіповічах прадугледжвалася будаўніцтва гідраэлектрастанцыі на р. Свіслач, павелічэнне прамысловай вытворчасці на 70%. Задача была паспяхова выканана — восенню 1953 г. Асіповіцкая ГЭС дала ток. У горадзе была пабудавана падстанцыя, створаны сеткавы ўчастак. Гэта садзейнічала росту прамысловай вытворчасці, развіццю культуры і паляпшэнню бытавых умоў насельніцтва. На прамкамбінаце быў уведзены ў эксплуатацыю добра абсталяваны сталярны цэх, які выпускаў школьныя парты, мэблю, аконныя рамы, дзвярныя палотны і іншыя вырабы. У 1953 г. уступіў у строй хлебазавод, што дало магчымасць ліквідаваць цяжкасці ў забеспячэнні насельніцтва хлебам.
3 1950 г. пачалося аб’яднанне дробных калгасаў, кожны з якіх, як правіла, размяшчаўся ў адной вёсцы. Гэта садзейнічала канцэнтрацыі людскіх і матэрыяльных рэсурсаў, больш эфектыўнаму выкарыстанню зямлі, давала болыныя магчымасці
сяч, калгаснікам 5930 тысяч і рабочым і служачым 1 398 500 рублёў.
Адпушчана лесу бясплатна 69 344 кубаметра.
За 4 гады ўкладзена дзяржавай у аднаўленне гаспадаркі раёна па бюджэту 24 975 100 рублёў.
За пасляваенныя гады выдана дапамогі і пенсій 12 565 328 рублёў.
Дапамогі адзінокім і многасямейным мацерам выдана 3 565 328 рублёў.
Бюджэт раёна на 1948 год зацверджаны па выдатках у суме 11 171 800 рублёў.
Калгасы «Перадавік» і «Болынэвік» Верайцоўскага сельсавета, «Шлях волі» Зборскага, «Болынэвік» і імя Молатава Лапіцкага сельсавета аднавілі жывёлагадоўчыя фермы з пагалоўем, якое налічвалася да Айчыннай вайны.
Калгасы «Усход» Свіслацкага сельсавета, «Селькор» Зборскага, імя Варашылава Ясенскага сельсавета цяпер знімаюць ураджай вышэй, чым да Айчыннай вайны.
ў набыцці рознай сельскагаспадарчай тэхнікі.
Значных поспехаў у павышэнні хуткасці руху і вагі паяздоў, скарачэнні тэрмінаў рамонту рухомага саставу, павелічэнні часу міжрамонтных прабегаў дабіўся калектыў чыгуначнага вузла. Многія асіповіцкія чыгуначнікі былі ўдастоены высокіх урадавых узнагарод. Другім ордэнам Леніна і знакам «Ганаровы чыгуначнік» узнагароджаны машыніст Л.Ф.Байкачоў, ордэнам Леніна — машыніст А.К.Курчэўскі і брыгадзір комплекснай брыгады па рамонце паравозаў У.Е.Валько, ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга — электрамеханік дыстанцыі сувязі Р.А.Елісееў.
Вялося будаўніцтва школ, дзіцячых дашкольных, культурнаасветных і медыцынскіх устаноў. У 1951 г. узведзены кінатэатр «Радзіма» на 250 месцаў. Пазней было адноўлена памяшканне васьмігадовай школы і расшыраны гарадскі дзіцячы сад, пабудаваны новыя памяшканні для раённай бальніцы, колькасць ложкаў у якой павялічылася ў 2 разы. Адкрыўся процітуберкулёзны дыспансер.
Развівалася сетка грамадскага харча
Адраджэнне краю
вання. У 5й пяцігодцы былі адкрыты прывакзальны рэстаран і сталовая для чыгуначнікаў.
У гады 6й пяцігодкі (1956—1960) на прадпрыемствах горада і раёна, на чыгуначным вузле разгарнулася спаборніцтва за павышэнне прадукцыйнасці працы, лепшае выкарыстанне наяўных вытворчых магутнасцей, перавыкананне планавых заданняў і павышэнне якасці выпускаемай прадукцыі.
У леспрамгасе пачалі выкарыстоўвацца трактары, бензапілы «Дружба». Да 1956 г. работы па валцы і раскрыжоўцы лесу былі поўнасцю механізаваны. На вывазцы сталі працаваць магутныя лесавозы. Лесагандлёвы склад пабудаваў цэх шырспажыву.
У 1956 г. быў расшыраны хлебазавод, а харчовая арцель «Перадавік» аб’яднана з гархарчкамбінатам.
Узрасла колькасць прадпрыемстваў гандлю і грамадскага харчавання, адкрыліся добраўпарадкаваны гаспадарчы магазін, сталовая на калгасным рынку і прамтаварны магазін на вул. Інтэрнацыянальнай.
У гэтым жа годзе закончана будаўніцтва новага будынка чыгуначнага вакзала, што дазволіла палепшыць абслугоўванне транзітных і мясцовых пасажыраў. Уступіла ў строй вузлавая бальніца. Пачаў працаваць гарадскі Дом піянераў.
На працягу 1957 г. на вул. Сумчанкі быў узведзены будынак раённага камітэта партыі. У паўночнай частцы горада жыхары пасадзілі парк. Паўсюдна вяліся работы па добраўпарадкаванні.
У 1958 г. скончылася будаўніцтва шэрагу жылых і грамадскіх памяшканняў.
У 1959 — 1965 гг. на чыгуначным вузле была абсталявана паўаўтаматычная блакіроўка са святлафорамі і гучнагаварыцельная радыёсувязь. Цераз пуці ўзведзены пераходны мост, што аблегчыла маняўровую работу, скараціла час фарміравання грузавых цягнікоў. Аб’ём перавозак вырас на 35%. Сярэдняя вага грузавога поезда павялічылася на 6,3%, а прадукцыйнасць працы — на 24,1%. Ініцыятарамі ваджэння цяжкавагавых саставаў выступілі машыністы Э.М.Рудкоўскі і Г.А.Аўцюшэнка.
Поспехі асіповіцкіх чыгуначнікаў былі адзначаны ўрадавымі ўзнагародамі. Ордэнаў і медалёў удастоіліся начальнік паравознага дэпо Б.К.Васараўдзе, машыністы Г.С.Маёраў, І.Ф.Раманоўскі, памоч
нік машыніста І.В.Макаранка, слесар па рамонце паравозаў А.А.Абцэшка, дзяжурны па станцыі В.Н.Бандарэнка, майстар водазабеспячэння В.А.Лёлін, галоўны кандуктар В.М.Быліна.
Прадпрыемствы раёна ў 1965 г. значна павялічылі аб’ёмы выпуску прадукцыі.
Леспрамгас адным з першых у Беларусі ўкараніў буйнапакетную пагрузку хлыстоў на аўтамашыны метадам накатвання. Прамкамбінат адкрыў у горадзе новы цэх канцылярскіх і школьных пры лад. Быў расшыраны маслазавод.
Прамысловасць горада папоўнілася ў 1963 г. цэхам тэхналагічнай аснасткі Мінскага аўтазавода, прызначаным для вырабу вузлоў і нестандартнага абсталявання. Паралельна на ім ішла падрыхтоўка да вытворчасці тавараў народнага ўжытку, і хутка быў пачаты выпуск металічных цацак. У 1965 г. асвоены выраб кабін са шклап ластыку.
У гэтым жа годзе на базе хлебапрыёмнага пункта пачалося ўзвядзенне буйнога млынкамбіната.
3 развіццём будаўнічых работ, павелічэннем вытворчасці прамысловай прадукцыі і ростам насельніцтва Асіповіч і раёна ўзраслі патрэбы ў аўтамабільных перавозках. У 1963 г. была створана айтабаза № 19.
Палепшылася бытавое абслугоўванне жыхароў горада і раёна ў сувязі з арганізацыяй на аснове арцелей «Прагрэс» і «Сацпраца» камбіната бытавога абслугоўвання.
Павялічылася колькасць школ і дашкольных устаноў. У 1960 г. пабудавана сярэдняя школа № 3 на 640 вучняў, а ў 1963 г. — рэспубліканская школаінтэрнат для дзяцей, якія перанеслі поліяміэліт. Адкрыты гарадскі № 2 і чыгуначны № 38 дзіцячыя сады. Пачала работу станцыя юных натуралістаў.
Узрасла колькасць урачоў і сярэдняга медыцынскага персаналу. Былі створаны дзіцячая кансультацыя, зубаўрачэбная амбулаторыя. У раённай бальніцы колькасць ложкаў павялічылася да 200. Пабудавана ў Асіповічах другая аптэка. У новы будынак пераехала санітарнаэпідэміялагічная станцыя.
Вялікая ўвага надавалася фізкультуры і спорту. У 1959 г. створана добраахвотнае сельскае спартыўнае таварыства «Ура
567
1945 — да нашых дзён
джай», у 1960 г. — дзіцячаюнацкая спартыўная школа.
Атрымала далейшае развіцце паштоватэлеграфная сувязь: у 1959 г. зманціравана тэлефонная станцыя, пачаліся падрыхтоўчыя работы да ўзвядзення Асіповіцкай АТС.
За сямігодку (1959—1965) толькі ў райцэнтры было пабудавана 549 жылых дамоў. Узведзены новы будынак райвыканкома, гасцініца. У 1959 г. пачалася пракладка водаправода. Да канца сямігодкі гараджане атрымалі першыя 210 газавых установак. Было забрукавана і заасфальтавана 12 вуліц і 13 км тратуараў.
Адноўлены горад пашыраў свае межы, і вёска Асіповічы, якая дала калісьці назву чыгуначнай станцыі і вырасшаму каля яе пасёлку, злілася з раённым цэнтрам. Колькасць жыхароў у ім перавысіла даваенны ўзровень. Узрасла яго роля ў эканоміцы вобласці. 7 сакавіка 1963 г. Асіповічы былі аднесены да гарадоў абласнога падпарадкавання.
Гады 8й пяцігодкі (1966—1970) сталі для Асіповіцкага раёна пачаткам новага этапу развіцця.
3 1966 г. у калгасах уводзіцца гарантаваная аплата працы. Для паспяховага развіцця вытворчасці і задавальнення патрэб калгаснікаў ствараюцца адпаведныя фонды. Грамадская гаспадарка калгасаў пачынае развівацца на навуковатэхнічнай аснове. Калгасы маюць свае машыннатрактарныя і аўтамабільныя паркі, электрагаспадарку, рамонтныя
майстэрні. Праца калгаснікаў становіцца разнавіднасцю індустрыяльнай працы. Павялічваецца колькасць кваліфікаваных работнікаў і спецыялістаў. Дзяржава дапамагае калгасам набываць тэхніку, рамантаваць яе, забяспечвае электраэнергіяй, пастаўляе мінеральныя ўгнаенні.
Усе тэта прыносіць станоўчыя вынікі — развіваецца жывёлагадоўля, расце ўраджайнасць, паляпшаецца дабрабыт працаўнікоў вёскі. Так, за 1967 — 1970 гг. даход калгаса «Усход» вырас у 2 разы. Высокі ўзровень сельскагаспадарчай вытворчасці мае калгас «Чырвоны ўдарнік», некаторыя іншыя гаспадаркі раёна.
У сувязі з прыняццем рашэння аб прамысловым будаўніцтве пераважна ў сярэдніх і невялікіх гарадах краіны было вырашана размясціць у Асіповічах шэраг прадпрыемстваў саюзнарэспубліканскага значэння. На развіццё гарадской гаспадаркі накіроўвалася сродкаў у 5 разоў болын, чым у папярэднія 5 гадоў. Інстытутам «Белдзяржпраект» быў распрацаваны і ў 1966 г. зацверджаны праект планіроўкі і забудовы горада да 1985 г.
У 1967 г. за дасягнутыя поспехі калектыў лакаматыўнага дэпо быў узнагароджаны Ганаровай граматай Міністэрства шляхоў зносін СССР, маслазавод — Ганаровай граматай Міністэрства малочнай прамысловасці СССР і ЦК прафсаюза работнікаў харчовай прамысловасці.
Важнай падзеяй у культурным жыцці райцэнтра стала завяршэнне будаўніцтва будынка раённага Дома культуры. Прыня
Перадавікі жывёлагадоўлі, узнагароджаныя ордэнамі і медалямі за высокія паказчыкі ў працы. 1966 г.
568
Адраджэнне краю
ла першых навучэнцаў музычная школасямігодка. Адкрылася станцыя юных тэхнікаў.
Самым буйным прадпрыемствам горада па аб’ёме выпускаемай прадукцыі стаў у 1970 г. млынкамбінат № 3, які ўступіў у строй у 1968 г. Яго калектыў датэрмінова асвоіў праектныя магутнасці. За высокія вытворчыя дасягненні дырэктар прадпрыемства Р.Н.Баразна быў узнагароджаны ордэнам Кастрычніцкай Рэвалюцыі.
За пяцігодку работнікі Асіповіцкага механазборачнага цэха Мінскага аўтазавода павялічылі выпуск прадукцыі ў 2 разы.
На чыгуначным вузле былі пераведзены на цеплавую цягу напрамкі на Мінск і Гомель. План перавозак чыгуначнікі выканалі датэрмінова — да 5 кастрычніка 1970 г.
Было шырока разгорнута будаўніцтва. Акрамя млынкамбіната ўзводзіліся кардоннаруберойдавы завод, завод жалезабетонных канструкцый, аўтарамонтныя майстэрні, прамысловая база БУ89, аўтабаза. Уступілі ў строй сталярны цэх прамкамбіната, кансервавы цэх кансервавахарчовага камбіната. Гараджане атры малі 12 343 м2 жылой плошчы — 325 кватэр. Акрамя таго, штогод з дапамогай дзяржавы ўзводзілася 140—150 дамоў індывідуальнымі забудоўшчыкамі. Пабудаваны памяшканні гарвыканкома і аддзялення Дзяржбанка, процітуберкулёзнага дыспансера, дзіцячых садоўясляў. Пачала дзейнічаць АТС.
За высокія вытворчыя паказчыкі праца апаратчыцы маслазавода А.С.Шведавай была адзначана ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга, як і праца пекарамайстра хлебазавода Т.М.Шалай, чыгуначнікаў Я.Л.Гасцілы, Ф.В.Хаўрэнкі, А.А.Мірончыка, П.І.Карпікава. Ордэнам Леніна ўзнагароджаны начальнік дэпо Б.К.Васараўдзе, дарожны майстар Р.М.Толкач. Ордэны Працоўнага Чырвонага Сцяга атрымалі дарожны майстар А.П.Мардусевіч, старшы электрамеханік З.М.Старобінскі, майстар вагоннага дэпо Л.М.Чаропка, начальнік дыстанцыі пуці М.І.Гарадзіскі.
У гады 9й пяцігодкі (1971 — 1975) у Асіповічах працягвалася хуткае развіццё прамысловасці. Прадугледжвалася павя
лічыць выпуск прадукцыі ў 2 разы. Намячалася расшырэнне жыллёвага і культурнабытавога сектара. Агульны аб’ём капіталаўкладанняў у гарадскую гаспадарку павялічыўся ў параўнанні з папярэдняй пяцігодкай у 3 разы.
У 1972 г., калі адзначаўся 100гадовы юбілей роднага горада, рабочыя прамысловых прадпрыемстваў выканалі план 10 месяцаў на 106%. Калектыў аўтабазы № 19 ужо 15 лістапада выканаў план грузавых перавозак. Чыгуначнікі за 10 месяцаў перавезлі звыш задания 768 т грузаў, зэканоміўшы пры гэтым 1755 т паліва. Датэрмінова была завершана электрыфікацыя ўчастка чыгункі ад станцыі Талька да станцыі Асіповічы, і 3 лістапада — на
1,5 месяца раней намечанага тэрміну — сюды прыбыў з Мінска першы электрапоезд. Асабліва вызначыліся млынкамбінат, кардоннаруберойдавы завод, які даў першую прадукцыю, і чыгуначны вузел.
За выкананне заданняў пяцігодкі член бюро райкома КПБ, дэпутат гарадскога Савета, кавалер ордэна Працоўнага Чырвонага Сцяга машыніст Я.Л.Гасціла быў удастоены ордэна Леніна. Калона лакаматываў, якую ён узначальваў, за 3 гады перавезла звыш плана каля 1,5 мільёна т народнагаспадарчых грузаў і зэканоміла амаль 2 тыс. т паліва. За гэты час ён навучыў перадавым метадам работы 15 машыністаў і 17 памочнікаў машыністаў.
Працоўныя дасягненні машыніста І.Ф.Раманоўскага адзначаны ордэнам Кастрычніцкай Рэвалюцыі. Электразваршчык вагоннага дэпо М.П.Палякоў узнагароджаны ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга.
У завяршальным годзе пяцігодкі калектыў кардоннаруберойдавага завода на 14 месяцаў раней тэрміну асвоіў праектныя магутнасці. Два гады завод утрымліваў пераходны Чырвоны сцяг ЦК КПСС, Савета Міністраў СССР, ВЦСПС і ЦК ВЛКСМ. Двум відам прадукцыі прадпрыемства ў 1975 г. быў прысвоены дзяржаўны Знак якасці. Праца 20 рабочых і інжынернатэхнічных работнікаў адзначана ўрадавымі ўзнагародамі. Сярод іх машыніст карданаробчай машыны Г.С.Голубеў, удастоены ордэна Працоўнага Чырвонага Сцяга. Ён завяршыў асабістую пяцігодку на 5 месяцаў раней тэрміну, унёс 7 рацыяналізатарскіх прапаноў з экана
569
1945 — да нашых дзён
мічным эфектам 9 тыс. рублёў. За пастаяннае перавыкананне нормаў выпрацоўкі і выпуск прадукцыі высокай якасці узнагароджаны ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга машыніст карданаробчай машыны І.А.Клышка. Ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга адзначана праца слесарарамонтніка А.А.Баешкі і маляра рамонтнабудаўнічага цэха Н.У.Аксіневіч.
У чэрвені завяршыў пяцігадовы план і камбінат хлебапрадуктаў (да 1975 млынкамбінат № 3). Калектыў брыгады, якой кіравала майстар млына В.Н.Бараноўская, выйшаў пераможцам ва Усесаюзным спаборніцтве за паспяховае выкананне 9й пяцігодкі і быў узнагароджаны Ганаровым дыпломам Міністэрства нарыхтовак СССР і ЦК прафсаюза рабочых і служачых сельскай гаспадаркі і нарыхтовак. Майстар В.Н.Бараноўская і рацыяналізатар токар В.С.Доўнар удастоены ордэна Працоўнага Чырвонага Сцяга.
У цэлым за 9ю пяцігодку аб’ём валавой прадукцыі прамысловасці горада і раёна павялічыўся больш чым у 2 разы. Значна ўзрасла прадукцыйнасць працы.
У мэтах паляпшэння ўліку і аблягчэння кіраўніцтва прамысловасцю ў 1971 г. створана падліковавылічальная станцыя, якая ў 1974 г. аб’яднана з ЦСУ і стала называцца раённай інфармацыйнавылічальнай станцыяй.
На чыгуначным вузле ў гады 9й пяцігодкі вялася работа па павелічэнні прапускной і правознай здольнасці, удасканаленні тэхналагічных працэсаў. Увесь грузавы рух пераведзены на цеплавозную цягу. Звыш плана перавезена 4,5 млн. т народнагаспадарчых грузаў, пры гэтым зэканомлена
6,6 т паліва. Прадукцыйнасць працы на рамонтных работах узрасла на 25%.
Маставы майстар А.Е.Гатоўчык быў узнагароджаны ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга. Калектыў яго брыгады ўтрымліваў ва ўзорным стане збудаванні і задание пяці гадоў па ўсіх відах рамонту выконваў датэрмінова. Пры гэтым сам Гатоўчык распрацаваў і ўкараніў больш за 10 рацыяналізатарскіх прапаноў з эканамічным эфектам каля 18 тыс. рублёў.
У 2,6 раза ўзрос грузаабарот аўтабазы № 19. Паспяховай яе рабоце садзейнічала завяршэнне ў 1971 г. будаўніцтва новых вытворчых і адміністрацыйнага памяшканняў.
Значнае развіццё атрымаў гандаль. Рознічны тавараабарот вырас у 9й пяцігодцы на 49,8%. Адчынілі дзверы 5 новых магазінаў, у тым ліку «Турыст», «1000 дробязей». 3 уводам у эксплуатацыю Дома быту палепшылася бытавое абслугоўванне насельніцтва.
Папоўніліся новым абсталяваннем медыцынскія ўстановы. Павялічылася ў 2 разы карысная плошча паліклінікі чыгуначнага вузла за кошт прыбудовы новага памяшкання.
Гараджане атрымалі 923 кватэры агульнай плошчай 34 314 м2 — болыы, чым за ўсе папярэднія пасляваенныя пяцігодкі разам узятыя. У новы будынак пераехала школа № 2, адкрыліся дзіцячыя садыяслі кардоннаруберойдавага завода і чыгункі.
У сельскай гаспадарцы раёна за пяцігоддзе валавая вытворчасць зерня ўзрасла на 63,4%, мяса — на 37%, малака — на 19,7%, яек — у 2,1 раза.
У вытворчасці малака лепшых вынікаў дасягнулі калгасы «Камунар» (па 492 ц на 100 га сельскагаспадарчых угоддзяў) і імя Чарняхоўскага (454 ц). У гэтых гаспадарках атрыманы і самы высокі надой малака ад каровы — адпаведна па 2539 і 2536 кг. Даярка Г.А.Крэпская з саўгаса «Карытнае» надаіла ад каровы па 3940 кг малака.
10я пяцігодка (1976—1980) для Асіповіцкага раёна стала перыядам далейшага росту. На развіццё гарадской гаспадаркі было накіравана болып за 33 млн. рублёў — у 1,5 раза больш, чым у 9й пяцігодцы. Планам эканамічнага і сацыяльнага развіцця прадугледжвалася аб’ём вытворчасці да 1980 г. павялічыць у параўнанні з узроўнем 1975 г. на 34%. Пры гэтым асноўную частку прыросту прамысловай прадукцыі намячалася атрымаць за кошт паляпшэння якасці працы і росту яе прадукцыйнасці. Прадугледжвалася давесці ўдзельную вагу вырабаў з дзяржаўным Знакам якасці да 8—10%.
Работнікі прамысловых прадпрыемстваў горада выканалі задание 1га года пяцігодкі да 17 снежня і выпусцілі дадаткова прадукцыі больш чым на 2,5 млн.рублёў.
, У строй дзеючых уступіў завод аўтамабільных агрэгатаў. Пачалося будаўніцтва новага памяшкання хлебазавода. Пасля рэканструкцыі ў 2 разы ўзрасла магутнасць камбікормавага цэха камбіната
570
Адраджэнне краю
хлебапрадуктаў. Пры гэтым палепшылася якасць прадукцыі, у 2 разы павялічыўся выпуск яе ў гранулах, што значна скараціла страты пры транспарціроўцы. За ўкараненне новай тэхнікі і рацыяналізатарскую работу слесарэлектрык Баразна, токар Доўнар, майстар пагрузкі Краснічэнка і начальнік камбікормавага цэха Жыдовіч былі ўзнагароджаны бронзавымі медалямі ВДНГ СССР.
За высокія паказчыкі ў спаборніцтве пастановай Савета Міністраў БССР ад 21 мая 1976 г. кардоннаруберойдаваму заводу было прысвоена імя XXV з’езда КПСС. 3 1 красавіка на прадпрыемстве пачала дзейнічаць комплексная сістэма кіравання якасцю прадукцыі. Па выніках работы за год калектыў завода зноў выйшаў пераможцам і ўтрымаў за сабой пераходны Чырвоны сцяг ЦК КПСС, Савета Міністраў СССР, ВЦСПС і ЦК ВЛКСМ. Па ініцыятыве Пастаяннай камісіі Савета Эканамічнай Узаемадапамогі па каардынацыі навуковатэхнічных планаў тут, на адным з перадавых прадпрыемстваў галіны, адбылася аператыўная нарада спецыялістаў Балгарыі, Венгрыі, Румыніі, Чэхаславакіі і СССР па перспектывах развіцця вытворчасці рулонных і дахавых матэрыялаў.
Творча працавалі чыгуначнікі. Перавыканалі свае абавязацельствы калона імя XXV з’езда КПСС і створаная ў 1976 г. камсамольскамаладзёжная калона, якія перавезлі звыш плана 736 тыс. т народнагаспадарчых грузаў. Датэрмінова справіліся з заданнямі работнікі вагоннага дэпо і дыстанцыі пуці. А калектывы станцыі і дыстанцыі сігналізацыі і сувязі былі ўзнагароджаны Ганаровымі граматамі Упраўлення Беларускай чыгункі і прэзідыума Беларускага прафсаюза чыгуначнікаў.
Працоўныя поспехі 24 рабочых і служачых Асіповіч адзначаны ў 1976 г. ордэнамі і медалямі.
У 1977 г. выканком гарадскога Савета прыняў рашэнне аб устанаўленні звання «Ганаровы грамадзянін горада Асіповічы». Першым яго атрымаў Р.Ф.Люлькоў — былы камандзір 120га стралковага палка 69й стралковай дывізіі.
У гэтым жа годзе прадпрыемствамі горада і раёна было выпушчана звыш плана вырабаў на 250 тыс. рублёў, а ў
цэлым за год — на 777 тыс. рублёў.
Кардоннаруберойдавы завод вырабляў 15% прадукцыі з дзяржаўным Знакам якасці. За высокія паказчыкі Прэзідыум Вярхоўнага Савета БССР узнагародзіў прадпрыемства Ганаровай граматай. Па выніках работы ў 1977 г. яго калектыў атрымаў пераходны Чырвоны сцяг ЦК КПСС, Савета Міністраў СССР, ВЦСПС і ЦК ВЛКСМ.
Завод стаў школай перадавога вопыту. Пры ім працавалі пастаянна дзеючыя курсы, на якіх спецыялісты роднасных прадпрыемстваў вывучалі практыку стварэння, укаранення і ўдасканалення комплекснай сістэмы кіравання якасцю прадукцыі. За яе ўкараненне кардоннаруберойдавы завод быў узнагароджаны дыпломам 1й ступені ВДНГ СССР, а ўдзельнікі яе распрацоўкі залатымі, сярэбранымі і бронзавымі медалямі. Для азнаямлення з вытворчасцю рулоннага руберойду сюды прыязджалі спецыялісты Дрэздэнскага завода мяккіх дахавых пакрыццяў і «Прамбудматэрыялы» ГДР.
Работнікі аўтабазы № 19 план грузавых перавозак выканалі на 114%, а пасажырскіх — на 120%.
У 1977 г. урадавых узнагарод удастоены 20 перадавых рабочых і інжынернатэхнічных работнікаў прадпрыемстваў горада. Сярод іх наладчык зварачнага і газарэзальнага абсталявання завода аўтаагрэгатаў ветэран вайны К.Р.Жу
Лакаматыўнае дэпо ў Асіповічах.
571
1945 — да нашых дзён
раўлёў. Ён адзначаны ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга.
Высокіх вытворчых вынікаў дабіўся кавалер ордэна Працоўнага Чырвонага Сцяга машыніст А.А.Мірончык. Асабісты план перавозак ён выканаў на 121%, зэканоміў больш за 4 тыс. т дызельнага паліва. Узнагароджаны ордэнам Кастрычніцкай Рэвалюцыі.
У другім годзе 10й пяцігодкі хлебаробы раёна атрымалі з гектара па 22 ц збожжавых і па 150 ц бульбы. Лепшых вынікаў па вытворчасці збожжа дабіліся земляробы калгасаў імя Чарняхоўсісага, «Шлях Ільіча», «Чырвоны сцяг», імя Ульянава — атрымалі па 26 — 26,4 ц з гектара.
За год вытворчасць мяса ў разліку на 100 га сельгасугоддзяў павялічылася на 25%, малака — на 10%.
Гадавы план 1978 г. прамысловасць горада выканала на 103%. 3 высокімі вытворчымі паказчыкамі завяршылі год заводы аўтамабільных агрэгатаў, кардоннаруберойдавы, кансервавы, хлебазавод, камбінат хлебапрадуктаў, фабрыка канцтавараў (да 1978 — прамкамбінат). Даў першую прадукцыю камбінат малочных прадуктаў, які замяніў стары маслазавод. Перавыканалі гадавыя планавыя заданні таксама работнікі транспарту і сферы абслугоўвання. 20 перадавікоў вытворчасці былі ўдастоены ордэнаў і медалёў.
Ураджайнасць зерневых і зернебабовых склала 24,9 ц. У двух калгасах — «Камунар» і «Шлях Ільіча» — атрымана звыш 30 ц на круг. Валавы збор бульбы дасягнуў 46,2 тыс. т (ураджайнасць — 185 ц з гектара).
Паспяхова справіліся асіпаўчане з выкананнем народнагаспадарчага плана 1979 г. Поўнасцю быў здадзены ў эксплуатацыю камбінат малочных прадуктаў, завершана рэканструкцыя хлебазавода.
План завяршальнага года 10й пяцігодкі прамысловасць горада выканала на 101%. Кардоннаруберойдавы завод першым у Асіповічах укараніў комплексную сістэму кіравання вытворчасцю, арганізацыі і аплаты працы па вопыту Волжскага аўтамабільнага завода. У выніку на 30% знізіліся страты рабочага часу, скарацілася цякучасць кадраў. Гэта дазволіла выпусціць дадаткова 1,5 млн. м2 прадукцыі і атрымаць эканамічны эфект у суме 175 тыс. рублёў.
Да 15 снежня выканала гадавое задание па аб’ёме перавозак і рамонце лакаматыўнае дэпо.
У цэлым за гады 10й пяцігодкі аб’ём прамысловай прадукцыі павялічыўся на 53,9%. 75% прыросту атрымана за кошт павышэння прадукцыйнасці працы. На ўсіх прадпрыемствах укаранёна комплексная сістэма кіравання якасцю прадукцыі. Выпуск вырабаў з дзяржаўным Знакам якасці склаў у 1980 г. 13%.
Кардоннаруберойдавы завод дасягнуў запланаванага на канец пяцігодкі аб’ёму вытворчасці 21 лістапада 1980 г. Тэхнічнае пераўзбраенне, механізацыя і аўтаматызацыя вытворчых працэсаў, асваенне новай тэхналогіі, арганізацыйнагаспадарчыя меры дазволілі вызваліць умоўна 356 чалавек, атрымаць увесь прырост прамысловай прадукцыі за кошт росту прадукцыйнасці працы і павысіць якасць прадукцыі. У 1980 г. 50% яе было выпушчана з дзяржаўным Знакам якасці.
Па выніках спаборніцтва калектыў прадпрыемства ўзнагароджаны пераходным Чырвоным сцягам ЦК КПСС, Савета Міністраў СССР, ВЦСПС І ЦК ВЛКСМ, а таксама памятным знакам ЦК КПСС, Савета Міністраў СССР, ВЦСПС і ЦК ВЛКСМ «За высокую эфектыўнасць і якасць работы ў 10й пяцігодцы» з занясеннем на ўсесаюзную Дошку гонару на ВДНГ СССР. Дзесяць рабочых і служачых удастоены ордэнаў і медалёў.
Датэрмінова выканалі пяцігадовыя планы завод аўтаагрэгатаў, камбінат хлебапрадуктаў, фабрыка канцтавараў, хлебазавод. Сярод рабочых і інжынернатэхнічных работнікаў гэтых прадпрыемстваў, узнагароджаных ордэнамі і медалямі, дырэктар завода аўтаагрэгатаў Г.В.Гардзейчык, праца якога адзначана ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга.
На чыгуначным вузле ў 10й пяцігодцы ажыццяўлялася замена паравозаў цеплавозамі на манеўровай рабоце. Усе прыгарадныя пасажырскія зносіны сталі абслугоўваць дызельпаязды. Праведзена работа па далейшым укараненні і ўдасканаленні аўтаматыкі, тэлемеханікі і сувязі. Узмоцнена рамонтная база. У выніку былі перавыкананы планы перавозак і рамонту рухомага саставу.
За выкананне планавых заданняў 10й пяцігодкі 16 лепшых работнікаў вузла
Адраджэнне краю
ўдастоены высокіх урадавых узнагарод. Кавалеру ордэнаў Працоўнага Чырвонага Сцяга і Кастрычніцкай Рэвалюцыі, пераможцу спаборніцтва 1976—1980 гг. дарожнаму майстру акалодка А.А.Прановічу Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 2 красавіка 1981 г. прысвоена званне Героя Сацыялістычнай Працы.
У сферы абслугоўвання насельніцтва аб’ём бытавых паслуг узрос на 38%. Адкрыта 7 новых магазінаў, 3 сталовыя.
За гады 10й пяцігодкі горад упрыгожылі новыя адміністрацыйныя і грамадскія будынкі аддзялення Будбанка, аўташколы ДТСААФ, вузла сувязі і іншыя. Жыллёвыя ўмовы палепшыла больш за 500 сем’яў гараджан.
Праведзена добраўпарадкаванне гарадской тэрыторыі. Заасфальтавана 42 тыс. м2 вуліц і плошчаў, пракладзена 4,6 тыс. м2 тратуараў, павялічана працягласць водаправоднай і каналізацыйнай сеткі, вулічнага асвятлення, расшыраны зялёныя насаджэнні.
Змянілася спецыялізацыя горада. Калі раней ён быў вядомы толькі як транспартны вузел, то цяпер стаў і адным з найболын значных прамысловых цэнтраў вобласці.
3 1975 г. у горадзе размяшчаецца доследная станцыя Беларускага НДІ лясной гаспадаркі (з 1992 — Інстытут лесу Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі), у 1979 г. для яе пабудаваны спецыяльны комплекс памяшканняў. 3 1978 г. пачаў працаваць міжшкольны вучэбнавытворчы камбінат. У студзені 1978 г. створана дзіцячая турыстычная база.
За мінулую пяцігодку сельская гаспадарка раёна атрымала 25,6 млн. рублёў капітальных укладанняў. Праведзена работа па павышэнні культуры земляробства, павялічыўся аб’ём унясення арганічных і мінеральных угнаенняў. Энергаўзброенасць працы ўзрасла ў 1,2 раза.
Усе гэта станоўча адбілася на павелічэнні аб’ёмаў вытворчасці сельскагаспадарчай прадукцыі. За гады 10й пяцігодкі ў параўнанні з 9й вытворчасць збожжа павялічылася на 14%, бульбы — на 6, мяса — на 4,5, малака — на 3, яек — на 48,2%. Сярэднегадавы аб’ём валавой прадукцыі ў калгасах і саўгасах раёна павялічыўся на 3,9 млн. рублёў.
У 1981 г. план па вытворчасці і рэалізацыі прамысловай прадукцыі быў
выкананы да 29 снежня. Звыш плана выпушчана прадукцыі на 630 тыс., рэалізавана на 684 тыс. рублёў.
На прадпрыемствах горада і раёна ўстаноўлена 32 адзінкі высокапрадукцыйных станкоў і абсталявання, асвоена 5 новых паўаўтаматычных і паточнамеханізаваных ліній, 6 прагрэсіўных тэхналагічных працэсаў, укаранёна 260 рацыяналізатарскіх прапаноў з агульным эканамічным эфектам болын за 300 тыс. рублёў. Гэта дазволіла аблегчыць працу многіх соцень рабочых, павысіць яе прадукцыйнасць супраць плана на 1,4%.
Хлебаробы калгаса «Чырвоны сцяг» атрымалі з кожнага гектара па 30,7 ц збожжавых і зернебабовых. У калгасе імя Ульянава атрыманы рэкордны ўраджай кукурузы — па 510 ц зялёнай масы з гектара. У калгасе «Камунар» на кожныя 100 га сельгасугоддзяў атрымана па 513 ц малака, у сярэднім ад каровы надоена па 1938 кг малака.
У цэлым за 11ю пяцігодку (1981 — 1985) прырост прамысловай вытворчасці склаў 14,9%. Гадавое задание па вытворчасці таварнай прадукцыі за 1985 г. выканана на 103,2%. Аб’ём вытворчасці ў параўнанні з 1984 г. вырас на 4,9%, прадукцыйнасць працы — на 7,2%. Перавыкананы заданні па звышпланавым выпуску важнейшых відаў вырабаў: руберойду і кардону, лесаматэрыялаў, шклогіалатна, круп і гатунковай мукі, масла і сухога абястлушчанага малака і інш.
Ва ўсіх галінах народнай гаспадаркі вялася работа па ўкараненні прагрэсіўных формаў арганізацыі і аплаты працы. Ахоп рабочых брыгаднай формай арганізацыі і аплаты працы ў прамысловасці склаў 74,9%. 3 пачатку пяцігодкі на прамысловых прадпрыемствах укаранёна 15 паточнамеханізаваных ліній, 35 тэхналагічных працэсаў, устаноўлена 356 адзінак высокапрадукцыйнага абсталявання, комплексна механізавана 13 цэхаў і ўчасткаў, што дазволіла знізіць долю ручной працы на 4,6%.
Працягвалася дарожнае будаўніцтва. Даўжыня дарог з цвёрдым пакрыццём за гады пяцігодкі павялічылася на 135 кіламетраў.
Значная работа праведзена ў капітальным будаўніцтве. Забяспечана выкананне пяцігадовых планаў па асваенні капітальных укладанняў, уводу ў эксплуа
573
1945 — да нашых дзён
тацыю жылля, школ і іншых аб’ектаў сацыяльнага прызначэння.
Справіліся з планамі і ўзятымі абавязацельствамі транспартныя арганізацыі. Працягвалася ўдасканаленне сферы абслугоўвання.
Па выніках спаборніцтва прадпрыемстваў прамысловасці, транспарту, сувязі, будаўніцтва, гандлю і бытавога абслугоўвання за 1985 г. пераможцамі прызнаны калектывы масларобнага камбіната, дыстанцыі сігналізацыі і сувязі, дарожнага рамонтнабудаўнічага ўпраўлення № 199, камбіната бытавога абслугоўвання.
Сельскія працаўнікі справіліся з выкананнем планаў пяці гадоў па продажы дзяржаве збожжа, бульбы, малака і яек. Умацавалася эканоміка гаспадарак. У цэлым па раёне атрымана 12,4 млн. рублёў прыбытку, рэнтабельнасць калгаснасаўгаснай вытворчасці склала 40%.
Гаспадаркі раёна ўкаранілі паточнацыклавы метад выкарыстання тэхнікі, у 109 падраздзяленнях — брыгадную форму арганізацыі працы. У 11 калгасах і саўгасах для механізатараў абсталявалі гардэробныя, пакоі адпачынку, душавыя і лазні, у двух узводзіліся Дамы механізатараў, у калгасе «Чырвоны сцяг» — Дом жывёлаводаў. У калгасе «Балынавік» для жывёлаводаў працавалі пральня самаабслугоўвання, комплексны прыёмны пункт, буфет, медпункт.
У 1986 г. — першым годзе 12й пяцігодкі (1986 — 1990) — у прамысловасці задание па вытворчасці таварнай прадукцыі выканана
на 104%. Выпушчана звышпланавай прадукцыі на 5,5 млн. рублёў. Задание па прадукцыйнасці працы выканана на 104,4%. Перавыкананы планы і абавязацельствы па перавозцы народнагаспадарчых грузаў, рознічнаму тавараабароту, рэалізацыі платных і бытавых паслуг.
3 гектара сабрана па 22 ц збожжавых і зернебабовых, па 209 ц бульбы. На 100 га сельскагаспадарчых угоддзяў атрымана па 518 ц малака і 121 ц мяса.
Шэсць даярак надаілі ад кароў сваіх груп больш за 4000 кг малака на галаву — Н.С.Рэкіш і В.А.Атрашэўская (саўгас «Асіповіцкі»), В.С.Макарэвіч (калгас «Чырвоны сцяг»), Н.І.Трыбушэўская (калгас «Авангард»), Т.П.Жызнеўская (калгас «Чырвоны ўдарнік»), А.К.Кузьміч (саўгас «Каўгарскі»). Свінарка калгаса імя Леніна Б.А.Калеснікава забяспечыла на адкорме свіней сярэднясутачныя прыбаўкі ў вазе па 630 грамаў.
У 1987 г. на два месяцы раней тэрміну закрыў план па выпуску таварнай прадукцыі калектыў торфапрадпрыемства «Татарка». За перамогу ў спаборніцтве адзначаны Ганаровай граматай ЦК КПБ, Савета Міністраў БССР, Белсаўпрофа і ЦК ЛКСМБ камбінат хлебапрадуктаў. Выхадам на новыя рубяжы стаў гэты год для калектываў леспрамгаса, лясгаса, аўтапарка № 19, дыстанцыі сігналізацыі і сувязі, завода жалезабетонных канструкцый, ДРБУ199.
Упершыню на асіповіцкіх землях быў атрыманы ўраджай збожжа звыш 35 ц з
Будынак Асіповіцкага райвыканкома.
574
Адраджэнне краю
гектара. Самыя высокія ўраджаі сабралі: збожжавых — калгас «Авангард» (46,7 ц); бульбы — калгас «Новы шлях» (343 ц); ільновалакна — «Новы шлях» (9,2 ц); кукурузы — «Авангард» (514 ц); караняплодаў — калгас «Чырвоны ўдарнік» (588 ц).
Уся сельскагаспадарчая і 98% прамысловай прадукцыі ў 1988 г. атрымана ў гаспадарках і на прадпрыемствах, якія працавалі на поўным гаспадарчым разліку
1 самафінансаванні. Планавае задание па вытворчасці таварнай прадукцыі выканана на 102,8%. Тэмп росту прадукцыйнасці працы да папярэдняга года склаў 107,8%. Прамысловымі прадпрыемствамі атрымана
2 млн. рублёў звышпланавых прыбыткаў. План перавозак народнагаспадарчых грузаў выкананы аўтамабільным транспартам на 118,1%, чыгуначным — на 106,7%.
Выкананне плана па агульным аб’ёме рознічнага тавараабароту склала 106,1%.
У сельскай гаспадарцы выкананы планы вытворчасці і продажу дзяржаве ўсіх відаў сельскагаспадарчай прадукцыі, за выключэннем агародніны і пладоў. Ураджайнасць сельгаскультур некалькі знізілася, а вытворчасць жывёлагадоўчай прадукцыі ўзрасла.
Увод у дзеянне асноўных фондаў за кошт дзяржаўных капітальных укладанняў склаў 54,8%. Дапушчаны зрыў уводу ў дзеянне жылля.
Складаныя працэсы, якія пачаліся ў савецкім грамадстве ў канцы 1980 — пачатку 1990х гадоў (аслабленне сувязей
паміж саюзнымі рэспублікамі СССР, развал фінансавакрэдытнай сістэмы, «старыя» падыходы да кіравання народнагаспадарчым комплексам і інш.), пачалі адбівацца на ўсіх галінах народнай гаспадаркі, культурнабытавым і сацыяльным становішчы насельніцтва краіны. Не абышло гэта і Асіповіцкі раён.
Ужо ў 1993 г. выпуск прадукцыі на прадпрыемствах горада і раёна скараціўся ў параўнанні з папярэднім годам на 9,7%. Прамысловасць працавала нестабільна ў сувязі з недахопам сыравіны і матэрыялаў. Так, на былым прамысловым флагмане горада — кардоннаруберойдавым заводзе — выпуск прадукцыі знізіўся на 37,6%. Скарацілася вытворчасць тавараў народнага ўжытку.
Калі ў сельскай гаспадарцы Ураджайнасць яшчэ трымалася на добрым узроўні, то жывёлагадоўля стала даваць збой: пачала зніжацца вытворчасць прадукцыі, скарачацца пагалоўе.
Нестабільна працавала прамысловасць у
1994 г. Зніжэнне аб’ёмаў вытворчасці адбылося на 10 прадпрыемствах, што склала 60% ад агульнай іх колькасці. Пастаянныя змяненні цэн на сыравіну і паліўнаэнергетычныя рэсурсы ў бок павелічэння адмоўна уплывал! на нарошчванне аб’ёмаў вытворчасці.
Скарацілася колькасць прамысловавытворчага персаналу. За 1994 г. яна склала 6194 чалавекі, за 1993 г. — 6584.
Надзвычай складаным заставалася эканамічнае становішча горада і раёна і ў
1995 г. Працягвалася падзенне аб’ёмаў
Будынак Беларусбанка ў Асіповічах.
1945 — да нашых дзён
прамысловай і сельскагаспадарчай вытворчасці, сферы паслуг, росту запазычанасці па плацяжах, адчуваўся востры недахоп бюджэтных сродкаў. Яшчэ на 520 чалавек скарацілася сярэдняспісачная колькасць прамысловавытворчага персаналу.
Валавы надой малака знізіўся на 2316 т, а сярэдні надой ад каровы — на 185 кг. Працягвала скарачацца пагалоўе жывёлы і птушкі.
У параўнанні з 1994 г. увод жылых дамоў скараціўся на 72%.
На пяці прадпрыемствах з 17 працягваўся спад вытворчасці і ў 1996 г. Колькасць прамысловавытворчага персаналу скарацілася на 326 чалавек. Працягвала зніжацца вытворчасць сельскагаспадарчай прадукцыі, пагалоўе жывёлы.
Сярэднямесячная заработная плата рабочых і служачых у снежні перавысіла заработную плату калгаснікаў у 1,5 раза.
У 1999 г. насельніцтва раёна налічвала 59 100 чалавек, у тым ліку гарадское — 40 600, сельскае — 18 500.
Прамысловасць раёна прадстаўлена 16 асноўнымі прадпрыемствамі. Найбольш буйныя: завод аўтамабільных агрэгатаў (звыш 2000 рабочых), СП ААТ «Дах» (больш за 1500), ААТ «Шклозавод «Кастрычнік» (755), ААТ «Асіповіцкі малочны камбінат» (290), камбінат хлебапрадуктаў (410), АП «Асіповіцкі завод «Каммаш» (195).
За 1999 г. прамысловасцю раёна выпушчана прадукцыі ў дзеючых цэнах на 13 603,3 млрд. рублёў, тавараў народ
нага ўжытку — на 3729,5 млрд. рублёў.
У раёне 16 калгасаў, калектыўнадолевая гаспадарка «Ліпень», аграгандлёвае прадпрыемства «Пратасевічы», 22 фермерскія гаспадаркі, 20 садаводчых таварыстваў.
Ураджайнасць збожжавых і зернебабовых у 1999 г. склала 12,1 ц з гектара, бульбы — 107 ц. Надоена малака ад каровы па 2038 кг.
Чыгуначны вузел аб’ядноўвае 10 прадпрыемстваў і арганізацый. Гэта лакаматыўнае дэпо, вагоннае дэпо, станцыя Асіповічы, дыстанцыя пуці, дыстанцыя сігналізацыі і сувязі, прарабскі пункт будаўнічамантажнага поезда № 761 і інш.
За 1999 г. аб’ём перавозак у лакаматыўным дэпо павялічыўся на 2,3%. Высокія паказчыкі вынікаў па бальнай ацэнцы пуці і ўтрыманні ўстройстваў маюць дыстанцыя пуці і дыстанцыя сігналізацыі і сувязі.
Аўтапарк № 19 абслугоўвае пасажыраў на 14 гарадскіх, 29 прыгарадных і 1 міжгародным маршрутах. За 1999 г. транспартам аўтапарка перавезена 6,4 млн. чалавек, 143 тыс. т грузаў.
Асноўная будаўнічая арганізацыя — БУ89. За 1999 г. за кошт усіх крыніц фінансавання ўведзена ў эксплуатацыю 284 кватэры агульнай жылой плошчай 18,6 тыс. м2, у тым ліку ў сельскай мясцовасці — 63 кватэры агульнай плошчай 4,5 тыс. м2.
Гандлёвым абслугоўваннем насельніцтва займаюцца ААТ «Гандаль», раённае спажывецкае таварыства, прадпрыемства
Адраджэнне краю
па абслугоўванні чыгуначнікаў і пасажыраў на станцыі Асіповічы, камбінат грамадскага харчавання, кафэ станцыі Асіповічы.
У раёне 51 прадуктовы, 35 непрадуктовых, 87 змешаных магазінаў, 44 прадпрыемствы грамадскага харчавання ўсіх формаў уласнасці.
Рознічны тавараабарот за 1999 г. склаў 3963,1 млрд. рублёў. Прадпрыемствамі грамадскага харчавання рэалізавана прадукцыі на 422,9 млрд. рублёў.
Платных паслуг насельніцтву аказана на 455,7 млрд. рублёў.
Значнае развіцце ў раёне атрымала сфера малога прадпрымальніцтва. У 1999 г. існавала 68 суб’ектаў недзяржаўнай формы ўласнасці. Усяго па стане на пачатак 2000 г. у раёне дзейнічаюць звыш 60 прадпрыемстваў малога бізнесу, каля 300 індывідуальных прадпрымальнікаў.
Тэлефонная сетка прадстаўлена 5 гарадскімі і 21 сельскай АТС з рабочай ёмістасцю адпаведна 11 506 і 2889 нумароў. Шчыльнасць кватэрных тэлефонаў складае 27 на 100 чалавек ці 86 на 100 сем’яў у горадзе, 17 на 100 чалавек ці 50 на 100 сем’яў у вёсках.
У горадзе функцыянуюць філіялы акцыянерных ашчадных банкаў Беларусбанка, «Прыёрбанка», аддзяленні Белаграпрамбанка і Прамбудбанка.
На базе гарадскога вытворчага аб’яднання жыллёвакамунальнай гаспадаркі створаны 3 новыя прадпрыемствы: Камунальнае унітарнае жыллёвае рамонтнаэксплуатацыйнае прадпрыемства, унітарнае камунальнае вытворчае прадпрыемства «Водаканал» і унітарнае камунальнае вытворчае прадпрыемства «Райсервіс». Абслугоўваннем кацельняў і цепласетак у раёне займаецца раённае вытворчае аб’яднанне жыллёвакамунальнай гаспадаркі.
У 1999 г. прадпрыемствамі камунальнай гаспадаркі асвоена па капітальным рамонце каля 180 млрд. рублёў укладанняў, у тым ліку па добраўпарадкаванні — больш за 60 млрд. рублёў. Выканана асфальтавае і плітачнае пакрыццё 5,6 км вуліц горада, 5,7 км тратуараў.
Здадзены ў эксплуатацыю пуцеправод цераз чыгунку, які злучыў паўночную і паўднёвую часткі горада.
За год газіфікавана 600 кватэр, з іх 481 — прыродным газам.
У раёне пражываюць 13 420 дзяцей і падлеткаў, працуюць 35 школ, 32 дзіцячыя сады, у іх — 2558 дашкольнікаў (65%). Частка дзяцей шасцігадовага ўзросту (550 навучэнцаў) размешчаны ў дзіцячых садах. Ва ўстановах адукацыі працуюць 1754 настаўнікі і выхавальнікі, 750 чалавек абслуговага персаналу.
У 149 гуртках, клубах, секцыях Цэнтра творчасці дзяцей і моладзі па 51 профілю займаецца 2180 дзяцей.
3 устаноў культуры ў раёне дзейнічаюць раённыя цэнтры культуры і народных рамёстваў, 19 сельскіх дамоў культуры, 13 сельскіх клубаў, рабочы клуб чыгуначнікаў «Чырвоны кастрычнік», клуб СП ААТ «Дах», гарнізонны Дом афіцэраў, 36 бібліятэк, 2 дзіцячыя школы мастацтваў, 6 дзіцячых музычных школ і 2 іх філіялы, 30 кінавідэаўстановак. Пры клубных установах дзейнічаюць 195 гурткоў і калектываў мастацкай самадзейнасці, 90 аматарскіх аб’яднанняў. 11 калектываў удастоены звання народнага.
У раёне дзейнічаюць 3 стадыёны, 32 спартыўныя залы, 110 спортпляцовак, 26 залаў для заняткаў гімнастыкай і аэробікай, 2 мінібасейны, 7 ціраў. Працуюць 10 спартклубаў, у якіх займаюцца 533 чалавек!. Два прафесійныя клубы — баскетбольная каманда РТІАЗАА і футбольная каманда «Свіслач — Дах» — удзельнічаюць у чэмпіянатах Рэспублікі Беларусь у вышэйшай і першай лігах адпаведна.
На ўліку ў аддзеле сацыяльнай абароны стаяць 16 300 атрымальнікаў пенсій і дапамог, з якіх 7100 жыве ў горадзе, 9200 — у вёсках.
Усяго ў раёне 824 удзельнікі Вялікай Айчыннай вайны, з іх 316 інвалідаў вайны, 176 сем’яў загінуўшых, 674 былыя вязні канцлагераў, 100 удзельнікаў працоўнага фронту, 67 рэпрэсіраваных, 570 адзінокіх грамадзян.
На тэрыторыі раёна зарэгістраваны рэлігійныя арганізацыі 3 канфесій — праваслаўнай, рымскакаталіцкай і пратэстанцкай.
У раёне зарэгістравана 14 грамадскіх аб’яднанняў, дзейнічаюць 3 палітычныя партыі.
577
1945 — да нашых дзён
За газетным радком
Па старонках раённай газеты «Калгасная праца» («Запаветы Леніна»)*
1 студзеня 1952 г.
НАСЕЛЬНЩТВА НАБЫВАЕ КУЛЬТТАВАРЫ
Яркім сведчаннем няўхільнага павышэння матэрыяльнага ўзроўню працоўных нашага раёна з’яўляецца рост іх попыту на прамысловыя тавары.
Сельмаг Свіслацкага сельпо толькі за апошнюю нядзелю прадаў 4 радыёпрыемнікі, 2 швейныя машыны, 6 шафаў. Магазін Верайцоўскага сельпо за той жа дзень прадаў 2 матацыклы, 2 швейныя машыны, 1 патэфон, 2 радыёпрыемнікі і 2 шафы.
У чацвёртым квартале 1951 года спажывецкай кааперацыяй раёна рэалізавана сярод насельніцтва культтавараў у сем разоў больш, чым за той жа перыяд папярэдняга года.
В.Прыбыльскі, старшыня праўлення райспажыўсаюза.
ЛІЧБЫ I ФАКТЫ
Толькі за прайшоўшыя 3 гады пагалоўе жывёлы на калгасных фермах узрасло: буйной рагатай жывёлы на 208 працэнтаў, свіней — на 144 працэнты, авечак на 224, птушак на 499 і коней на 156 працэнтаў.
За гэты час пабудавана ўноў 226 жывёлагадоўчых і другіх грамадскіх будынкаў, у тым ліку 40 канюшань, 54 кароўнікі, 21 свінарнік, 5 аўчарнікаў, 7 птушнікаў і 99 іншых памяшканняў.
Нягледзячы на засуху, у 1951 годзе перадавыя калгасы раёна ўсе ж змаглі дабіцца нядрэнных паказчыкаў на ўздыме ўраджайнасці сельскагаспадарчых культур. У калгасе «Усход» з асобных участкаў атрыман ураджай азімага жыта 15 цэнтнераў, яравой пшаніцы 14 цэнтнераў, азімай пшаніцы 15, ільносемя 4,3 цэнтнеры, кармавых буракоў 175 цэнтнераў. У калгасе «Авангард» з асобных участкаў атрыман ураджай ячменю 12 цэнтнераў з гектара. У калгасе «Болынэвік» вырашчана на кожным гектары 2,4 цэнтнеры насення цімафееўкі на плошчы 10 гектараў. У калгасе «Перадавік» з асобных участкаў
‘Захаваны тагачасны стыль і арфаграфія.
атрымана 45 цэнтнераў з гектара карэнняў коксагызу, а па збору насення каўчуканоса план выканан на 900 працэнтаў. У калгасе «Звязда» вырашчана 120 цэнтнераў з гектара кораньплодаў на плошчы 8 гектараў.
21 лютага 1952 г.
ЗАКОНЧАНА АДНАЎЛЕННЕ БОЛБНІЦЫ
Самым прыгажэйшым у даваенны час у Асіповічах быў будынак гарадской больніцы. У першыя дні вайны фашысцкія варвары некалькі разоў бамбілі яе. Больніца была разбурана і разграблена. Прайшлі гады вайны. Наступілі дні мірнай працы. Пачалося аднаўленне гарадской больніцы.
Днямі раённае будаўнічае ўпраўленне (начальнік тав. Шураеў) скончыла аддзелачныя работы і памяшканне больніцы на 150 ложкаў здадзена ў эксплуатацыю.
У адноўленай больніцы маюцца хірургічнае, акушэрскагінекалагічнае, тэрапеўтычнае аддзяленні. Добра абсталяваны аперацыйны блок, лабараторыя, фізкабінет, сталовая і пакой адпачынку.
22 урачы, якія працуюць у больніцы, маюць вышэйшую адукацыю. Многія з іх у мінулым годзе прайшлі курсы па ўдасканальванню ведаў. Калектыў больніцы ўзначальвае заслужаны ўрач БССР
А.А.Ушакевіч.
Л.Паршын.
29 студзеня 1953 г.
НОВЫ БУДЫНАК ВАКЗАЛА
Здалёк бачны на чыгуначнай станцыі Асіповічы прыгожы будынак, афарбаваны ў светлажоўты колер. Тэта — новы вакзал, днямі здадзены ў эксплуатацыю…
Пры ўваходзе кідаюцца ў вочы добра выкананыя архітэктурныя работы. Тут усё прадугледжана і накіравана на лепшае абслугоўванне пасажыраў. У вакзале дзве залы для пасажыраў, білетныя касы, цырульня і г.д. На вакзале ўстаноўлены электрычныя гадзіннікі.
578
За газетным радком
ніцтвам інжынераэлектрыка тав. ІІІапіра ўстанавілі 18метровую антэну і зрабілі другія неабходныя ўстройствы. Неўзабаве тэлевізар быў уключан. На экране з’явіліся выразныя ізабражэнні. Гук таксама быў добрым.
Зараз у дні тэлевізійных перадач наладжваецца калектыўны іх прагляд.
Н.Харчанка.
26 кастрычніка 1956 г. НОВЫ СЕЛЬСКІ МАГАЗІН
У вёсцы Ясень пабудаван і здан у эксплуатацыю новы сельскі магазін. У ім размясціліся шэсць аддзелаў і закусачная. На пабудову яго выдаткавана каля 118 тысяч рублёў. У першыя дні работы выручка магазіна складае па 2,5 — 3 тысячы рублёў штодзенна, што ў 5 6 разоў
перавышае выручку ларка, які да гэтага часу абслугоўваў жыхароў вёскі.
Зараз у Ясеньскім сельпо ёсць два сельмаг!. Абслугоўванне сельскага насельніцтва значна палепшылася.
1 студзеня 1959 г.
3 КОЖНЫМ ГОДАМ
3 кожным годам расце і багацее наша Радзіма, паляпшаецца жыццё народа, мацнее і квітнее наша рэспубліка. Разам з тым з году ў год паляпшаецца медыцын
Загадчыца тэрапеўтычнага аддзялення Н.М.Расалоўская (у цэнтры) за работай.
1 студзеня 1955 г. ГЭТА ДАСЯГНУТА Ў 1954 ГО ДЗЕ
Хлебаробы раёна ў цеснай садружнасці з механізатарамі працавалі над уздымам цалінных і абложных зямель. Пасяўныя плошчы ў калгасах раёна павялічыліся амаль на 600 гектараў.
Вялікае капітальнае будаўніцтва разгарнулася на торфазаводзе «Татарка». Тут зданы ў эксплуатацыю два 8кватэрныя жылыя дамы для рабочых, добраабсталяваная сталовая. Закончана ўзвядзенне будынка механічнай майстэрні.
Дала першы прамысловы ток Асіповіцкая ГЭС. Танную электраэнергію атрымалі торфазавод «Татарка», райцэнтр, калгасы.
Пагалоўе буйной рагатай жывёлы калгасаў узрасло ў параўнанні з мінулым годам на 3000 галоў, свіней і авечак болып чым на 2 тысячы галоў.
16 сакавіка 1956 г.
ПРЫМАЮЦЬ ТЭЛЕВІЗІЙНЫЯ ПЕРАДАЧЫ
Мясцком эксплуатацыйнай канторы (начальнік тав. Герцовіч) набыў тэлевізар для калектыўнага прагляду тэлевізійных перадач Мінскага тэлевізійнага цэнтра. У хуткім часе знайшліся ініцыятыўныя і вынаходлівыя аматары. Яны пад кіраў
579
1945 — да нашых дзён
скае абслугоўванне насельніцтва. Гэта можна легка прасачыць хоць бы па нашаму раёну.
Толькі за апошнія 5 год у раёне значна ўзрасла сетка медыцынскіх устаноў. Адкрыты стацыянары раённага тубдыспансера, Татаркаўская больніца на 10 ложкаў, павялічаны Лапіцкая і Акцябрская больніцы да 25 ложкаў, адкрыты 4 ФАПы, здраўпункт, дзіцячыя яслі, калгасны радзільны дом, дзіцячы туберкулёзны санаторый на 50 ложкаў, абсталявана і здадзена ў эксплуатацыю больніца ў горадзе на 100 ложкаў.
Болынш чым у два разы павялічыліся асігнаванні на ахову здароўя. Калі ў 1955 годзе яны склалі каля 3 мільёнаў рублёў, то ў 1958 годзе — 6188 тысяч рублёў.
Зараз раён забяспечан здавальняючай сеткай медыцынскіх устаноў. Чыгуначная і гарадская больніцы добра абсталяваны і забяспечаны ўрачамі ўсіх асноўных спецыя льнасцей.
У 1959 годзе ўвойдуць у строй новыя Ясенская і Карытненская больніцы, а таксама Градзянская амбулаторыя.
Выдатна працуюць нашы супрацоўнікі. Многія з іх гэтымі днямі ўзнагароджаны Ганаровай граматай абкома партыі і аблвыканкома. Сярод іх урачы Ніна Міхайлаўна Расалоўская, Фёдар Мартынавіч Пруднікаў, Ганна Іванаўна Русаковіч, Вера Ільінічна Гордзіна і многія другія.
А.Ушакевіч, заслужаны ўрач
Беларускай ССР, галоўны ўрач раёна.
21 студзеня 1960 г.
ГАНАРОВАЯ ЗАДАЧА КАМСАМОЛЬЦАЎ
Камсамольская арганізацыя раёна налічвае ў сваіх радах 3400 членаў ВЛКСМ, з якіх 980 чалавек — сельскіх камсамольцаў. У жывёлагадоўлі працуе толькі 161 чалавек.
…3 ліку жывёлаводаўкамсамольцаў ёсць нямала перадавікоў. Сярод іх даярка сельгасарцелі імя Валадарскага Аліна Клімовіч, даяркі з калгаса «Рассвет» Ганна Пігулеўская, Ніна Санько, Надзежда Чаропка, калгаса імя Сталіна Валянціна Бобрык і многія другія, якія давялі надоі ад кожнай каровы да 1900 — 2000 кілаграмаў.
М.Ерашоў, сакратар РК ЛКСМБ.
1 чэрвеня 1965 г.
БАЛОТЫ АДСТУПАЮЦЬ
Да вясны мінулага года побач з вёскай Мязовічы знаходзіліся дрыгвяныя, непраходныя балоты. Але вось на тыя месцы, дзе акрамя лазы нічога не расло, прыбылі механізатары.
Да восені меліяратары асушылі 300 гектараў тарфянікаў. Затым калгасныя механізатары зааралі гэтую плошчу і на ўчастку ў 45 гектараў пасеялі азімае жыта гатунку «партызанка». Зараз пасевы гэтай культуры растуць добра.
Вясной на асушаных тарфяніках пасеялі яравыя культуры — ячмень, авёс, 10 гектараў заняла бульба. Будзем тут вырошчваць і кармавую моркву.
Р.Сакалоў, саўгас «Каўгарскі».
7 лістапада 1965 г. ГОРАД НОВАБУДОЎЛЯЎ
Прыкметна мяняецца аблічча нашага горада. 3 кожным днём ён становіцца больш аздобленым, больш прыгожым.
Ля скрыжавання вуліц імя Сумчанкі і Ленінскай заканчваецца закладка фундамента Дома культуры. Гэта будзе сапраўдны ачаг культурнага адпачынку з глядзельнай залай на 400 месц, з лекцыйнай залай на 100 месц, з бібліятэкай і чытальным пакоем, а таксама^в памяшканнямі для гуртковай работы. Тут будзе абсталявана шырокаэкранная кінаўстаноўка.
Непадалёку ад Дома культуры сёлета будзе заснаваны 48кватэрны жылы дом. У стадыі завяршэння знаходзяцца два шматкватэрныя дамы па вуліцы Інтэрнацыянальнай і імя Дзяржынскага.
Выдатны падарунак атрымаюць у наступным годзе гарадскія школьнікі — сярэднюю школу на 964 месцы, будаўніцтва якой таксама хутка заканчваецца. Значна расшырыцца вучэбная база СШ2. Тут неўзабаве будзе здадзены ў эксплуатацыю новы корпус на 640 вучнёўскіх месц.
А самыя юныя грамадзяне атрымаюць дзіцячы камбінат, будаўніцтва якога плануецца ў першым годзе пяцігодкі.
Поўным ходам ідуць аддзелачныя работы ў новым будынку універмага на 25 рабочых месц.
Прыводзяцца ў парадак і вуліцы райцэнтра. Сёлета замошчана 2000 квад
За газетным радком
ратных метраў тратуараў. Замошчана і ў наступным годзе будзе пакрыта асфальтам вуліца імя Рымы Кунько. Такімі ж стануць вуліцы імя Дзмітрыева, Першамайская і Шасейная.
У недалёкім будучым наш горад стане буйным прамысловым цэнтрам. Акрамя таго, што тут узводзіцца млынкамбінат, рыхтуецца праектная дакументацыя на будаўніцтва іншых прадпрыемстваў.
Вось яна, песня будаўніцтва, песня кастрычніцкага пераўтварэння роднага краю.
І.Гусараў.
21 красавіка 1966 г. УРУЧЭННЕ ОРДЭНАЎ I МЕДАЛЁЎ
Па даручэнні Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР сакратар абкома партыі Ф.М.Іваноў уручыў ордэны і медалі групе перадавікоў жывёлагадоўлі нашага раёна, узнагароджаных за поспехі, дасягнутыя ў развіцці жывёлагадоўлі, павелічэнні вытворчасці і нарыхтовак мяса, малака, яек, воўны і іншай прадукцыі.
Ордэны Леніна ўручаны старшыні калгаса «Балынавік» А.І.Лазараву і свінарцы саўгаса «Асіповіцкі» Ю.Ф.Стасевіч.
Ордэны Працоўнага Чырвонага Сцяга атрымалі старшыня калгаса імя Ульянава М.М.Каленік, свінарка калгаса «Бальшавік» І.М.Палазнік, заатэхнік калгаса «Бальшавік» У.І.Сімага, даярка калгаса «Авангард» Г.М.Солнышкіна.
Вялікай групе перадавікоў жывёлагадоўлі ўручаны ордэны «Знак пашаны» і медалі.
13 верасня 1966 г.
РАСЦЕ ТЭХНІЧНАЯ АСНАШЧАНАСЦЬ
3 кожным годам папаўняецца аўтатрактарны парк калгасаў і саўгасаў раёна. Але сёлетні год асабліва прыкметны ў гэтых адносінах. Толькі адных камбайнаў калгасы і саўгасы атрымалі 21, 7 з іх — мадэрнізаванай канструкцыі «СКБ4». Самыя найноўшыя трактары, вырабленыя мінскімі трактарабудаўнікамі, прыйшлі на палі сельгасарцелі «Шлях Ільіча». Добра зарэкамендавалі сябе і машыны харкаўскіх трактарабудаўнікоў. Пакуль што іх трактары «С4», «Т74» не маюць сабе роўных на палетках калгасаў імя Ульянава і імя Леніна. Магутныя «ЗІЛы555» папоўнілі аўтамабільныя паркі сельгасарцелей «Авангард», «Шлях Ільіча», саўгасаў «Карытнае» і «Асіповіцкі». Самазвальныя машыны «ГАЗ93» атрымалі нядаўна на гандлёвай базе «Сельгастэхнікі» сельгасарцелі «Новы шлях», «Авангард», «Чырвоны ўдарнік» і «Чырвоны сцяг».
Папаўняецца і парк раённага аб’яднання «Сельгастэхнікі». Атрыманы 2 трактары «Беларусь», дзве спецмашыны для перавозкі аміячнай вады, 2 бензавозы.
Усяго машын гэтых відаў з пачатку
Вуліца Сумчанкі ў Асіповічах.
581
1945 — да нашых дзён
года рэалізавана на суму больш 100 тысяч рублёў.
І.Кучагура, галоўны бухгалтар раённага аб’яднання «Сельгастэхнікі».
13 чэрвеня 1967 г.
СТВАРАЕЦЦА ЗАПАВЕДНІК
Хутка ў нашым раёне будзе свая «Белавежская пушча». На плошчы 90 тысяч гектараў ствараецца лесапаляўнічая гаспадарка. Ужо зараз разгорнуты вялікія падрыхтоўчыя работы на тэрыторыях Градзянскага, Вязскага, Лапіцкага, Каменіцкага і часткова Кастрычніцкага, Брыцалавіцкага, Цэльскага і Асіповіцкага лясніцтваў. На корм зімой ласям, дзікам, касулям і іншым звярам пасеяна 6 гектараў бульбы, 2 — аўса, 2 гектары лубіну.
Багацце гаспадаркі будзе немалое. Ужо зараз на тэрыторыі, дзе ствараецца запаведнік, налічваецца каля 200 ласёў і амаль такая ж колькасць дзікаў. Прадугледжваецца завесці ў нашы лясы 50 аленяў, а ў Лочынскае возера — андатру.
П.Краўчанка, дырэктар лясгаса.
12 верасня 1967 г.
УЗВОДЗЯЦЦА МАСТЫ
Два новых жалезабетонных маеты праз рэкі Сіняя і Млынка ўзводзіць калектыў рабочых ДЭУ720. Раней драўляныя масты часта ламаліся, іх затапляла паводкавымі водамі і г.д. Прыходзілася затрачваць шмат грошай на рамонт. Цяпер
масты ўзняліся на 1,5 метра вышэй за драўляныя і рух тут не спыніцца ў самую паводкавую вясну. Па плану будаўніцтва мастоў павінна закончыцца ў чацвёртым квартале. Але будаўнікі, узначальваемыя майстрам Іванам Піліпавічам Касперам, рашылі здаць іх у 3ім квартале.
І.Васільеў.
1 студзеня 1968 г.
У 1967 ГО ДЗЕ Ў РАЁНЕ
Пачаўся рух цеплавозаў на Асіповіцкім участку дарогі. Першым перасеў з паравоза на цеплавоз машыніст Іван Шайкоўскі са сваім памочнікам Васілём Барсуковым. Яны правялі састаў вагой 4200 тон.
Па вуліцы Камуністычнай уступіў у строй магазін па продажу гародніны.
Завершана электрыфікацыя ўсіх населеных пунктаў раёна.
Закончан мантаж аўтаматычнай тэлефоннай станцыі ва ўсіх аддзяленнях сувязі раёна.
Кансервавахарчовы камбінат асвоіў новы від прадукцыі — штучны мёд.
На ўзвядзенне аб’ектаў аховы здароўя, адукацыі і культурнабытавых было асігнавана 372,5 тысячы рублёў.
15 лютага 1968 г. КЛОПАТЫ АБ ПРАЦАЎНІКАХ
У мінулым годзе і ў студзені 1968 года па пуцёўках прафсаюза ў санаторыях
Асіповіцкае вадасховішча.
За газетным радком
краіны пабывала 90 працаўнікоў сельскай гаспадаркі раёна. У лепшых здраўніцах Крыма, Каўказа, рэспублікі адпачывалі і лячыліся П.Сімановіч з калгаса «Авангард», Р.Лапацін — з калгаса «Чырвоны сцяг», механізатары саўгаса «Асіповіцкі» С.Ерка і Туміловіч і другія.
Група жывёлаводаў калгасаў у колькасці 20 чалавек правяла свой адпачынак у турысцкай паездцы па гарадах краіны. 4 чалавекі пабывалі ў Балгарыі.
В.Прыбыльскі.
3 верасня 1968 г.
КРЫХУ СТАТЫСТЫКІ
У наступіўшым навучальным годзе ў раёне гасцінна расчыніліся дзверы 16 сярэдніх, 17 васьмігадовых і 53 пачатковых школ, чатырох школінтэрнатаў.
За парты селі каля 13 тысяч вучняў.
Звыш 900 настаўнікаў, болынасць з якіх маюць вышэйшую або сярэднюю педагагічную адукацыю, працуюць у школах раёна.
Толькі сёлета ў наш раён прыбылі 29 маладых педагогаў з вышэйшай і сярэдняй адукацыяй.
10 снежня 1968 г.
15 мая 1969 г.
БУДНІ ЖАЛЕЗАБЕТОННАГА
На ўскраіне горада, побач з вагонным дэпо, разгарнулася будаўніцтва жалезабетоннага завода, якое вядзе Магілёўскае БУ2.
Зроблена ўжо нямала. Падведзены пад’язныя пуці, пракладзены водаправод. Заканчваецца мантаж адміністрацыйнага корпуса. Узводзіцца бетонарастворны вузел і вядзецца закладка фундамента вытворчага корпуса.
Стараннай працай сярод калектыву будаўнікоў вызначаюцца муляры Андрэй Ціманоўскі і Дзмітрый Казак, цесляры Фёдар Санковіч і Міхаіл Паркалаў, рабочыя Браніслава Рыдзеўская, Валянціна Хорашава, Марыя Пекар і іншыя.
К.Каралькоў.
12 снежня 1970 г.
МЕДАЛІ ВДНГ БРЫГАДЗІРАМ
За высокія паказчыкі ў сацыялістычным спаборніцтве па павелічэнні ўраджай
насці сельскагаспадарчых культур у 1969 годзе брыгадзір першай брыгады калгаса «Авангард» Сідар Іванавіч Жораў і брыгадзір другой брыгады калгаса «Чырвоны ўдарнік» Уладзімір Міхайлавіч Каток упраўленнем сельскай гаспадаркі райвыканкома прадстаўляліся на ВДНГ. Арганізацыйны камітэт выстаўкі прысудзіў ім малыя бронзавыя медалі.
С.Фёдараў.
28 снежня 1971 г.
АТРЫМАЛІ НОВЫЯ КАМБАЙНЫ
3 кожным годам павялічваецца ўраджайнасць зерневых культур. Каб сабраць збожжа хутка і без страт, наяўнай у гаспадарках тэхнікі становіцца ўжо недастаткова. Вось нядаўна ў аб’яднанне «Сельгастэхнікі» прыбыло 18 новых камбайнаў «СК4». Новыя камбайны ўжо атрымалі калгасы «Усход», імя Ульянава, «Шлях Ільіча», «Беларусь», «Чырвоны сцяг», саўгасы «Карытнае», «Каўгарскі», «Пратасевічы», «Асіповіцкі».
Л.Луцковіч, галоўны інжынер раённага аб’яднання «Сельгастэхнікі».
1 мая 1973 г.
ПЕРШЫ ПІРГАМІН
Апошнія перадмайскія дні на кардоннаруберойдавым заводзе былі напоўнены тым асаблівым радасным і трывожным хваляваннем, якое пануе заўсёды на
У хірургічным аддзяленні вузлавой бальніцы станцыі Асіповічы. Здымак 1960х гадоў.
583
1945 — да нашых дзён
пускавых участках. У руберойдавым цэху, дзе адзін з шасці агрэгатаў рыхтаваўся да пуску, круглыя суткі было мнагалюдна. Начальнік цэха камуніст Анатоль Васільевіч Жданаў, яго намеснік Сабіра Каюмаўна Цяслёнак асабіста па некалькі разоў правяралі і адладжвалі вузлы агрэгата, звяралі з разлікамі, зноў і зноў апробвалі…
Нарэшце прынята рашэнне: «Можна пускаць!»
Шэрая лента кардону папаўзла праз ванны і сушыльныя агрэгаты ў свой першы шлях. У 2 гадзіны 40 мінут з 28 на 29 красавіка адна з лепшых намотчыц змены т. Раманенка Марыя Главінская зняла першы рулон піргаміну.
Радасныя воклічы «ура» суправаджалі гэту падзею. Першы піргамін (руберойд) атрыманы!
29 чэрвеня 1974 г.
БЕССМЯРОТНАСЦЬ ГЕРОЯ
26 чэрвеня на плошчы У.І.Леніна адбыўся мітынг, прысвечаны адкрыццю мемарыяльнай дошкі, якая ўвекавечвае памяць Героя Савецкага Саюза М.П.Каралёва.
Мітынг адкрыў старшыня гарвыканкома У.І.Кавалёў. Потым былы намеснік камандзіра Асіповіцкага партызанскага злучэння В.В.Глотаў расказаў аб баявой дзейнасці генералмаёра Мікалая Піліпавіча Каралёва.
3 успамінамі аб нашым праслаўленым земляку выступілі на мітынгу былы начальнік штаба партызанскага атрада № 211
І.І.Патапейка і былы камандзір камсамольскай роты гэтага атрада Р.І.Кавалёў.
Ад імя моладзі раёна сакратарзагадчык аддзела вучнёўскай моладзі і піянераў Л.С.Аляхновіч запэўніла старэйшых таварышаў у тым, што кожны камсамолец будзе свята ўшаноўваць памяць герояў рэвалюцыі і Вялікай Айчыннай вайны, працягваць лепшыя традыцыі сваіх бацькоў.
Гонар адкрыць мемарыяльную дошку быў прадастаўлены першаму сакратару райкома КПБ А.М.Сівакову і былому намесніку камандзіра Асіповіцкага партызанскага злучэння В.В.Глотаву. I вось пад гукі Гімна Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі адкрыліся залатыя літары, высечаныя на мармуры: «Вуліца носіць імя Мікалая Піліпавіча
Каралёва, Героя Савецкага Саюза, камандзіра Асіповіцкага партызанскага злучэння ў гады Вялікай Айчыннай вайны 1941 — 1945 гг.».
Н.Крыўшына.
12 верасня 1974 г.
ЛАЎРЭАТЫ ВДНГ
3 Масквы прыйшло паведамленне аб узнагароджанні медалямі і каштоўнымі падарункамі Выстаўкі дасягненняў народнай гаспадаркі СССР працаўнікоў нашага раёна. Залатым медалём узнагароджаны брыгадзір рыбаводнай брыгады калгаса «Авангард» Уладзімір Андрэевіч Петрашоў, бронзавымі медалямі свінаркі калгаса «Чырвоны сцяг» Вера Раманаўна Лягуцкая і Галіна Іванаўна Калячка.
Шчыра віншуем удзельнікаў ВДНГ з высокай узнагародай.
13 верасня 1975 г.
ХУТКА ПОЙДУЦЬ ЦЕПЛАВОЗЫ
Згодна плану ўпраўлення Беларускай чыгункі, пачалася падрыхтоўка пуці на ўчастку Асіповічы — Магілёў да пуску цеплавозаў. Праводзіцца сярэдні рамонт з узмацненнем верхняй будовы пуці і падаўжэннем прамежкавых станцый. На некаторых адрэзках пуці драўляныя шпалы замяняюцца жалезабетоннымі. Пясчаны баласт замяняецца шчэбневым.
Работы вядуць тры пуцявыя машынныя станцыі.
Плануецца закончыць падрыхтоўку ўсяго ўчастка чыгункі Асіповічы — Магілёў да пераводу на цеплавозную цягу да канца 1975 года.
М.Бакіноўскі.
27 снежня 1975 г.
ПЕРШЫНЕЦ
Пазаўчора Дзяржаўная камісія падпісала акт аб прыёмцы ў эксплуатацыю доследнапрамысловага комплексу па прасаванню сфагнавага торфу на торфапрадпрыемстве «Татарка». Гэта — першае прадпрыемства такога роду ў рэспубліцы. Магутнасць яго — дзесяць тысяч тон прадукцыі ў год. Да яе прад’яўляюцца высокія патрабаванні: нізкі працэнт вільготнасці, зольнасці і многае іншае.
За газетным радком
Прадпрыемства аснашчана навейшым абсталяваннем з высокай ступенню механізацыі і аўтаматызацыі. Прадукцыя фасуецца ў поліэтыленавыя мяхі вагой па 50 кілаграмаў. Прызначана яна, у асноўным, для экспарту.
У перыяд мантажу абсталявання і пусканаладачных работ (а яны ўсе рабіліся сіламі спецыялістаў торфапрадпрыемства) старанием, кемлівасцю, умением вызначыліся былы начальнік транспартнага цэха Арнольд Сантоцкі, майстар Аляксандр Чаропка, электрык Нікіфар Задоля, прасаўшчык Леанід Клімянок і многія другія. У выніку незнаёмае абсталяванне, сама тэхналогія асвоены паспяхова. За час пусканаладачных работ выраблена 2600 тон прадукцыі, 2200 тон адпраўлена на экспарт.
Новы цэх пачаў працаваць на поўную магутнасць.
Т.Радзькоў.
4 снежня 1976 г. УДАСТОЕНЫ ГАНАРОВЫХ ЗНАКАЎ
Месяцам ударнай працы стаў лістапад на хлебазаводзе. Калектыў яго за гэты час пры плане 780 тон выпусціў 817 тон хлебабулачных вырабаў. На 102 працэнты выкананы план рэалізацыі.
Нядаўна за старанную працу лепшым рабочым былі ўручаны ганаровыя знакі «Пераможца сацыялістычнага спаборніцтва 1976 года». Удастоены яго пекар В.К.Сучок, машыніст цестараздзелачнай машыны В.М.Бутта, тэхнолаг А.Г.Пупейка.
В.Каваленя, эканаміст хлебазавода.
29 лістапада 1977 г. ЗВЫШПЛАНАВЫЯ ПЛІТЫ
3 9 лістапада ў лік трэцяга года пяцігодкі пачаў працаваць цэх торфаізаляцыйных пліт торфапрадпрыемства «Татарка».
Гадавое задание — выпусціць 12 000 кубічных метраў прадукцыі — выканана датэрмінова. На сённяшні дзень выраблена 12 226 кубічных метраў торфаізапліт.
Значны ўклад у гэты поспех унеслі аператар Я.Ф.Давыдоўскі, прасаўшчык У.І.Булавацкі, сушылынчыца Н.А.Жук.
Я.Букаўнёў.
18 мая 1978 г.
ЗНАК ГЛЫБОКАЙ ПАВАГІ
Упраўленне Беларускай чыгункі і Дарпрафсож для ўвекавечання памяці былога чыгуначніка Акіма Мацвеевіча Чумакова, у знак глыбокай павагі і ўдзячнасці за подзвіг, які ён здзейсніў у першыя гады мірнага стваральнага будаўніцтва Савецкай дзяржавы ва ўмовах жорсткай класавай барацьбы, прысвоілі аднаму з лакаматываў імя «Акім Чумакоў».
Здарылася гэта 27 жніўня 1922 года ў раёне чыгуначнага раз’езда Пасекі. Машыніст Акім Мацвеевіч Чумакоў, які веў поезд з каштоўным грузам, трапіў пад абстрэл белабандытаў. Мужны патрыёт уступіў у няроўную сутычку з ворагам, быў цяжка паранены. Аднак сабраў апошнія сілы і даставіў састаў да месца прызначэння. Але сам памёр ад ран.
Вадзіць гэты лакаматыў даручана паважаным у калектыве дэпо машыністам У.П.Лазукову, В.М.Клісаву, В.У.Махначу.
М.Волкаў.
18 мая 1978 г.
ІМЕМ ПАДПОЛЫПЧЫКА
У гады Вялікай Айчыннай вайны ў нашых краях дзейнічалі партызанскія атрады, якія падтрымлівалі цесную сувязь
3 падпольшчыкамі. Сярод іх быў наш зямляк Фёдар Андрэевіч Крыловіч, які працаваў у паравозным дэпо станцыі Асіповічы. Па заданию кіраўніцтва атрада ноччу з 30 на 31 ліпеня 1943 года, у разгар жорсткіх баёў на Курскай дузе, Фёдар Андрэевіч здзейсніў на станцыі буйную дыверсію, якая нанесла гітлераўцам вялікі ўрон. У выніку выбуху і пажару згарэлі
4 варожыя эшалоны, у тым ліку 5 паравозаў, 67 вагонаў са снарадамі і авіябомбамі, 8 танкаў, 10 бронемашын, 28 цыстэрн з бензінам і аўтамаслам, 12 вагонаў з прадуктамі, вугальны склад, станцыйныя збудаванні. За гэту аперацыю Ф.А.Крыловіч быў узнагароджаны ордэнам Леніна.
Днямі выканком Асіповіцкага гарадскога Савета народных дэпутатаў рашыў увекавечыць памяць нашага земляка, партызанападполынчыка Ф. А. Крыловіча. Вуліца НоваПраектная нашага горада перайменавана ў вуліцу імя Крыловіча. На
585
1945 — да нашых дзён
будынку вакзала вырашана ўстанавіць мемарыяльную дошку.
Б.Міхайлаў.
18 мая 1978 г.
УЗНАГАРОДЫ ВДНГ СССР
Сёлета група калгаснікаў калгаса «Чырвоны сцяг» была ўдзельніцай Усесаюзнай выстаўкі дасягненняў народнай гаспадаркі СССР. За высокія працоўныя дасягненні бронзавых медалёў ВДНГ і каштоўных падарункаў удастоены Алена Мікалаеўна Прохарава, Вацлава Ігнатаўна Пракаповіч, Людміла Іосіфаўна Віткоўская, Лізавета Адамаўна Кісель і Уладзімір Іосіфавіч Сіняўскі.
Трэба дадаць, што ў У.І.Сіняўскага гэта ўжо трэцяя ўзнагарода галоўнай выстаўкі краіны.
4 студзеня 1983 г.
ДЗЯРЖАЎНАЯ ПРЭМІЯ МАЙСТРУ ВАГОННАГА ДЭПО
Цэнтралъны Камітэт Кампартыі Беларусі і Савет Міністраў Беларускай ССР, разгледзеўшы прадстаўленне Камітэта па Дзяржаўных прэміях Беларускай ССР у галіне навукі і тэхнікі і Белсаўпрофа, пастанавілі прысудзіць Дзяржаўныя прэміі Беларускай ССР 1982 года за выдатныя дасягненні ў працы перадавікам сацыялістычнага спаборніцтва. Прэмія прысуджана і майстру вагоннага дэпо Асіповічы Лідзіі Мікалаеўне Чаропка — за выдатныя поспехі ў працы, дасягнутыя на аснове ўдасканалення вытворчых працэсаў, укаранення перадавых метадаў працы і ініцыятыву ў развіцці сацыялістычнага спаборніцтва за павышэнне эфектыўнасці вытворчасці і якасці работы.
12 сакавіка 1983 г.
НОВАЯ ПАЛІКЛІНІКА
Тыдзень назад адчыніла перад наведвальнікамі свае дзверы міжраённая стаматалагічная паліклініка.
Штодзень яна можа прыняць 350 — 400 хворых. Дапамогу акажуць 15 кваліфікаваных спецыялістаўстаматолагаў. Вялікая работа праводзіцца па выяўленню і прафілактыцы зубных захворванняў. Працуе дзіцячы кабінет. У прыгожа
абсталяваных фае і рэкрэацыях утульна адчуваюць сябе наведвальнікі.
Здача новай паліклінікі — канкрэтнае праяўленне клопатаў партыі і ўрада аб здароўі чалавека.
І.Грамоўскі.
9 красавіка 1983 г. НА ПАТОКУ ЖЫЛЫЯ ДАМЫ
Вытворчасць зборных шчытавых дамоў для жылля распачне сёлета раённае аб’яднанне «Сельгастэхніка». Для гэтай мэты тут вядзецца мантаж абсталявання ў спецыялізаваным цэху, пуск якога намечаны на канец другога — пачатак трэцяга квартала.
Як паведаміў рэдакцыі галоўны інжынер аб’яднання М.Р.Бараноўскі, калектыў цэха будзе штогод выпускаць да 100 такіх дамоў. Гэта стане добрай падмогай для вырашэння жыллёвай праблемы, асабліва ў сельскай мясцовасці. Агульная плошча такога дома перавышае 56 квадратных метраў, а арыенціровачны кошт яго складзе каля дзвюх тысяч рублёў.
Апрача таго, у цэху будуць вырабляцца кармушкі для патрэб жывёлагадоўчых ферм і кузавы для аўтамабіляў усіх марак.
А.Цімінскі.
4 жніўня 1984 г.
ВУЛІЦА ІМЯ ЛЮЛЬКОВА
Улічваючы заслугі ганаровага грамадзяніна горада Рыгора Фаміча Люлькова ў перыяд Вялікай Айчыннай вайны пры вызваленні горада Асіповічы ад нямецкафашысцкіх захопнікаў і з мэтай увекавечання яго памяці, выканком гарадскога Савета народных дэпутатаў вырашыў перайменаваць вуліцу Спартакаўскую ў вуліцу імя Люлькова Р.Ф.
Гарадскому вытворчаму аб’яднанню жыллёвакамунальнай гаспадаркі даручана вырабіць і ўстанавіць на доме № 1 вуліцы Люлькова мемарыяльную дошку з тэкстам: «Вуліца носіць імя Люлькова Рыгора Фаміча (нарадзіўся 14.2.1916 года — памёр 28.7.1983 года), ганаровага грамадзяніна горада Асіповічы, былога камандзіра 120га стралковага палка, які прымаў удзел у вызваленні горада Асіповічы 28 чэрвеня 1944 года».
586
За газетным радком
1 чэрвеня 1985 г.
ГЕРОІ ФІЛЬМА НАШЫ ЧЫГУНАЧНІКІ
Фільм па заказу Міністэрства шляхоў зносін і ЦК прафсаюза работнікаў чыгуначнага транспарту скончыла здымаць група кінематаграфістаў студыі «Беларусьфільм».
Гэта тэхнікапрапагандысцкая стужка пад назваю «Кожнаму кіламетру пуці — выдатнае ўтрыманне» прысвечана вопыту работы Верайцоўскага акалодка дыстанцыі пуці, які ўзначальвае Герой Сацыялістычнай Працы Аляксандр Андрэевіч Прановіч.
Здымкі вяліся на станцыі Верайцы, Асіповічы, у калгасе «Камунар», на перагонах акалодка.
Аўтар сцэнарыя С.А.Няўзорава, рэжысер Э.І.Гайдук, аператар І.І.Каган.
В.Біцюцкіх, сакратар партарганізацыі дыстанцыі пуці.
8 лютага 1986 г.
НОВАЯ АПТЭКА
Сваіх першых наведвальнікаў прыняла на гэтым тыдні новая аптэка ў заводскім мікрараёне.
Сюды завезена на 12 тысяч тавараў. Як адзначыў загадчык цэнтральнай раённай аптэкі Б.І.Шэманскі, гэтая аптэка апошняя, якая была пабудавана ў вобласці ў адзінаццатай пяцігодцы. Ёй прысвоен нумар 169.
А.Малахава.
17 кастрычніка 1987 г.
У ПРАЕКЦЕ НОВАЯ СТАНЦЫЯ
Міністэрства сувязі БССР прыняло рашэнне пабудаваць у горадзе Асіповічы радыётэлевізійную станцыю.
Нярэдкія яшчэ выпадкі дрэннага паказу перадач на экранах нашых тэлевізараў. I прычын тут шмат. Звязаны яны ў асноўным з іх няякасным прыёмам. Праектаваннем станцыі будзе займацца ў будучым годзе Кіеўскі дзяржаўны інстытут па пошуках і праектаванню збудаванняў сувязі № 3. Пасля гэтага пачнуцца работы па ўзвядзенню РТС.
У.Пчалінцаў, інспектар Дзяржкамітэта па ахове прыроды Асіповіцкага раёна.
21 мая 1988 г.
РАЁН ПЕРАМОЖЦА СПАБОРНІЦТВАЎ
ЦК КПБ, Савет Міністраў БССР, Белсаўпроф і ЦК ЛКСМБ разгледзелі вынікі рэспубліканскага сацыялістычнага спаборніцтва абласцей і раёнаў за лепшыя паказчыкі вытворчаэканамічнай дзейнасці ў выкананні заданняў Харчовай праграмы ў 1987 годзе.
У ліку пераможцаў рэспубліканскага сацыялістычнага спаборніцтва сярод раёнаў названы і наш — Асіповіцкі раён.
Ён узнагароджваецца пераходным Чырвоным сцягам ЦК КПБ, Савета Міністраў БССР, Белсаўпрофа і ЦК ЛКСМБ з дыпломам і выдачай грашовай прэміі.
9 снежня 1989 г.
ПАДПІСАН КАНТРАКТ
Расшыраюцца сувязі калектыву завода аўтаагрэгатаў з італьянскай фірмай «Галіно». Паміж імі заключаны кантракт на пастаўку італьянскага абсталявання для вытворчасці камплекта дэталей з паўцвёрдага пенаполіўрэтану для аўтамабіля маркі МАЗ64221 на суму 3 мільярды 664 мільёны італьянскіх лір.
Нядаўна вопытныя спецыялісты фірмы наведалі прадпрыемства, выказалі свае думкі і меркаванні адносна новай вытворчасці на сустрэчы з кіраўнікамі і спецыялістамі завода і перадалі ім праектную дакументацыю.
У бліжэйшы час пачнуцца пастаўкі тэхналагічнага абсталявання на прадпрыемства.
І.Сцяпура, рэдактар аўтазаводскай радыёгазеты.
7 лістапада 1990 г. ЗАВОД ПЕРАХОДЗІЦЬ НА АРЭНДУ
Завод «Рамспецкамунмаш» — самае маладое прадпрыемства ў нашым горадзе. Але, нягледзячы на гэта, ён заявіў пра сябе самым найлепшым чынам у Міністэрстве жыллёвакамунальнай гаспадаркі БССР. Па выніках работы ў першым паўгоддзі адзначаны пераходным Чырвоным сцягам. Стабільна, рытмічна працуе ён і цяпер.
I вось яго калектыў на сваім агульным сходзе вырашыў выйсці з вытворчага
1945 — да нашых дзён
аб’яднання «Камунмаш» і перайсці на арэнду. Работнікі прадпрыемства прынялі свой статут, выбралі праўленне і старшыню арэнднага калек гыву. Ім стаў дырэктар завода В.Ц.Русаковіч.
У бліжэйшы час будзе заключаны дагавор з Міністэрствам жыллёвакамунальнай гаспадаркі з мэтаю выкупу асноўных і абаротных сродкаў. Прадпрыемства будзе перайменавана ў «Камунмаш» і стане выпускаць сучасную тэхніку жыллёвакамунальнай сістэмы.
І.Сцяпанаў.
20 лістапада 1991 г. ПЕРШЫЯ БЕСПРАЦОЎНЫЯ
У гарадскім цэнтры занятасці насельніцтва, ці як мы раней называлі бюро па працаўладкаванню, афіцыйна зарэгістравана 8 беспрацоўных.
У асноўным гэта інжынернатэхнічныя работнікі і служачыя з сярэдняй спецыяльнай і вышэйшай адукацыяй. I яшчэ адна асаблівасць: сем з ліку беспрацоўных — жанчыны і адзін — мужчына. Усе яны атрымліваюць дапамогу па беспрацоўі.
Л.Пятрова.
7 лістапада 1992 г.
ПРЫВАТЫЗУЕЦЦА ЖЫЛЛЁ
Звыш ста кватэр — такі жыллёвы фонд быў у калгасе «Чырвоны ўдарнік». У пачатку сёлетняга года пачалася яго прыватызацыя. У асабістую маёмасць калгаснікі выкупілі ўжо 60 працэнтаў кватэр.
Згодна прынятаму агульным сходам калгаснікаў рашэнню, кошт жылля не высокі. Ранейшаму кватэранаймальніку дастаткова аплаціць палавіну кошту жылля ў цэнах на 1 студзеня 1991 года. Пасля гэтага ён становіцца паўнапраўным гаспадаром дома або кватэры.
Як адзначыў старшыня праўлення калгаса В.А.Рымар, да канца года калгаснікі выкупяць усе жылыя памяшканні.
Ф. Аляксандраў.
1 чэрвеня 1994 г.
УШАНАВАЛІ ВЕТЭРАНАЎ
У калектыве дыстанцыі пуці працуе 56 удзельнікаў Вялікай Айчыннай вайны. 1х фотаздымкі размешчаны на спецыяльным стэндзе «Яны змагаліся за Радзіму». А напярэдадні 49й гадавіны Вялікай Перамогі іх цёпла і сардэчна павіншавалі са святам
начальнік Беларускай чыгункі, дарожны камітэт прафсаюза рабочых чыгуначнага транспарту і савет ветэранаў чыгункі.
У гонар свята ІІерамогі кожнаму ўдзельніку вайны выплачана па 200 тысяч рублёў.
8 лютага 1995 г.
I АСІПАЎЧАНЕ «ВЫСТАЎЛЯЮЦЦА»
Сёння ў Мінску пачынае работу Міжнародная рэспубліканская выстаўкакірмаш «1000 дробязей». Праходзіць яна ў былым будынку ВДНГ, а цяпер выставачнай зале.
Сотні прадпрыемстваў выстаўляюць тут сваю прадукцыю. Сярод іх дастойнае месца займае і наш завод аўтамабільных агрэгатаў, які дэманструе больш 10 найменняў розных тавараў народнага спажывання і дэталей. Праводзіцца выстаўкакірмаш з мэтай стымулявання попыту на прадукцыю, якую выпускаюць прадпрыемствы рэспублікі і замежныя.
С.Янкоў.
5 сакавіка 1997 г.
ПАСЯЛІЛІСЯ ЗУБРЫ
14 волатаў беларускіх лясоў атрымалі прапіску на тэрыторыі нашага раёна.
Зубры прыехалі да нас са славутай Белавежскай пушчы. Новым месцам рассялення велічных жывёл абрана Вязьеўскае лясніцтва. Апошняя партыя унікальных асобін жывёльнага свету была завезена 26 лютага.
21 мая 1997 г.
ВЕКАВЫЯ ДУБЫ
У нашым раёне знаходзяцца 2 помнікі культуры рэспубліканскага значэння расліннага паходжання.
Волаты расліннага свету — дубы — маюць даволі значны ўзрост: аднаму з іх каля 400 гадоў, другому — звыш 200. Растуць унікальныя дрэвы ў Брыцалавіцкім і Акцябрскім лясніцтвах.
13 верасня 1997 г.
ДОЎГАЖЫХАРЫ ГОРАДА
У горадзе на сённяшні дзень пражываюць 52 чалавекі, якія пераўзышлі 90гадовы рубеж.
Ёсць у наяўнасці і людзі, якія жывуць ужо больш за 100 гадоў: такіх трое. Самы ж старэйшы доўгажыхар Асіповіч мае ўзрост у 103 гады.
588
Ахова здароўя
113 мая 1998 г.
СТАЛІ ДЫПЛАМАНТАМІ
5 — 7 мая праходзіў чацвёрты рэспубліканскі фестываль «Не старэюць душой ветэраны». Удзел у ім прыняў і наш
І народны хор ветэранаў вайны і працы.
Запамінальным і для гледачоў, і для членаў журы стала амаль 30мінутнае выступление асіпаўчан. 3 дыпломам і каштоўным падарункам вярнуліся
Іўдзельнікі хору дадому.
Дыпломамі адзначаны таксама салісты хору Леанід Чудаў, Людміла Герасіменка і Уладзімір Жлобіч.
А.Друцкі.
9 чэрвеня 1999 г.
НАШЫ ДАРОГІ
Пад наглядам асіповіцкіх дарожных арганізацый ДРБУ199 і ДУ73 знаходзяцца 542,4 кіламетра дарог.
I Ахова здароўя
13а гады вайны раённай сістэме аховы здароўя, як і ўсёй гаспадарцы раёна, былі нанесены значныя страты. Амаль усе медыцынскія ўстановы былі закрыты, разрабаваны або спалены. Медыцынскія
Іработнікі пайшлі на фронт і ў партызанскія атрады, многія з іх загінулі ў барацьбе з ворагам.
Адраджэнне аховы здароўя ў краі пачалося адразу пасля вызвалення раёна.
На абслугоўванні ДРБУ199 435,1 кіламетра дарог, з якіх 102,9 — рэспубліканскага значэння. ДУ73 мае 56,5 юламетра магістральных і 50,8 — рэспубліканскіх дарог.
28 ліпеня 1999 г.
3 1900 ГОДА
Самым старым водаправодам горада валодае Асіповіцкі ўчастак водазабеспячэння Магілёўскай дыстанцыі водазабеспячэння і санітарнатэхнічных устройстваў Беларускай чыгункі.
Час закладкі водаправодных труб на ўчастку паміж лакаматыўным дэпо і тэрыторыяй базы названай арганізацыі датуецца 1900 годам. Адметным з’яўляецца тое, што і па сённяшні дзень стан амаль векавога водаправода не выклікае асаблівых клопатаў: працуе…
Падрыхтаваў А.У.Тамашэўскі.
У 1946 г. ужо працавалі раённая бальніца на 75 ложкаў, паліклініка, аптэка, санэпідэмстанцыя, Лапіцкая, Ясенская, Свіслацкая ўчастковыя бальніцы, 4 урачэбныя амбулаторыі, 3 пункты аховы здароўя на прадпрыемствах, 9 фельчарскаакушэрскіх пунктаў. Арганізаваны малярыйны пункт, які ў 1949 г. пераўтвораны ў малярыйную станцыю.
У 1950 г. адкрыты ўчастковыя бальніцы
Медыцынскія работнікі Асіповіцкай раённай бальніцы — пераможцы абласнога конкурсу 1973 г. Злева направа: Зінаіда Пацкевіч, Ганна Мартынчык, Валянціна Брук, Таццяна Кірэева, Таццяна Агароднікава, Мікалай Пракаповіч.
589
1945 — да нашых дзён
ў пасёлках Ялізава, Татарка і Градзянка, вёсках Карытнае і Ліпень.
У 1967 г. усе медыцынскія ўстановы былі выведзены з наёмных памяшканняў, пабудаваны туберкулёзная бальніца, памяшканне Татаркаўскай участковай бальніцы, 2 урачэбныя амбулаторыі, 12 ФАПаў.
У 1979 г. раённая бальніца расшырылася да 225 ложкаў.
У 1980 г. у г. Асіповічы ўзведзена тыпавая дзіцячая малочная кухня, у 1983 г. — стаматалагічная паліклініка на 200 наведванняў у змену, у 1985 г. — адкрыта аптэка № 169. Пабудавана і дзейнічае
3 гісторыі адукацыі
новая раённая паліклініка на 800 наведванняў у змену.
Сёння медыцынскае абслугоўванне ажыццяўляюць цэнтральная раённая бальніца на 250 ложкаў, лячэбнапрафілактычная ўстанова «Вузлавая бальніца ст. Асіповічы Беларускай чыгункі» на 100 ложкаў, чыгуначная паліклініка на 350 наведванняў у змену, 7 сельскіх участковых бальніц, 3 паліклінікі, у тым ліку стаматалагічная, 4 сельскія ўрачэбныя амбулаторыі, 14 аптэк, 18 фельчарскаакушэрскіх пунктаў. Вядзецца будаўніцтва новай раённай бальніцы.
Да 1917 г. на тэрыторыі Асіповіцкага раёна працавала 8 царкоўнапрыходскіх і 16 пачатковых школ, 6 з якіх не мелі сваіх памяшканняў і спецыяльна падрыхтаваных настаўнікаў. У школах навучаліся пераважна хлопчыкі. Агульная колькасць вучняў у раёне не перавышала 800 чалавек.
У пачатку 1940х гадоў у раёне ужо працавала 89 школ: 14 сярэдніх, 12 сямігадовых, 60 пачатковых і 3 дзіцячыя дамы ў вёсках Свіслач, Дараганава, Карытнае.
Пасля Вялікай Айчыннай вайны амаль усе школы былі адноўлены. У 1944 — 1945 гг. у раёне налічвалася 61 школа з агульнай колькасцю вучняў 9399 чалавек.
У 1956 г. раённы аддзел адукацыі атрымаў папаўненне настаўнікаў — 45 чалавек з вышэйшай і сярэдняй адукацыяй. Уведзены ў эксплуатацыю новыя будынкі
школ. У 1961 г. на базе дзіцячага дома г. Асіповічы была заснавана школаінтэрнат. Побач са старымі будынкамі вырас прыгожы трохпавярховы вучэбны корпус. У маляўнічым Дараганаве, непадалёку ад празрыстай Пцічы, — санаторная школаінтэрнат, якая адкрыта на базе дзіцячага дома. Яго гісторыя пачынаецца з далёкага 1924 г., калі на былой летняй дачы памешчыка Дарагана былі размешчаны беспрытульныя дзеці. 3 1961 г. дзіцячы дом набыў статус санаторнай школыінтэрната, быў узведзены новы будынак для школы.
За паўтара стагоддзя існавання многае зведала школа ў в. Свіслач. Школа ўпамінаецца ў гістарычных крыніцах з 1849 г., адзначаюцца разнастайныя архітэктурныя формы яе будынка.
У пачатку 1960х гадоў шмат увагі ўдзялялася адкрыццю школ рабочай моладзі, якіх у раёне налічвалася 8: у
Заняткі ў Асіповіцкай СШ № 3.
590
3 гісторыі адукацыі
населеных пунктах Татарка, Ялізава, Градзянка, Ясень, Лапічы, Свіслач, Ліпень, Замошша. У гэтых школах навучаўся 431 чалавек. У раёне працавалі 7 сярэдніх, 10 сямігадовых і 47 пачатковых школ. Агульная колькасць вучняў складала 5453. Меліся 344 насіаўнікі, з іх 97 з вышэйшай, 73 з незакончанай вышэйшай і 152 з сярэдняй спецыяльнай адукацыяй.
У пачатку 1970х гадоў у раёне была 51 школа: 20 пачатковых, 15 васьмігадовых, 16 сярэдніх. Агульная колькасць вучняў складала 5773. Дзейнічалі дзіцячаюнацкая спартыўная школа, раённы Дом піянераў і школьнікаў, станцыя юных натуралістаў. У сярэдзіне 1980х гадоў колькасць школ і вучняў паменшылася.
У 1971 г. пабудавана новае памяшканне Свіслацкай школы, у 1974 г. — Каменіцкай васьмігадовай, у 1979 г. — Вяззеўскай СШ, у 1981 г. — СШ № 1 г. Асіповічы і Пагарэльскай базавай школы, у 1989 г. СШ № 3 г. Асіповічы, у 1991 г. — Красненскай СШ, у 1994 г. — Дрычынскай СШ, Асіповіцкай беларускай гімназіі.
У 2000 г. у раёне працавалі 23 сярэднія і 6 базавых школ, 2 комплексы «Пачатковая школа — дзіцячы сад». У школах налічвалася 9637 вучняў і 1075 педагогаў.
У 1995 г. у раёне адкрыліся прышкольныя інтэрнаты — у вёсках Ліпень, Ясень, р.п. Градзянка для дзяцей з малазабяспечаных сем’яў. У іх жывуць і вучацца 95 чалавек.
Адным з новых відаў навучальных устаноў з’яўляецца беларуская гімназія, гісторыя якой пачалася з некалькіх гімназічных класаў, створаных на базе СШ № 1 (дырэктар А.А.Ліхачова) паводле рашэння гарвыканкома ад 25.7.1990 г. У 1993 г. гімназія пачала працаваць як самастойная адукацыйная ўстанова (у 1994 г. перайшла ў новы будынак). У гімназіі працуюць 16 настаўнікаў вышэйшай і 17 — 1й катэгорый. 3 43 вучняў 1га выпуску 29 паступілі ў ВНУ і 3 — у каледжы.
У 1995 г. пачаў сваю работу дзіцячаюнацкі клуб, дзе стварылі 2 аддзелы: спартыўнааздараўленчы і турыстычнакраязнаўчы. Агульная колькасць гурткоў — 50, імі было ахоплена 969 вучняў. У 1999 г. рашэннем раённага выканаўчага камітэта дзіцячаюнацкі клуб быў перайменаваны ў клуб дзіцячага і юнацкага турызму і краязнаўства. Колькасць гурткоў турыстычнакраязнаўчага кірунку павялічылася да 61, а
спартыўнааздараўленчыя гурткі былі перададзены дзіцячай спартыўнай школе.
У 1982 г. аддзел адукацыі падзелены на гарадскі і раённы, у 1999 г. у сувязі з рэарганізацыяй кіраўніцкай сістэмы зноў аб’яднаны ў адзін раённы аддзел адукацыі. Яго загадчьпсамі ў розны час працавалі П.Я.Жук (1960я гады), М.П.Казакоў (1962 — 1979),
В.У.Чупахін (19801998 і 19992000),
І.І.Пузына (19981999 і з 2000).
Гарадскі аддзел адукацыі ўзначальвалі Г.В.Тур (1982—1983), Л.І.Майсеенка (19831998).
Званне «Заслужаны настаўнік Рэспублікі Беларусь» атрымалі М.П.Казакоў, Ф.С.Дубінчык, П.С.Патапейка, Л.М.Махнач, А.П.Церахаў, А.А.Цімошчанка,
В.Г.Жываглод, Ю.М.Яшчак, З.І.Чарапкоў, Г.В.Зайцава, А.Б.Чарноў, Н.А.Юркавец,
В.Е.Клімовіч, Дж.А.Курчэўскі.
Былы дырэктар СПІ № 2 І.А.Чырун узнагароджаны ордэнам Кастрычніцкай Рэвалюцыі, настаўніца Н.В.Трон — ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга, настаўнік Ялізаўскай школы А.Я.Быкаў — ордэнам Дружбы народаў. Былы дырэктар СШ № 1 А.І.Арлоў удастоены звання заслужанага дзеяча культуры Рэспублікі Беларусь.
Дзякуючы вялікай і карпатлівай рабоце настаўнікаў і вучняў былі створаны школьныя музеі ў Дараганаве, Свіслачы, Вязаўніцы, Градзянцы, Ліпені, Вяззі, СШ М> 2, СШ № 1 і інш. Напрыклад, Дараганаўскі краязнаўчы музей створаны ў 1983 г. Яго заснавальніцай з’яўляецца З.Р.Верашчака. Фонд музея складаюць 2526 экспанатаў.
Сярэдняя школа № 2 — старэйшая ў Асіповічах. Адкрылася яна ў 1906 г. як чыгуначная школа 2й ступені пры станцыі Асіповічы ЛібаваРоменскай чыгункі. Першы выпуск адбыўся ў 1912 г. Школьнікі ганарацца подзвігам былога вучня А.Чумакова, імя якога школа насіла ў 1922 — 1931 гг. 3 1994 г. пры школе працуе гістарычны музей, агульная колькасць экспанатаў якога налічвае больш за 500 экзэмпляраў.
У нашы дні педагагічныя калектывы школ горада і раёна шмат робяць для ўкаранення ў практыку вучэбнавыхаваўчага працэсу навейшых дасягненняў навукі і выкарыстання новых тэхналогій навучання.
Г.В.Кікаўская.
591
1945 — да нашых дзён
На спартыўнай арбіце
Адразу пасля вайны на Асіповіччыне аднавіла сваю дзейнасць спартыўнае таварыства «Лакаматыў», створанае яшчэ ў 1930 г. У 1959 г. з’явілася яшчэ адно добраахвотнае спартыўнае таварыства — «Ураджай». 3 1960 г. вядзе сваю гісторыю спартыўная навучальная ўстанова — дзіцячаюнацкая спартыўная школа (ДЮСШ; першы дырэктар Л.Дз.Соладаў). У цэлым тэта паслужыла дадатковым штуршком у развіцці фізкультуры і спорту, росту як колькасці тых, хто займаўся ў футбольных, валейбольных, баскетбольных, лёгкаатлетычных, лыжных і іншых гуртках і секцыях, так і болын якаснаму выступлению асіповіцкіх камандаў у розных абласных і рэспубліканскіх спаборніцтвах. Удзел у іх мясцовыя спартсмены прымаюць рэгулярна і дабіваюцца стабільна высокіх паказчыкаў.
Жаночая каманда Ялізаўскага шклозавода «Кастрычнік» неаднаразова станавілася прызёрам і выходзіла пераможцай абласнога валейбольнага першынства, абараняла гонар Магілёўшчыны ў 1993 г. на рэспубліканскай рабочай Спартакіядзе. У 1989 г. дзяўчаты нават прымалі ўдзел у 1й міжнароднай Спартакіядзе ў Маскве.
У канцы 1960х гадоў у раёне пачала развівацца стэндавая стральба, каля вытокаў якой стаяў Ю.П.Сталыпін. Менавіта па яго ініцыятыве з’явіліся круглы і траншэйны стэнды. 3 канца 1970х гадоў асіповіцкая каманда пастаянна ўдзельнічае
ў чэмпіянаце і Кубку рэспублікі па стральбе, абараняючы гонар Магілёўскай вобласці. У 1979 г. нашы стралкі Ігар Ціхун і Юрый Сталыпін (сын трэнера) упершыню выконваюць нарматывы майстра спорту, а Юрый уваходзіць у склад зборнай Беларусі і выступав за спартклуб арміі Беларускай ваеннай акругі. Ен пастаянна трапляе ў тройку прызёраў чэмпіянату Кубка рэспублікі, у 1985 г. становіцца майстрам спорту міжнароднага класа і далей працягвае паспяхова выступаць.
За час знаходжання на пасадзе трэнера па стэндавай стральбе Ю.П.Сталыпіным падрыхтавана 3 майстры спорту і 18 кандыдатаў.
Сёння ў мясцовай ДЮСШ, якая спецыялізуецца на такіх гульнёвых відах, як футбол і баскетбол, займаецца да 1000 юных спартсменаў. Выхаванцы трэнера
С.І.Шайкоўскага, напрыклад, неаднаразова станавіліся чэмпіёнамі вобласці ў сваіх узроставых трупах, а ў 1996 г. заваявалі рэспубліканскае першынство. Добра гуляюць яго выхаванцы, як і ігракі
С.С.Варыводава, у прэстыжных спаборніцтвах дзіцячай баскетбольнай лігі.
Мэтанакіраваная праца баскетбольных трэнераў дазволіла вырасціць нямала цікавых спартсменаў, якія выступаюць за розныя клубы нават за мяжой. А гонарам Асіповіч з’яўляецца каманда АЗАА (галоўны спонсар — завод аўтамабільных агрэ
Каманда клуба «Юны дэсантнік» г. Асіповічы на міжнародных спаборніцтвах па парашутным спорце Венгрыя, 1998 г.
592
На спартыўнай арбіце
Футбольная каманда «Свіслач».
гатаў), якая двойчы — у 1998 г. і 1999 г. станавілася сярэбраным прызёрам беларускага баскетбольнага чэмпіянату.
ПІмат гадоў вялікай папулярнасцю на Асіповіччыне карыстаецца і футбол. Ужо ў 1970я гады сур’ёзна заявіла аб сабе мясцовая каманда «Лакаматыў», якая ў 1971 г. стала прызёрам рэспубліканскага першынства. Эстафету футбалістаўчыгуначнікаў падхапіў клуб «Свіслач». За лічаныя гады каманда з 2й лігі прабілася ў 1ю, а потым на працягу сезона выступала ў вышэйшым дывізіёне, цяпер у 1й лізе.
Асіповіцкая зямля выгадавала шэраг знакамітых у рэспубліцы і спартсменаў, і трэнераў. У канцы 1950 —пачатку 1960х гадоў, напрыклад, А.Дз.Яноўскі з в. Свіслач стаў майстрам спорту па трох відах —
веславанні, лыжах і біятлоне, а цяпер плённа працуе ў Бабруйскім вучылішчы алімпійскага рэзерву трэнерам па веславанні. В.А.Карчэўскі з р.п. Градзянка майстар спорту па біятлоне, трэніруе нацыянальную зборную Беларусі па біятлоне. У 1996 г. Аляксандр Стальмакоў з Ялізаўскай СШ на чэмпіянаце свету па веславанн! на каноэ сярод юніёраў заваяваў 2 бронзавыя ўзнагароды. Неаднаразовы пераможца міжнародных спаборніцтваў па кіданні молата Сяргей Марцям’янаў з Вяззя заняў 4е месца на юніёрскім чэмпіянаце свету ў Сіднеі (Аўстралія). Чэмпіёнамі рэспублікі сярод школьнікаў у бегу на 3000 м з’яўляецца вучань Ясенскай СШ Аляксей Волкаў, а ў веславанні на каноэ — Уладзімір Строк са Свіслацкай
Баскетбольная каманда АЗАА 1998 г.
20. Зак. 3129.
1945 — да нашых дзён
СШ. У свой час чэмпіёнкай Беларусі па шахматах станавілася Г.П.Невядомская, чэмпіёнам вобласці — С.С.Мельнікаў.
Традыцыйным стаў Асіповіцкі марафон, які, дзякуючы намаганням кіраўніка клуба аматараў бегу «Кентаўр» Дж.А.Курчэўскага, заваяваў папулярнасць нават у замежжы. Марафон стартаваў у Асіповічах ужо 19 разоў, збіраючы ўсе болын і болын удзельнікаў.
Дасягнутыя вынікі ў пэўных відах спорту, масавасць у фізкультурным руху не прыйшлі самі па сабе. Падставай для дасягненняў служыць як плённая работа трэнераў, так і нядрэнная матэрыяльнатэхнічная спартыўная база. Яе стварэнню і падтрымцы шмат увагі аддаюць мясцовая ўлада, а таксама шэраг кіраўнікоў прамысловых прадпрыемстваў — завода аўтамабільных агрэгатаў (Я.В.Шуранкоў), Асіповіцкі завод «Каммаш» (В.Ц.Русаковіч), СП ААТ «Дах» (былы дырэктар
А.В.Бабанскі), Асіповіцкага ўпраўлення магістральных газаправодаў (В.І.Сухачоў), ААТ «Асіповіцкі малочны камбінат» (былы дырэктар У.М.Вараб’ёў).
У Асіповічах дзейнічаюць стадыёны «Юнацтва» і «Лакаматыў», фізкультурнааздараўленчыя комплексы на АЗАА і Асіповіцкім заводзе «Каммаш». Папулярнасцю ў асіпаўчан карыстаюцца клубы «Юны дэсантнік», прыхільнікаў цяжкай атлетыкі «Мускул», аэробікі, валейболу «Бадзёрасць», мотавеласпорту, шахматнашашачны «Дэбют», які нядаўна справіў наваселле у памяшканні, падораным гораду заводам аўтаагрэгатаў.
3 лютага 1999 г. па 2000 г. выдаваўся адзіны ў рэспубліцы фізкультурнаспартыўны дадатак да раённай газеты «Асіповічы спартыўныя».
АСІПОВІЦКІ МІЖНАРОДНЫ МАРАФОН
Кожны год, пачынаючы з 1983 г., у 2ю суботу красавіка ў Асіповічах адзначаецца спартыўнае свята — традыцыйны Асіповіцкі міжнародны марафон, які прысвячаецца гадавіне вызвалення Асіповіцкага раёна ад нямецкафашысцкіх захопнікаў і памяці ўраджэнца раёна Героя Савецкага Саюза М.П.Каралёва.
У пачатку 1980х гадоў аздараўленчы бег перажываў значны пад’ём. Бегуны Асіповіч, пазней аб’яднаныя ў клубе аматараў бегу «Кентаўр», якія перыядычна
прымалі ўдзел у афіцыйных спаборніцтвах у Мінску, Бабруйску, Магілёве, Жодзіне і інш. гарадах, вырашылі арганізаваць такія спаборніцтвы ў родным горадзе.
У першым марафоне ўдзельнічала ўсяго 11 чалавек і толькі мужчыны. Яны былі падзелены на 3 узроставыя групы: да 25 гадоў, 25 — 45 гадоў, старэй за 45 гадоў. Лепшы вынік — 2 гадз 30 мін — паказаў прадстаўнік 1й узроставай групы выпускнік Асіповіцкай школыінтэрната Аляксандр Майлычка, у іншых узроставых трупах пераможцамі былі Юрый Абмоін — настаўнік фізкультуры СШ № 1 г. Асіповічы, і Джан Курчэўскі — настаўнік гісторыі СШ № 5 г. Асіповічы.
Цяжкасцей у арганізатараў штогадовага марафона было шмат. Спачатку ён праводзіўся на энтузіязме яго арганізатараў і ўдзельнікаў, затым атрымаў падтрымку мясцовых улад і прадпрыемстваў, паступова набыў шырокую папулярнасць. Асіповіцкі марафон стаў традыцыйным, вядомым сярод аматараў бегу і спартсменаў высокага класа Беларусі, Расіі, Украіны, краін Прыбалтыкі, Малдовы.
Ён вытрымаў выпрабаванні эканамічнага і іншага кшталту. У горадзе склаўся невялікі калектыў энтузіястаў (Джан Курчэўскі, Юрый Абмоін, Аляксей Радзівонаў і інш.), якія самаахвярна, не шкадуючы свайго часу, удзельнічалі ў арганізацыі і правядзенні спаборніцтваў.
У 1995 г. Асіповіцкі марафон атрымаў статус міжнароднага. Паступова пашыралася геаграфія ўдзельнікаў. Нягледзячы на эканамічныя цяжкасці, раённыя арганізацыі і прадпрыемствы (у першую чаргу дырэкцыі і прафкомы завода аўтаагрэгатаў, ААТ «Дах», масларобчага камбіната, хлебазавода, завода камунальных машын, камандаванне мясцовай вайсковай часці) аказваюць неабходную мінімальную падтрымку ў арганізацыі і правядзенні традыцыйных марафонскіх прабегаў.
Адначасова са стартам класічнага марафона (42 км 195 м) стартуюць удзельнікі на 10кіламетровую дыстанцыю. Яна прызначана пераважна для старэйшых школьнікаў і сталых бегуноўаматараў, якія пакуль што не рашаюцца прабегчы марафонскую адлегласць. Для малодшых і сярэдніх школьнікаў горада і раёна арганізоўваецца прабег на 2 км.
За гады правядзення Асіповіцкага міжнароднага марафона яго дыстанцыю
594
На спартыўнай арбіце
пераадолела больш за 1000 спартсменаў і аматараў бегу з 50 гарадоў і пасёлкаў Беларусі і з 8 замежных краін — Расіі, Украіны, Літвы, Латвіі, Малдовы, Казахстана, Польшчы, ЗША. Самы старэйшы марафонец — Георгій Ціткін з Мінска. Ён нарадзіўся ў 1925 г., удзельнічаў у Вялікай Айчыннай вайне, захапіўся аздараўленчым бегам у сталым узросце, паспяхова ўдзельнічаў у 28 марафонскіх прабегах, у т.л. у 7 прабегах у Асіповічах. У 2001 г. ва ўзросце 76 гадоў ён пераадолеў марафон за 4 гадз 56 мін. Сярод жанчын старэйшай удзельніцай Асіповіцкага марафона з’яўляецца Святлана Меднікава з Гродна. Яна прабягала марафонскую трасу ў Асіповічах 7 разоў, у т.л. у 2001 г. ва ўзросце 60 гадоў з вынікам 3 гадз 37 мін. Самым малодшым удзельнікам марафона быў школьнік Ігар Кушнер з Асіповіч, які нарадзіўся ў 1969 г. Ён прабег марафонскую дыстанцыю ў 1984 г. ва ўзросце 15 гадоў з вынікам 3 гадз 30 мін. Сярод жанчын самай малодшай была студэнтка Беларускай акадэміі фізічнага выхавання і спорту Таццяна Саф’янава (1981 года нараджэння), якая прабегла трасу за 4 гадз 9 мін.
Пераможцы Асіповіцкага міжнароднага марафона паказваюць вынікі блізкія да вынікаў пераможцаў прэстыжных сусветна вядомых марафонаў, чэмпіёнаў і прызёраў Алімпійскіх гульняў. Так, найлепшы вынік Асіповіцкага міжнароднага марафона (ракорд трасы) — 2 гадз 26 мін — толькі на 16 мін горшы за вынік пераможцы марафона на XXVII Алімпійскіх гульнях (2 гадз 10 мін) у 2001 г. у Сіднеі (Аўстралія). Гэты вынік у Асіповічах паказаў майстар спорту Сяргей Казлоў з Мінска ў 1996 г. Сярод
жанчын рэкардсменкай трасы з’яўляецца майстар спорту Алена Цухло з Мінска, якая ў 1996 г. прабегла дыстанцыю ў Асіповічах за 2 гадз 42 мін, што толькі на 19 мін горш за пераможцу Алімпійскіх гульняў у Сіднеі (2 гадз 23 мін).
Сярод прадстаўнікоў Асіповіч і раёна, якія ўдзельнічалі ў марафоне, самым старэйшым з’яўляецца Джан Курчэўскі (нарадзіўся ў 1938), самым малодшым — Кушнер. Найлепшы вынік належыць выпускніку Асіповіцкай школыінтэрната Аляксею Радзівонаву — 2 гадз 28 мін (1986). Што тычыцца членаў Асіповіцкага клуба аматараў бегу «Кентаўр», то яны не толькі актыўна ўдзельнічаюць у арганізацыі і правядзенні марафонскіх прабегаў у родным горадзе, але і паспяхова прабеглі вядомыя марафоны на Беларусі і за яе межамі. Так, многія члены «Кентаўра» неаднаразова ўдзельнічалі ў штогадовых Бабруйскім, Брэсцкім і Мінскім марафонах, у Маскоўскім міжнародным марафоне міру, у марафоне ў СанктПецярбургу, былі адзначаны сярод удзельнікаў марафонаў у Рызе і Елгаве (Латвія), Тракаі (Літва). Асіповіцкія марафонцы паспяхова прадстаўлялі свой родны горад і рэспубліку ў Балгарыі (Габрава), Вялікабрытаніі (Уэльскі горны марафон) і ў Польшчы (Улацлавак). Сярод асіповіцкіх марафонцаў найболын вызначыліся Джан Курчэўскі (удзельнік 34 марафонаў, у т.л. 9 у Асіповічах), Аляксей Радзівонаў (13 марафонаў, у т.л. 7 у Асіповічах), Віктар Курбатаў (12 марафонаў у Асіповічах), а таксама Юрый Абмоін, Лідзія Гальчэня, Сяргей Патапаў.
Многія аматары бегу і спартсмены ўдзельнічалі ў Асіповіцкім марафоне шмат
Старт 18га Асіповіцкага міжнароднага марафона. 8.4.2000 г.
595
1945 — да нашых дзён
разоў. Чэмпіёнам па колькасці пераадоленых у Асіповічах марафонскіх дыстанцый з’яўляецца Аляксей Міхееў з Мінска (1936 года нараджэння). Ён паспяхова ўдзельнічаў у 11 прабегах. Сярод жанчын наибольшую колькасць марафонаў у Асіповічах пераадолела Святлана Меднікава.
Сярод удзельнікаў Асіповіцкага міжнароднага марафона адзначаны вядомыя спартсмены, удзельнікі прэстыжных міжнародных прабегаў, заслужаныя майстры спорту, у мужчын — Леанід Гісаў, Сяргей Казлоў, Валянцін Латышаў (чэмпіён Еўропы), Асланбек Салсанаў; у жанчын — Вера Гаўраніна, Святлана Меднікава, Алена Цухло. Кожны год на старт у старэйшых узроставых трупах выходзяць удзельнікі Вялікай Айчыннай вайны і ветэраны арміі, сярод якіх Анатоль Гогалеў (1925 т.н.), Эдуард Макарэвіч (1927 т.н.), Віталь Гарагляд (1927 т.н.), Павел Сірэнка (1922 т.н.), Георгій Ціткін з Мінска, Генрых Капітонаў (1928 г.н.) з Чарнігава, Валянцін Латышаў (1926 г.н.) з Рыгі, ветэран працы Аляксей Князеў (1928 г.н.) з Мінска і інш.
Стартуюць і паспяхова прабягаюць поўную марафонскую дыстанцыю і людзі моцнай волі, якія ў свой час атрымалі траўмы і інваліднасць, але не скарыліся і ў выніку перамаглі. Да іх ліку адносіцца Аляксандр Кізіл з Мінска (1944 года нараджэння), шматгадовы старшыня клуба аматараў бегу «Мінск», актыўны марафонец (у 1983— 1995 гг. паспяхова ўдзельнічаў у 89 марафонскіх і звышмарафонскіх прабегах у рэспубліцы і за яе межамі). У 1995 г. ён атрымаў цяжкія вытворчыя траўмы са шматлікімі пераломамі пазваночніка, грудной клеткі, рук і ног. Амаль 2 гады праляжаў у бальніцы. Але дзякуючы моцнай сіле духу і таварыскай дапамозе сяброў па клубе змог паправіцца і прыступіць да працы і асцярожных трэніровак. А ў 2000 г. А.Кізіл пераадолеў трасу Асіповіцкага міжнароднага марафона. Паспяхова ўдзельнічалі ў марафоне інваліды па зроку (у т.л. інвалід 1й групы Пётр Аўласенка з Бабруйска, удзельнік НьюЙоркскага марафона ў 2000 г.).
Бывалыя марафонцы лічаць, што Асіповіцкі міжнародны марафон пераадолець круху лягчэй, чым іншыя. Гэта звязана з
выдатнай арганізацыяй спаборніцтваў, рэльефам трасы, надвор’ем у час прабегу.
Стартуе марафон у 11 гадз з Цэнтральнай плошчы г. Асіповічы ад будынка райвыканкома. Траса прабегу пастаянная, ніколі не мяняецца. Пасля старту яна праходзіць па вул. Сумчанкі, далей па спакойнай шашы Асіповічы — в. Ліпень да павароту на в. Знаменка (21 км 97,5 м) і назад да месца старту. Траса марафона вельмі роўная, амаль без паваротаў, пад’ёмаў і спускаў, праходзіць па маляўнічай раўніннай мясцовасці. На дыстанцыі, як і патрабуецца правіламі марафонскіх прабегаў, знаходзяцца пункты харчавання (на 11 і 16 км, на павароце трасы назад, на 26, 31 і 37 км). Траса ахавана ад ветру невялікімі ляснымі масівамі і пасадкамі дрэў уздоўж шашы.
Судзейская брыгада фіксуе вынікі на працягу 5 гадз пасля старту. I ўдзельнікі могуць ставіць задачу — быць адным з лідэраў і прабегчы 42 км 195 м менш чым за 3 гадз або асцярожна, у раўнамерным тэмпе пераадолець дыстанцыю прыкладна за 4 гадз 30 мін.
Марафон праводзіцца ў мужчын у 10 узроставых трупах (да 29, 30 — 39, 40 — 44, 4549, 5054, 5559, 6064, 6569, 7074, 75 гадоў і старэй) і 8 аналагічных трупах у жанчын (апошняя — 65 гадоў і старэй). Аднак удзел жанчын не такі масавы, як мужчын, і яны прадстаўлены не ва ўсіх узроставых трупах (звычайна ў 3 — 4).
22.4.2001 г. адбыўся 19ы Асіповіцкі міжнародны марафон. Яго закончыў 71 бягун. Сярод мужчын перамог Валянцін Крычко з в. Цялуша Бабруйскага раёна (1970 года нараджэння) — 2 гадз 26 мін 42 с, сярод жанчын Святлана Меднікава.
Міжнародны марафон гірыдаў Асіповічам новыя рысы індывідуальнасці і выключнасці, вылучыў горад з шэрагу раённых цэнтраў Беларусі, павысіў у жыхароў увагу да спорту, цягу да здаровага ладу жыцця, гордасць за свой родны горад. Ён стаў цікавым фактам багатай гісторыі раёна. Ва ўсім гэтым вялікая заслуга яго нястомных актывістаў, якія болын за 20 гадоў нясуць сваю нялёгкую добраахвотную грамадскую ношу.
І.Я.Афнагель,
постоянны ўдзельнік марафона з 1988 г.
596
3 гісторыі прадпрыемстваў раёна
3 гісторыі прадпрыемстваў раёна
Адкрытае акцыянернае таварыства «Асіповіцкі малочны камбінат». Пасля вызвалення Беларусі ад нямецкафашысцкіх захопнікаў Асіповіцкі малочны камбінат, як і іншыя прадпрыемствы, прыступіў да работы. Размяшчаўся ў сялянскай хаце на вул. Дзмітрыева, 8. Меў
2 цэхі (масларобчы і сепаратарны) і лабараторыю. Механізмы прыводзіліся ў дзеянне конскім прыводам. 3 тэхналагічнага абсталявання меўся адзін сепаратар. Масла збівалася ў драўлянай бочцы. Уся работа па выпуску малочнай прадукцыі выконвалася ўручную. Да канца 1948 г. быў пабудаваны новы аднапавярховы драўляны маслазавод на вул. Чапаева. Тут работы былі ўжо механізаваны. Гэта дало магчымасць палепшыць якасць і павялічыць асартымент выпускаемай прадукцыі. Маслазавод стаў адным з найбольш значных прадпрыемстваў горада. У 1979 г. закончана будаўніцтва новага маслазавода на вул. Юбілейнай.
Рэспубліканскае унітарнае прадпрыемства «Асіповіцкі завод камунальнага машынабудавания». Уведзена ў эксплуатацыю 31.12.1986 г. 3 1991 г. сучасная назва. За час існавання прадпрыемствам асвоена каля 50 відаў вырабаў. Асноўная прадукцыя (2001): смеццявозы МБ15, МЗ15 з бакавой і задняй загрузкай ушчыльнення, транспарціроўкі і разгрузкі цвёрдых бытавых адходаў; смеццявозы МБ8 на базе аўтамабіля ГАЗ; смеццявозы з задняй і бакавой загрузкай на базе прычэпа трактара МТЗ; пескараскідальнікі на базе аўтамабіляў ЗІЛ, МАЗ, трактарнага прычэпа; мабільныя мінірэгенератары асфальту для ліквідацыі розных дэфектаў асфальтабетоннага пакрыцця вуліц і дарог
3 выкарыстаннем як звычайнага, так і літага асфальту; устаноўкі для абясшкоджвання вады, дэзінфекцыі сетак і збудаванняў; палівачнамыйнае абсталяванне на базе аўтамабіля ЗІЛ; трактарныя снегаачышчальнікі; шчоткі дарожныя. У 2000 г. выраблены доследныя ўзоры новай тэхнікі: вакуумнаўборачная машына, машына для ўкладкі асфальту на базе трактара МТЗ, смеццявоз ротарны. Асноўнымі спажыўцамі прадукцыі завода з’яўляюцца прадпрыемствы сістэмы жыллёвакамунальнай гаспадаркі і дарожнаэксплуа
тацыйныя арганізацыі Рэспублікі Беларусь. Прадпрыемства мае сталовую, магазін, медпункт са стаматалагічным кабінетам, гасцініцу, заправачную станцыю. У 1994 г. здадзены ў эксплуатацыю 32кватэрны жылы дом з заводскай гасцініцай на 14 месцаў, у 1999 г. на долевым удзеле пабудавана 41 кватэра ў 124кватэрным жылым доме.
Асіповіцкі леспрамгас адкрытага акцыянернага таварыства «ФанДОК».
Арганізаваны ў 1930 г. на базе аб’яднання Лесбела. У яго склад уваходзілі Лапіцкі, Дуброўскі, Градзянскі, Ліпеньскі, Вяззеўскі, Брыцалавіцкі, Цэльскі лесапункты. У першыя гады работы план вывазкі лесу складаў 500 тыс. м3 у год. Нарыхтоўка праводзілася ўручную, вывазка — на конях. Першыя аўтамашыны для вывазкі лесу леспрамгас атрымаў у 1934 г. У 1936 г. былі пабудаваны невялікія лесапільныя заводы. У 1937 г. упершыню прыменена механізаваная пагрузка драўніны кранам, які зманціравалі сваімі сіламі на базе аўтамабіля 31 С5. У пасляваенны перыяд калектыў пачаў сваю работу адразу пасля вызвалення Беларусі. Гэты перыяд адзначаны паскораным тэхнічным забеспячэннем машынамі і механізмамі. Так, ужо ў 1945 г. вывазка лесаматэрыялаў праводзілася машынамі, на валцы лесу пачалі выкарыстоўваць электрапілы. Да канца 1949 г. леспрамгас меў 7 перасоўных электрастанцый з электрапіламі для іх, 30 лесавозных аўтамабіляў, 2 аўтакраны. Пачалі працаваць тралёвачныя трактары, выкарыстоўваліся бензаматорныя пілы «Дружба». Да 1956 г. дасягнута поўная механізацыя на валцы і раскрыжоўцы драўніны. 3 наступлением больш магутных спецыяльных механізмаў пачала мяняцца тэхналогія лесанарыхтовак. У 1975 г. у сувязі з удасканаленнем структуры прадпрыемстваў лясной і дрэваперапрацоўчай прамысловасці БССР леспрамгасу быў аддадзены Слуцкі вытворчы лесхімучастак. А ў наступным годзе леспрамгас увайшоў у аб’яднанне «Бабруйскдрэў». У 1991 г. аб’яднанне «Бабруйскдрэў» стала народным прадпрыемствам. У чэрвені 1994 г. на яго базе створана адкрытае акцыянернае таварыства «ФанДОК», акцыянерамі якога стала болынасць
597
1945 — да нашых дзён
работнікаў Асіповіцкага леспрамгаса. 3 кастрычніка 1995 г. леспрамгас стаў даччыным прадпрыемствам ААТ «ФанДОК» з правам юрыдычнай самастойнасці. За працоўныя дасягненні многія члены калектыву адзначаны высокімі ўрадавымі ўзнагародамі. Ордэна Леніна ўдастоены
А.Ф.Казлоў і І.Ф.Гоман. 11 чалавек узнагароджаны ордэнамі Працоўнага Чырвонага Сцяга і Дружбы народаў. 17 чалавекам прысвоена званне «Ганаровы майстар лесанарыхтовак і лесасплаву».
Рэспубліканскае даччынае унітарнае вытворчае прадпрыемства «Асіповіцкі хлебазавод». Пабудавана ў 1953 г. Першым дырэктарам быў М.І.Лагойка. Максімальны аб’ём выпуску хлебабулачных вырабаў складаў 30 т у суткі. У 1978 г. была праведзена рэканструкцыя хлебазавода з устаноўкай пяці тэхналагічных ліній. Максімальны аб’ём выпуску прадукцыі дасягаў 45 т у суткі. За ўвесь час сваёй дзейнасці завод паспяхова спраўляўся з асноўнай задачай — задавальненне патрэб насельніцтва горада і раёна ў якасных хлебабулачных, кандытарскіх і макаронных вырабах. У нашы дні завод працуе стабільна, выпускае прадукцыю палепшанай якасці, пашырае асартымент вырабаў. За высокія паказчыкі ў працы працаўнікі хлебазавода адзначаліся высокімі ўрадавымі ўзнагародамі: Т.М.Шалай — ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга, М.М.Нягоцкая і Б.М.Пляханава — ордэнам «Знак Пашаны».
Рэспубліканскае унітарнае даччынае Асіповіцкае аўтатранспартнае прадпрыемства «Аўтамабільны парк № 19». Арганізавана ў 1963 г. Спачатку мела невялікі парк — 14 аўтамашын, размяшчалася ў прымітыўных майстэрнях на вул. Дзмітрыева. У 1972 г. пабудаваны новыя вытворчыя карпусы на вул. Юбілейнай. Па праекце вытворчая магутнасць разлічана на 54 адзінкі тэхнікі. Аўтапарк абслугоўвае пасажыраў на 14 гарадскіх, 29 прыгарадных і 1 міжгародным маршрутах. Ён з’яўляецца адзіным аўтатранспартным прадпрыемствам агульнага карыстання ў Асіповіцкім раёне, уваходзіць у склад ВА «Магілёўаблаўтатранс» Міністэрства транспарту і камунікацый Рэспублікі Беларусь.
Рэспубліканскае унітарнае прадпрыемства «Асіповіцкі завод аўтамабільных агрэгатаў». Створана ў 1963 г. як
філіял Мінскага аўтамабільнага завода. Уваходзіць у вытворчае аб’яднанне «БелаўтаМАЗ» і з’яўляецца буйнейшым вытворцам вырабаў са шклапластыку, пенаполіурэтану, ліцця з алюмініевага сплаву. Асноўнай прадукцыяй механазборачнага цэха № 5 былі шклапластыкавыя кабіны. Будаўніцтва ўласна завода аўтамабільных агрэгатаў пачата ў 1971 г. 3 уводам у эксплуатацыю ў 1976 г. цэха алюмініевага ліцця быў створаны завод, які ўвайшоў у склад вышэйназванага аб’яднання. Буйнымі спажыўцамі прадукцыі завода з’яўляюцца МАЗ, БелАЗ, Магілёўтрансмаш, Гомсельмаш, мінскія мотавелазавод і завод колавых цягачоў, а таксама іншыя прадпрыемствы, заводы, фірмы, прыватныя прадпрымальнікі з Беларусі, Расіі, Украіны. Асвоены выпуск 48 новых відаў дэталей для аўтамабіляў сямейства МАЗ, на участку пенаполіурэтану ўкаранёна сістэма кіравання якасцю ІСО9000. 3 будаўніцтвам завода ў паўночнай частцы горада ўзнік новы жылы мікрараён, дзе знаходзяцца 2 школы, паліклініка, дзіцячыя дашкольныя ўстановы, стадыён « Юнацтва », фі зкультурнааздараўленчы комплекс, Дом абрадаў, развітая сетка гандлю і грамадскага харчавання. Баскетбольная каманда АЗАА выступае ў чэмпіянаце рэспублікі. На трасе завода праводзяцца міжнародныя спаборніцтвы па мотакросе. Завод мае падшэфны калгас «Балыпавік».
Адкрытае акцыянернае таварыства «Асіповіцкі камбінат бытавога абслугоўвання». Пасля вызвалення Беларусі ад нямецкафашысцкіх захопнікаў у 1944 г. сталі арганізоўвацца прадпрыемствы прамкааперацыі на базе арцелей па шыцці адзення, абутку, галаўных убораў, будаўніцтве і рамонце жылых дамоў, аказанні фотапаслуг і іншых работ для паляпшэння жыццёвага ўзроўню насельніцтва. Ствараліся новыя рабочыя месцы для людзей, якія вярнуліся да мірнай працы. 1.10.1944 г. былі створаны арцель «Сацпраца» ў г. Асіповічы, арцель «Прагрэс» у р.п. Ялізава і в. Свіслач, арцель «Эканомія» ў м. Лапічы. У асноўным усе яны мелі майстэрні па пашыве адзення, абутку, галаўных убораў. Галаўное прадпрыемства — арцель «Сацпраца» — мела брыгады па будаўніцтве жылых дамоў, фотастудыю, аўталаўкі, якія абслугоўвалі людзей у горадзе і на раёне. 1.10.1960 г. прамкааперацыя была рэарганізавана і на базе ўсіх прадпрыемстваў
598
3 гісторыі прадпрыемстваў раёна
горада і раёна быў створаны Асіповіцкі камбінат бытавога абслугоўвання. У 1961 г. на вул. Інтэрнацыянальнай пабудаваны Дом быту, у 1964 г. на вул. Горкага — цэх масавага пашыву, у 1973 г. на вул. Сумчанкі — Дом быту, у 1990 г. у мікрараёне № 1 — Дом быту. У 1960—1970 гг. у раёне ўзведзена цэлая сетка сельскіх дамоў быту, швейных майстэрань, комплексных прыёмных пунктаў (КПП). Да 1975 г. камбінат узначальваў І.І.Цвырко. На працягу
1978—1988 гг. дырэктарам КБА працаваў М.Ф.Лявонаў, пры якім пабудавана шмат аб’ектаў, склады, кантора, майстэрня, адкрылася многа новых КПП. Закройшчыца Л.А.Жлобіч узнагароджана ордэнам Дружбы народаў.
Адкрытае акцыянернае таварыства «Асіповіцкі камбінат хлебапрадуктаў». Будаўніцтва Асіповіцкага млынкамбіната № 3 пачалося ў сакавіку 1965 г. на базе хлебапрыёмнага пункта. Вялося яно ў 2 этапы: у жніўні 1967 г. уступіла ў строй 1я чарга элеватара, рабочая башня і сіласны корпус, у верасні 1969 г. — гатунковы млын, 2і і 3і карпусы элеватара, а таксама камбікормавы цэх. У 1970 г. уведзена ў дзеянне 4я чарга элеватара, у 1974 г. тарарамонтны цэх. У 1975—1976 гг. праведзена рэканструкцыя камбікормавага цэха. У 1977 г. закончана будаўніцтва і ўведзены ў эксплуатацыю цэх па вытворчасці пяцінумарных ячных круп. Будаўніцтва і рэканструкцыя вытворчых магутнасцей працягваліся і ў наступныя гады. Сёння структурныя падраздзяленні камбіната складаюць 6 вытворчых і 7 дапаможных цэхаў. У 1986 г. і 1988 г. калектыў узнагароджваўся пераходным Чырвоным сцягам Міністэрства хлебапрадуктаў, у 1987 г. — Ганаровай граматай ЦК КПБ і Савета Міністраў БССР.
Гандлёвавытворчае даччынае прадпрыемства «Аддзел рабочага забеспячэння станцыі Асіповічы» У 1936 г. на чыгунцы быў арганізаваны трансгандальхарч, які існаваў да 1942 г. Са студзеня 1942 г. трансгандальхарчы былі перайменаваны ў аддзелы рабочага забеспячэння дарог (АРЗ). На чыгуначным вузле ст. Асіповічы, пасля вызвалення ад нямецкафашысцкіх захопнікаў у 1944 г., быў зноў арганізаваны АРЗ. Яму далі ў распараджэння вагоны і драўляны будынак для арганізацыі гандлю і грамадскага харчавання. У
сувязі з тым, што для сталовых патрэбны былі прадукты, а ў краіне іх не хапала, АРЗ займеў падсобную гаспадарку, дзе ўтрымліваліся свінні і каровы, вырошчваліся бульба і агародніна. У 1948— 1950 гг. былі пабудаваны 4 магазіны, устаноўлены вагон пад магазін у раёне вагоннага дэпо. На базе санпрапускніка абсталявана хлебапякарня. У 1950 г. у АРЗ працавалі 3 сталовыя, 6 магазінаў. У 1957 г. пабудавана існуючая цяпер база. На працягу 1960—1975 гг. былі знесены ўсе старыя і ўзведзены новыя тыпавыя магазіны, здадзены агародніна і бульбасховішчы, гараж. 8 магазінаў пабудаваны ў 1975— 1996 гг.
Сёння АРЗ уключае 17 магазінаў і 3 сталовыя.
Станцыя Асіповічы 1я. З’яўляецца адным з буйнейшых вузлоў Магілёўскага аддзялення чыгункі. У склад станцыі ўваходзяць лінейныя аддзяленні Асіповічы 2я і 3я, Татарка, Дзераўцы, Дараганава, Градзянка, Лапічы. У пасляваенныя гады станцыя развівалася, уводзіліся новыя лініі, ствараліся новыя пасты. У наш час на станцыі Асіповічы прымяняюцца перадавыя метады і формы для павышэння прадукцыйнасці працы. На пастах уведзены машыны АРМ. У таварнай канторы, бухгалтэрыі, лінейнакамерцыйным цэнтры (арганізаваны ў 1996) уведзена камп’ютэрная сістэма выдачы паказчыкаў. Амаль 85% работ праводзіцца з дапамогай камп’ютэрных устройстваў і аўтаматычнага кіравання. Станцыя Асіповічы — вузлавая, якая забяспечвае перавозку грузаў у краіны Балтыі, Расію, на Украіну. Прапускная магутнасць станцыі — 100 пар цягнікоў у суткі. Найвышэйшых паказчыкаў у выкананні вытворчых планаў калектыў дасягнуў у 1980я гады. Станцыя займала прызавыя месцы ва Усесаюзным спаборніцтве, узнагароджвалася Ганаровымі граматамі Міністэрства шляхоў зносін, Упраўленнем Беларускай чыгункі.
3 ГІСТОРЫІ ЧЫГУНАЧНАЙ СТАНЦЫІ АСІПОВІЧЫ
У сувязі з будаўніцтвам ЛібаваРоменскай чыгункі 17 лістапада 1872 г. за 2 км ад вёскі Асіповічы было пачата будаўніцтва чыгуначнай станцыі. У 1876 г. яна была пушчана ў эксплуатацыю. Адначасова былі пабудаваны і майстэрні
599
1945 — да нашых дзён
па рамонце паравозаў і вагонаў, а таксама 5 драўляных жылых дамоў. Паравозны парк складаўся з прымітыўных паравозаў.
У 1890 г. са станцыі было адгружана 296 987 пудоў лесаматэрыялаў і іншых грузаў. У 1893 г. пры станцыі адкрылася паштовае аддзяленне, якое карысталася тэлеграфам чыгункі. У 1896 г. была праведзена вузкакалейная чыгунка Асіповічы Дараганава. У 1897 г. быў здадзены новы мураваны будынак чыгуначнай станцыі, у 1898 г. на станцыі быў пабудаваны лесашпалавы завод.
У 1900 г. упраўленне ЛібаваРоменскай чыгункі пабудавала ў Асіповічах шпалапрапітны завод, што спрыяла прытоку рабочий сілы. У 1905 г. ветка Асіповічы— Дараганава была прадоўжана да Старых Дарог,
у 1907 г. — да Урэчча. Гэта значна павялічыла грузаабарот станцыі Асіповічы, якая была вузлавой, і спрыяла росту пасёлка.
У 1912 г. з мэтай паскарэння дастаўкі паштовых грузаў сталі практыкаваць іх перавозку і абмен па чыгунцы. У Асіповічах стварылі абменны пункт. Гэта паскорыла рух пошты ва ўсе канцы Расіі.
У 1913 г. у дадатак да тэлеграфа, які ўжо быў, Асіповічы атрымалі лінію тэлефоннай сувязі з Мінскам, Жлобінам, Слуцкам.
У 1913 г. у параўнанні з 1900 г. паступленне грузаў на станцыю павялічылася ў 3 разы, а вываз у 1,2 раза. Але тэхнічнае абсталяванне Асіповіцкага вузла заставалася слабым, рамонтная база прымітыўнай. Царскі ўрад надаваў ЛібаваРоменскай чыгунцы вялікае стратэгічнае
Будынак кандуктарскага рэ зерву на чыгуначнай станцыі Асіповічы. Пачатак XX ст.
600
3 гісторыі прадпрыемстваў раёна
*
*»
значэнне. У сувязі з гэтым участак чыгункі ад Асіповіч да Старых Дарог быў пераведзены на шырокую каляіну, а ў 1915 г. даведзены да Слуцка.
Вестка аб перамозе Кастрычніцкай рэвалюцыі 1917 г. у Петраградзе прыйшла ў Асіповічы па тэлеграфе ў той жа дзень. У лакаматыўным дэпо і на станцыі адбыліся мітынгі. Рэвалюцыйны камітэт, які ўтварыўся ў Асіповічах, прызначыў камісарам чыгуначнай станцыі Г.І.Скварцова, а паравознага дэпо — Д.А.Дзям’янава.
У час грамадзянскай вайны і ваеннай інтэрвенцыі, асабліва ў час польскай акупацыі, чыгуначнаму транспарту Асіповіч былі нанесены вялікія страты.
Станоўчую ролю для хутчэйшага аднаўлення чыгуначнага транспарту адыграў прыняты ў 1922 г. Дэкрэт СНК аб гаспадарчым разліку на чыгуначным транспарце. Быў адноўлены паравозны парк, на змену старым паравозам прыйшлі новыя, чатырохвосевыя. Палепшылася рамонтная база, быў пабудаваны вагонарамонтны пункт. У 1934 г. на станцыі было ўведзена механічнае кіраванне стрэлкамі, рэканструяваны лініі сувязі. У 1937 г. здадзены ў эксплуатацыю Дом сувязі. У напрамку Слуцк — Мінск —Жлобін устаноўлена паўаўтаматычная блакіроўка.
У час Вялікай Айчыннай вайны на Асіповіцкім чыгуначным вузле дзейнічала патрыятычнае падполле, у якім удзельнічала больш за 90 чалавек.
I. М. Кургуз.
За час акупацыі гітлераўцы нанеслі вялікія страты чыгуначнаму вузлу, было поўнасцю разбурана дэпо, узарвана воданапорная вежа. Адразу пасля вызвалення Асіповіч паўстала задача хутчэйшага аднаўлення работы чыгункі — вайна працягвалася, патрэбна было перавозіць войскі, забяспечваць фронт усім неабходным. Усімі работамі па аднаўленні чыгуначнага вузла займалася аператыўная група на чале з І.М.Кургузам. Літаральна за 5 дзён зноў уступіла ў строй станцыйная гаспадарка, пачалося будаўніцтва моста цераз раку Сінюю. I.М.Кургуз быў узнагароджаны ордэнам «Знак Пашаны».
У перыяд з 1959 г. па 1965 г. на чыгуначным вузле была ўстаноўлена паўаўтаматычная блакіроўка са святлафорам, радыёсувязь з гучнагаварыцелем. Паступова пераводзіліся на цеплавую цягу лініі на Мінск і Гомель.
Чыгуначны вакзал на станцыі Асіповічы.
601
1945 — да нашых дзён
За працоўныя поспехі высокімі ўзнагародамі былі адзначаны дзяжурны па станцыі У.М.Бандарэнка, галоўны кандуктар В.М.Быліна.
У 1972 г. у краіне было разгорнута спаборніцтва ў гонар 55й гадавіны Кастрычніцкай рэвалюцыі, а сярод працаўнікоў Асіповіч — і ў гонар 100годдзя горада. Чыгуначнікі за 10 месяцаў перавезлі звыш задания 768 тыс. т грузаў, зэканоміўшы пры гэтым 1755 т паліва, адрамантавалі дадаткова 215 кантэйнераў і 330 вагонаў. Датэрмінова была завершана электрыфікацыя ўчастка чыгункі ад станцыі Талька да станцыі Асіповічы, і 3 лістапада, на паўтара месяца раней намечанага тэрміну, сюды прыбыў з Мінска першы электрацягнік.
У гады 9й пяцігодкі на чыгуначнай станцыі праведзена вялікая работа па павелічэнні прапускной здольнасці, удасканаленні тэхналагічных працэсаў. Увесь грузавы рух пераведзены на цеп лаву ю цягу. Брыгада манеўровага дыспетчара станцыі Асіповічы І.С.Церзі стала пераможцай ва ўсесаюзным спаборніцтве.
На чыгуначным вузле ў апошнія гады далейшае развіццё атрымала вытворчая база дыстанцыі пуці, дыспетчарская цэнтралізацыя, аўтаматычная блакіроўка і дальняя аўтаматычная сувязь. Укаранёны індустрыяльны метад абслугоўвання і рамонту аўтаматычных прыстасаванняў, тэлемеханікі і сувязі. Грузавы рух на Участку ад Асіповіч да Маладзечна з 1983 г. пераведзены на электрычную цягу. Калектыў чыгуначнай станцыі Асіповічы, які налічвае больш за 375 чалавек, на чале з
В.В.Ціхановічам паспяхова забяспечвае патрэбы эканомікі ў грузавых і пасажырскіх перавозках.
А.М.Літвіненка, Ф.В.Талканіца, В.В.Ціхановіч.
Асіповіцкая дыстанцыя пуці. Гісторыя Асіповіцкага ўчастка (дыстанцыі) чыгуначнага пуці пачынаецца з 1872 г., калі было распачата будаўніцтва ЛібаваРоменскай чыгункі, якая прайшла праз Асіповічы. Адміністрацыя невялікага рабочага ўчастка пуці размясцілася ў адным з будынкаў майстэрань, які знаходзіўся побач з вакзалам.
У канцы XIX — пачатку XX ст. усе будаўнічыя і рамонтныя работы выконваліся толькі ўручную.
У сярэдзіне 1896 г. для вывазу лесу, спірту і сельскагаспадарчай прадукцыі памешчыкі Дараганы падвялі да сваіх маёнткаў вузкакалейку, збудавалі на ёй 2 станцыі — Дзераўцы і Дараганава. У 1905 г. яна была працягнута да Старых Дарог, а ў 1907 г. — да Урэчча. У 1911 г. памешчыкі Радзівіл і Завіша разам з лесапрамыслоўцам Карпавым для вывазу драўніны з аддаленых лясоў пралажылі 32 км дарогі ад станцыі Верайцы праз Уборак на Градзянку і ад станцыі Уборак да в. Завішын даўжынёй 17 км з невялікім паравозным дэпо і паваротным кругам.
Будаўнічыя работы прыцягвалі вялікую колькасць мясцовага насельніцтва — і па найме і ў выглядзе працоўнай павіннасці. Для будаўніцтва і эксплуатаций чыгункі не хапала падрыхтаваных кадраў як ніжніх чыноў, так і кіраўнікоў вышэйшай кваліфікацыі. 3 цягам часу іх сталі рыхтаваць у Гомелі, Мінску, Баранавічах і Брэсце.
Вялікую ролю ў забеспячэнні бесперабойнага руху цягнікоў адыгрывалі пуцявыя служачыя, абходчыкі. У пачатку XX ст. яны пражывалі ўздоўж чыгункі ў так званых будках, якія пазней сталі называць казармамі. Сярод іх вядомы А.С.Кузьміч, Іван Агейчык, А.Я. Давідовіч, Ляшчынскі, І.А.Чаропка і іншыя.
Паступова набываліся сродкі механізацыі, удасканальвалася пуцявая гаспадарка. Уздоўж дарог высаджваліся дрэвы, якія ахоўвалі пуці ад снежных заносаў, на зіму ставіліся шчыты з дошак. Будаваліся пераезды і пуцеправоды.
Пасля 1й сусветнай і грамадзянскай войнаў чыгуначная гаспадарка была ў заняпадзе — разбураны масты, пуці, майстэрні, пакгаузы, будынкі. Асабліва пацярпеў перагон Вярхуціна — Урэчча. У гады аднаўлення не толькі рамантавалі старое, але і будавалі шмат новага. У 1923 г. у дыстанцыі сталі працаваць новыя майстэрні. У 1931 г. завершана будаўніцтва лініі Рослаў — Магілёў — Асіповічы. У гэты час пачалася пракладка другога пуці на Слуцк.
У змрочныя гады сталінскіх рэпрэсій ахвярамі сталі многія работнікі дыстанцыі пуці. Сярод іх выдатны спецыяліст, кіраўнік і настаўнік, дарожны майстар Верайцоўскай веткі Назар Гацко, дарожны майстар 4га акалотка М.А.Капыціч,
І.І.Бондар і іншыя.
602
3 гісторыі прадпрыемстваў раёна
У час Вялікай Айчыннай вайна разам з усім савецкім народам перамогу над ворагам кавалі і пуцейцы. У час блакады Ленінграда медсястрой ваеннага шпіталя працавала Ірына Георгіеўна Берзіна, старшы інжынер дыстанцыі пуці (з 1976 г. на пенсіі), узнагароджана ордэнам Айчыннай вайны II ступені, медалямі «За абарону Ленінграда», «За баявыя заслугі». Дзень перамогі сустрэў на Эльбе мінамётчык Аляксандр Андрэевіч Прановіч, дарожны майстар, Герой Сацыялістычнай Працы. Дэсантнікам быў на вайне дарожны майстар Анатоль Пятровіч Мардусевіч, прайшоў з баямі праз шмат краін, перамогу сустрэў у Чэхаславакіі. Брыгадзір пуці Уладзімір Яфімавіч Губашын вызваляў Полыпчу, удзельнічаў у Берлінскай аперацыі. На розных франтах вайны змагаліся з ворагам М.В.Вішнявецкі,
І.І.Малінін, В.В.Бурачэўскі, І.П.Бабкоў,
В.П.Балвановіч, А.С.Амяльчэня, К.М.Логвін. У партызанах змагаліся І.К.Злобіч, А.І.Злобіч, Зінкевіч і іншыя. I гэта, канешне, далёка не поўны пералік ветэранаўпуцейцаў.
А потым зноў гады ўпартай працы, аднаўлення, адраджэння з руін. У 1958 г. пачалося будаўніцтва першага на Беларусі калійнага камбіната. А работы па пракладцы чыгуначнай веткі ад ужо існуючай станцыі Слуцк да будучага горада пачалося раней. 2 ліпеня 1959 г. будаўніцтва дарогі было скончана, і першы поезд адправіўся са Слуцка ў Салігорск.
Шэраг працаўнікоў дыстанцыі пуці вызначыліся самаадданай працай, адзначаны высокімі ўзнагародамі. Ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга былі ўзнагароджаны А.П.Мардусевіч, А.А.Прановіч, механікналадчык дэфектаскопаў У.Н.Печань, начальнік дыстанцыі пуці М.І.Гарадзіскі, ордэнам «Знак Пашаны» дзяжурная па пераездзе В.С.Матрунчык, пуцявы абходчык І.М.Уэльскі, памочнік начальніка дыстанцыі пуці А.К.Шведаў, брыгадзір пуці М.П.Шчур і майстар пуці А.Ф.Шчэрбіч, медалём «За працоўную адзнаку» А.М.Біцюцкі, дзяжурная па пераездзе А.Р.Курбатава, медалямі «За працоўную доблесць», «За працоўную адзнаку» Н.Н.Пацейка, А.Р.Манулік, М.І.Семчанка, многія працаўнікі атрымалі значкі «Ганаровы чыгуначнік». Дарожны майстар Р.М.Толкач узнагароджаны
І.Г.Берзіна.
ордэнам Леніна. Асіповіцкую дыстанцыю пуці ў розны час узначальвалі Пятровіч, Сапёлкін, В.Ф.Пятрунін, М.Дз.Гардзеенка, П.П.Саўчанка, І.В.Машура, М.І.Гарадзіскі, М.І.Хоміч, У.М.Жураўскі, з 1990 г. калектывам кіруе С.П.Несцярэнка.
У розны час многія працаўнікі дыстанцыі пуці былі ўзнагароджаны знакам «Ганаровы чыгуначнік». Сярод іх І.Дз.Мікуліч, М.Ц.Рослік, М.І.Гарадзіскі, А.В.Бізаноўскі, Дз.П.Асмалоўскі, Б.І.Міронаў, П.К.Галуза, В.У.Губановіч, А.А.Прановіч,
А.Е.Гатоўчык, М.К.Міхадзюк. Ганаровай граматай Вярхоўнага Савета БССР былі ўзнагароджаны В.У.Губановіч, В.В.Ванцаў, М.І.Ляхавец, І.Г.Вярынскі, В.К.Курс.
Лакаматыўнае дэпо Асіповічы Магілёўскага аддзялення Беларускай чыгункі. У 1870я гады адначасова з будаўніцтвам чыгуначнай станцыі за 2 км ад Асіповіч будаваліся майстэрні па рамонце паравозаў і вагонаў. Гэта быў драўляны невялікі будынак, які практычна не меў тэхнічнага абсталявання.
У 1897 г. быў здадзены новы мураваны будынак чыгуначнай станцыі і рамонтных майстэрань. Паравозны парк папоўніўся трохвосевымі паравозамі серыі «ТВ». Па чыгунцы вадзілі ў той час саставы з 20 — 25 двухвосевых вагонаў вагой 12 032 пуды з хуткасцю 15 — 20 вёрстаў у гадзіну.
У 1913 г. у параўнанні з 1900 г. павялічыўся грузаабарот на чыгуначнай станцыі, узрасла нагрузка на рамонтныя майстэрні. Тэхнічная абсталяванасць паравознага дэпо заставалася слабай меўся невялікі парк трохвосевых паравозаў, а рамонтная база была прымітыўная.
У час грамадзянскай вайны і ваеннай інтэрвенцыі была спалена кантора паравознага дэпо, выведзена са строю амаль усё
603
1945 — да нашых дзён
рамонтнае абсталяванне і больш за палову паравозаў.
Паступова становішча паляпшалася. У дэпо былі ўстаноўлены новыя станкі. У 1925 г. была абсталявана электрастанцыя з дызельным рухавіком, што забяспечыла чыгуначны вузел і дэпо электраэнергіяй.
У сярэдзіне 1930х гадоў вялікі размах сярод чыгуначнікаў краіны, у тым ліку і ў Асіповіцкім дэпо, атрымаў рух паслядоўнікаў П.Крываноса за лепшае выкарыстанне паравозаў.
У ліпені 1935 г. у Маскве адбылася Усесаюзная нарада чыгуначнікаўударнікаў і прыём іх у Крамлі кіраўнікамі краіны. Ад чыгуначнікаў Асіповіч там прысутнічалі машыніст Л.Ф.Байкачоў і начальнік вагонарамонтнага пункта М.А.Немагай. За высокія вытворчыя паказчыкі Л.Ф.Байкачоў быў узнагароджаны ордэнам Леніна, М.А.Немагай і машыніст А.К.Курчэўскі — знакам «Ганаровы чыгуначнік». Доблеснай працай вызначыліся і іншыя чыгуначнікі — машыніст А.А.Райкевіч і слесарбрыгадзір па рамонце паравозаў У.Е.Валько былі ўзнагароджаны ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга, машыніст І.Г.Селіванаў — медалём «За працоўную адзнаку». Брыгада У.Е.Валько 6 гадоў запар займала 1е месца ў сацыялістычным спаборніцтве па Беларускай чыгунцы. Вялікая заслуга ў развіцці паравознага дэпо належыць яго кіраўнікам. У розныя гады дэпо ўзначальвалі Чаропка, Парыцкі, Ярмоленка, Пятышкін, Кімстач, Кудраўцаў.
У гады Вялікай Айчыннай вайны многія работнікі дэпо прымалі ўдзел у патрыятычным падполлі, 79 чалавек змагаліся
3 ворагам на розных франтах вайны. За праяўленыя мужнасць і гераізм былі ўзнагароджаны ордэнамі Чырвонага Сцяга
4 чалавекі, Чырвонай Зоркі — 6 чалавек, Айчыннай вайны I і II ступеней — 4 чалавекі, Славы — 4 чалавекі.
За гады акупацыі гітлераўцы поўнасцю разбурылі будынак дэпо. Перад работнікамі дэпо паўстала задача хутчэйшага аднаўлення гаспадаркі. Да канца 1947 г. рабочы парк цягнікоў складаўся з 38 паравозаў, 2 вуглепад’ёмных кранаў на чыгуначным хаду, 14 станкоў і інш.
У 1951 г. калектыў паравознага дэпо на працягу 9 месяцаў быў 1м па паказчыках на Беларускай чыгунцы. Асабліва вызна
чаўся калектыў цягніка серыі «52» № 7479 пад кіраўніцтвам старшага машыніста Б.М.Каліванава. Адна з першых жанчынмашыністаў К.А.Задоля была ўзнагароджана знакам «Ганаровы чыгуначнік», а ў 1948 г. выбрана дэпутатам абласнога Савета.
Шэраг узнагарод атрымалі работнікі лакаматыўнага дэпо. Другім ордэнам Леніна і знакам «Ганаровы чьпуначнік» быў адзначаны машьшіст Л. Ф. Байкачоў, ордэнам Л еніна — А.К.Курчэўскі, А.А.Высоцкі, М.В.Санковіч, брыгадзір У.Е.Валько, ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга майстар І.П.Мацвееў, медалём «За працоўную адзнаку» машыніст А.Дз.Кучын, І.Г.Селіванаў, П.К.Гайсенка, К.І.Гаткевіч, знакам «Ганаровы чыгуначнік» — начальнік дэпо Г.К.Фішаровіч, машыністы Я.Л.Гасціла, П.А.Крыцук, І.В.Дудчанка, майстар прамывачнага рамонту І.П.Мацвееў.
За гады 2 пасляваенных пяцігодак паравознымі брыгадамі было перавезена цяжкавагавым цягніком 6141 т грузаў звыш нормы. За гады 6й пяцігодкі было зэканомлена 15 тыс. т паліва, праведзена больш як 25 тыс. цяжкавагавых паяздоў, у якіх перавезена 7 млн. т грузаў звыш нормы. У 1959 г. сярэдняя вага поезда дасягнула 1837 т.
Паспяхова справіліся чыгуначнікі з заданнямі 7й пяцігодкі. За 1961 —1965 гг. у лакаматыўным дэпо было атрымана 540,9 тыс. руб. звышпланавага прыбытку. Прадукцыйнасць працы за гады пяцігодкі вырасла на 24%. Многія брыгады дасягнулі значнага павелічэння сярэднясутачнага прабегу паравоза. Па выніках працы ў 7й пяцігодцы многія работнікі дэпо былі адзначаны высокімі ўзнагародамі: ордэнам Леніна — начальнік дэпо Б.К.Васараўдзе, ордэнам «Знак Пашаны» — машыніст Г.С.Маёраў, І.Ф.Раманоўскі, І.В.Макаранка, ён жа быў узнагароджаны знакам «Ганаровы чыгуначнік». Машыністы Э.М.Рудкоўскі і Б.М.Каліванаў былі абраны дэпутатамі Вярхоўнага Савета БССР.
У гады 8й пяцігодкі ішло далейшае ўкараненне новых відаў цягі, асвойваліся новыя мадыфікацыі цеплавозаў. 3 1980 г. сталі выкарыстоўвацца цеплавозы серыі М62, якія эксплуатуюцца і цяпер. Пераважную колькасць перавозак ажыццявілі на ўчастку Асіповічы — Градзянка — Асіповічы машыністы Х.А.Фрыд,
604
3 гісторыі прадпрыемстваў раёна
С.М.Леўчакоў, С.М.Зуй, А.І.Яршоў, І.Р.Ашэйчык, І.П.Дзяргач і інш.
Усё болыы актыўна выкарыстоўвалася электрычная цяга. 3 1983 г. на яе пераведзены ўвесь грузавы рух на ўчастку ад Асіповіч да Маладзечна.
3 1988 г. лакаматыўнае дэпо ўзначальвае В.У.Лайшаў.
За апошнія дзесяцігоддзі былі пабудаваны новыя адміністрацыйныя, складскія, жылыя і іншыя аб’екты, у дэпо арганізаваны пункт тэхнічнага абслугоўвання лакаматываў, пачалася і працягваецца рэканструкцыя кацельнай дэпо. Укаранёны шэраг рацыяналізатарскіх прапаноў.
За апошняе дзесяцігоддзе знакам «Ганаровы чыгуначнік» узнагароджаны
А.К.Шпак, В.В.Вараб’ёў, М.I.Лагун.
В.У.Лайшаў.
Сумеснае прадпрыемства адкрытае акцыянернае таварыства «Дах». Асіповіцкі кардоннаруберойдавы завод, а з 12.3.1999г. — сумеснае беларускабрытанскае прадпрыемства ААТ «Дах» займае адно з вядучых месцаў у народнагаспадарчым комплексе раёна. Будаўніцтва завода пачалося ў лістападзе 1967 г. і скончылася 28.4.1973 г. У 1974 г. завод атрымаў усесаюзнае прызнанне і стаў пераможцам спаборніцтва з уручэннем Чырвонага сцяга ЦК КПСС, Савета Міністраў СССР, ВЦСПС і ЦК ВЛКСМ. Праектная магутнасць завода — 125 млн. м2 мяккага крыцця. Прадукцыя пастаўляецца ў краіны СНД, Балтыі, Балгарыю, Польшчу, прадпрыемствам і арганізацыям Беларусі, яна канкурэнтназдольная на знешнім рынку. На прадпрыемстве наладжана вытворчасць дахавых і гідраізаляцыйных матэрыялаў «Паліглас» (Італія). Для рабочых завода працуюць сталовая, буфет, пункт выдачы малака, здраўпункт. Пабудаваны Дом культуры з кіназалай на 400 месцаў, інтэрнат на 216 месцаў, прадуктовы магазін, дзіцячы камбінат з басейнам на 420 месцаў, 6 жылых дамоў, 4 — кааператыўныя, Дом абрадаў. 3 1988 г. дзеці работнікаў прадпрыемства адпачываюць у аздараўленчым лагеры «Пціч». Пры Доме культуры завода дзейнічаюць ансамбль народнай песні і музыкі «Дзівакі», вакальнаінструментальны ансамбль, дзіцячыя аркестр народных інструментаў і клуб выхаднога дня. Перспектывай далейшай
І.Р.Ашэйчык.
работы СП ААТ «Дах» з’яўляецца павелічэнне аб’ёмаў выпуску сучасных дахавых матэрыялаў, расшырэнне абутковых кардонаў, выпуск новых відаў кардону.
Асіповіцкае ўпраўленне магістральных газаправодаў (УМГ) прадпрыемства «Белтрансгаз». Уведзена ў эксплуатацыю ў 1976 г. Гэта адзінае ў Беларусі прадпрыемства падобнага тыпу. Яно забяспечвае падачу газу ў 18 гарадоў і многія буйныя населеныя пункты Магілёўскай, Мінскай і Гомельскай аблас.цей, мае аўтамабільныя газанапаўняльныя станцыі ў Бабруйску і Асіповічах, абслугоўвае 400 км магістральнага газаправоду Мінск — Гомель. У склад Асіповіцкага УМГ уваходзяць: падземнае сховішча газу, якое ўключае кампрэсарную станцыю, геалагічную службу; аператыўнапрамысловы цэх, які забяспечвае здабычу і закачку газу; комплекс дапаможных службаў, у тым ліку энерга і водазабеспячэння, спецыяльнай сувязі, аўтатранспартны цэх. Прадпрыемства мае падсобную гаспадарку: свінаферму на 180 галоў, цяпліцу плошчай 0,5 га. Асіповіцкім УМГ вядуцца работы па развіцці сеткі газазабеспячэння гарадоў і пасёлкаў рэспублікі ў адпаведнасці з праграмай Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь. Умацоўваецца ўласная вытворчая база — пачата будаўніцтва новай кампрэсарнай сганцыі і аўтатранспартнага цэха. УМГ мае дзіцячы сад на 75 месцаў, лазню на 50 месцаў, фізкультурнааздараўленчы комплекс, жыллёвы фонд у 200 кватэр, гандлёвы цэнтр. Спартыўныя каманды ўпраўлення актыўна ўдзельнічаюць у раённых спартакіядах, абласных і рэспубліканскіх спаборніцтвах па розных відах спорту. Аказваецца дапамога калгасам «Балынавік» і «Чырвоны ўдарнік»,
605
1945 — да нашых дзён
школам, медыцынскім і іншым установам Лапіцкага сельскага Савета.
Унітарнае камунальнае сельскагаспадарчае прадпрыемства <<Пратасевічы». У
1932 г. у в. Пратасевічы створаны калгас «Перадавік». Першы старшыня — В.І.Горацкі, першыя калгаснікі — П.Т.Чыкілеўская, П.Т.Казлоўская, С.Ю.Русаковіч, Л.А.Доўгаль, Я.В.Еўдакімовіч, І.В.Доўгаль. У 1950 г. «Перадавік» аб’яднаўся з калгасам «Чырвоная слабада». У сакавіку 1960 г. у выніку рэарганізацыі калгасаў створаны адзін саўгас «Асіповіцкі». У
3 гісторыі калгасаў раёна
Калгас «Авангард». У перыяд калектывізацыі сяляне Зборскага сельсавета пачалі ствараць гаспадаркі: у в. Вяззе — калгас «Авангард» (1ы старшыня А.Ф.Ляшчук), у в. Цяплухі — «Селькор», у в. Орча (Ворча) — «Дуброва», у в. Смык — «Шлях волі», у в. Зборск — «Сноп», у в. Вярэйцы — «Звязда». Гэтыя дробныя гаспадаркі існавалі да студзеня 1951 г., пасля чаго сталі 2 калгасы — «Авангард» (старшыня В.Т.Клімовіч) і «Звязда» (старшыня І.І.Патапейка). У 1958 г. адбылося ўзбуйненне: 2 калгасы зліліся ў адзін — «Авангард». На працягу 30 гадоў яго ўзначальваў В.Т.Клімовіч. Асаблівага развіцця гаспадарка дасягнула ў 1970 — 1980я гады, калі ёй кіраваў М. Дз.Варабей, удастоены звання Героя Сацыялістычнай Працы, ордэнаў Леніна і Працоўнага Чырвонага Сцяга. За добрасумленную працу 30 калгаснікаў атрымалі ўрадавыя ўзнагароды. У 1997 г. у калгас «Авангард» уліўся калгас «Перамога».
Калгас «Асіповіцкі». На тэрыторыі сучаснага калгаса «Асіповіцкі» ў 1929 — 1930 гг. былі арганізаваны калектыўныя гаспадаркі: імя Чапаева, «Рассвет», «Новая зара». У 1931 г. створаны калгас «17 год Кастрычніка», старшынёй якога да пачатку Вялікай Айчыннай вайны працаваў
А.Л.Снігір. Старшынёй калгаса «Рассвет» да вайны быў П.Я.Чаропка. У 1950 г. у калгас «Рассвет» увайшлі калгасы імя Чапаева і «Новая зара». У 1952 г. «Рассвет» уліўся ў калгас «17 год Кастрычніка». 8.3.1960 г. гаспадарка была рэарганізавана ў саўгас «Асіповіцкі». У яго склад увайшлі землі і асноўныя сродкі калгасаў «Перадавік» Верайцоўскага сельсавета,
сакавіку 1967 г. ён рэарганізаваны ў саўгас «Пратасевічы». 3 сакавіка 1988 г. саўгас «Пратасевічы» становіцца аграгандлёвым прадпрыемствам «Пратасевічы» на базе аднайменнага саўгаса, Асіповіцкага кансервавага завода, Каўгарскага спіртзавода, магазінаў Асіповіцкага ГРАПП (агароднінных). У 1989 г. стаў самастойным Каўгарскі спіртзавод, у 1990 г. — кансервавы завод. 3 1.6.2001 г. называецца унітарнае камунальнае сельскагаспадарчае прадпрыемства «Пратасевічы».
«Рассвет» Замошскага сельсавета, «Шлях Леніна» Карытненскага сельсавета. Пры арганізацыі саўгаса былі прыняты ў яго склад таксама калгас імя Андрэева і імя Дзяржынскага Карытненскага сельсавета, «Першае мая» Дзераўцоўскага сельсавета. У 1961 г. на падставе загаду па Магілёўскаму абласному трэсту саўгасаў праведзена раздрабненне саўгаса — з яго вылучыўся саўгас «Карытнае». У сакавіку 1967 г. са складу саўгаса вылучыліся Пратасевіцкае аддзяленне і брыгада в. Пап лавы, на базе якіх створаны саўгас «Пратасевічы». Першым дырэктарам саўгаса з 1960 г. да 1965 г. працаваў І.Л.Доўгаль. У 1990 г. адбылася рэарганізацыя саўгаса, у выніку якой узніклі 2 калгасы — «Першае мая» і «Асіповіцкі». Механізатару шырокага профілю І.У.Кірыновічу ў 1966 г. прысвоена званне Героя Сацыялістычнай Працы. Трактарыст М.В.Суравец у 1971 г. узнагароджаны ордэнам Леніна. У 2001 г. калгас расфарміраваны.
Калгас «Балыпавік». У час калектывізацыі на тэрыторыі сучаснага калгаса «Балынавік» былі створаны калгасы «Працаўнік», «Новы свет» (абодваў 1929), «Усход», «Камунар» (абодва ў 1930), імя Варашылава, «Чырвоны баец» (абодва ў 1931). Аб’яднанне дробных калгасаў пачалося з 1935 г., аднак яно было перарвана вайной. У 1950 г. на базе калгасаў «Новы свет», імя Сталіна, «Бальшавік», імя Молатава, імя Дзяржынскага, імя Варашылава створаны ўзбуйнены калгас імя Молатава, які ў 1957 г. перайменаваны ў імя М.І.Калініна, а ў 1963 г. — у калгас «Балынавік». Старшынёй аб’яднанага калгаса стаў Ф.І.Грыцэнка. У 1955 — 1971 гг.
606
3 гісторыі калгасаў раёна
гаспадаркай кіраваў А.І.Лазараў, узнагароджаны ордэнам Леніна. Высокімі дзяржаўнымі ўзнагародамі адзначаны калгаснікі: ордэнамі Леніна і Працоўнага Чырвонага Сцяга — М.П.Канонік; ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга — І.М.Палазнік, В.А.Корбут і У.І.Сімага; ордэнам Працоўнай славы — І.М.Сугака; ордэнам Дружбы народаў — І.Ф.Сафонаў.
Калгас «Беларусь». Заснаваныў 1950 г. У яго склад увайшлі калгасы «Рассвет», імя Кірава, імя XVIII з’езда КПСС, імя Леніна, імя Молатава, створаныяў 1933 — 1934 гг. У 1961 г. да калгаса «Беларусь» былі далучаны калгасы «Шлях да сацыялізму», імя Энгельса і «Светлы шлях». Старшынямі аб’яднанага калгаса «Беларусь» у розны час былі П.Ф.Багамолаў (1950—1954), М.К.Кандрацьеў (1954 — 1956), В.В.Татур (19561963), Р.І.Сакун (19631983), В.В.Новак (19831988),
А.Ю.Германчук (1988—1995).
Калгас імя Леніна. Сваю гісторыю пачынае з камуны «Новае жыццё», створанай у 1930 г. У 1933 г. яна аб’ядналася з калгасам «Энергія». Першым старшынёй быў Аляксей Сідаровіч. Калгас насіў імя Сталіна, імя Варашылава, імя Леніна. Па выніках працы 1937—1939 гг. калгас імя Варашылава быў удзельнікам ВДНГ СССР, сярод іншых у выстаўцы ўдзельнічала Ф.М.Бобрык. У 1952 г. калгас узбуйнены, да яго далучаны суседнія вёскі Грынёўка, Вайнілава, Ясяноўка, Ражнетава, Аляксандраўка, Залессе. Са жніўня 1998 г. старшынёй калгаса працуе П.М.Сашчэка. За гады існавання калгаса было шмат перадавікоў, сярод іх В.П.Краўчанка, Д.Д.Ганчароў, М.І.Шпіль, І.І.Хроп, Ф.Ф.Тарбееў і інш. Свінарка Б.А.Калеснікава ўзнагароджана ордэнам «Знак Пашаны», медалём «За працоўную доблесць», жывёлавод У.М.Клімовіч адзначаны Ганаровай граматай ВДНГ і каштоўным падарункам — аўтамабілем «Масквіч», галоўны інжынер калгаса А.Ф.Стэльмах узнагароджаны ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга.
Калгас імя Ульянава. Створаны ў 1932 г. Першым старшынёй быў А.Т.Кірдун, першымі калгаснікамі — Купрыянчык, Шаманскі, Ерка, Цыганок, Сафронаў і інш. У 1951 г. да гэтай гаспадаркі далучаны калгасы «Камінтэрн», «За Радзіму», «Шлях Леніна», «Новая Каменка»,
«7 з’езд Саветаў». Калгас на працягу
1979—1990 гг. неаднойчы прызнаваўся пераможцам спаборніцтва за высокаэфектыўнае выкарыстанне тэхнікі, атрыманне высокіх ураджаяў кукурузы, бульбы і грэчкі, атрымліваў званне «Гаспадарка высокай культуры земляробства». Загадчык свінатаварнай фермы калгаса
С.Ф.Картун узнагароджаны ордэнам «Знак Пашаны»; трактарыстмашыніст М.С.Паходаў — ордэнамі Леніна (1965) і Кастрычніцкай Рэвалюцыі (1973), мае званне «Заслужаны механізатар сельскай гаспадаркі Беларусі» (1980); трактарыстмашыніст М.Б.Ерка — ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга (1972); механізатар М.Я.Паланейчык — ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга (1976); брыгадзір паляводчай брыгады А.Р.Дзяцел — ордэнам Працоўнай славы III ступені (1977).
Калгас імя Чарняхоўскага. Створаны ў 1950 г. шляхам аб’яднання разрозненых гаспадарак вёсак Вялікі Бор, Жыцін, Дворышча, Пясчанка, Заняцечча. Спачатку калгас імя Чарняхоўскага адносіўся да Старадарожскага рна, з 1962 г. — да Слуцкага, з 1965 г. — да Асіповіцкага. У 1962 — 1965 гг. калгас меў ужо сваю тэхніку — камбайны, трактары. Першым старшынёй быў У.В.Пінчук, механізатарам — Ф.Калянькоў, камбайнерамі — I.Кузей і І.Капейка. У 1974—1992 гг. гаспадарку ўзначальваў А.М.Дзенісевіч. За гэты час былі пабудаваны кароўнікі ў вёсках Вялікі Бор, Заняцечча і Дворышча, гаражы, склады, зернесушылка, бібліятэка, шмат жылля для калгаснікаў.
Калгас «Камунар». Створаны ў 1931 г. Першы старшыня — Р.А.Блізнец, першыя калгаснікі — Д.І.Кірыновіч, С.С.Кароль,
В.І.Кошаль, К.С.Кароль, Ф.П.Крэмез, У.М.Пацкевіч. На тэрыторыі Пагарэльскага сельсавета былі яшчэ калгасы: імя Леніна, імя Варашылава, «Чырвоныя Палядкі», «Пралетарый», «Чырвоны партызан» і «Рэкорд». У 1950 г. калгасы імя Варашылава, імя Леніна, «Чырвоныя Палядкі» і «Чырвоны партызан» аб’ядналіся ў калгас імя Леніна, «Камунар» і «Рэкорд» — у калгас «Камунар». У 1952 г. адбылося аб’яднанне дзвюх гэтых гаспадарак. Аб’яднаны калгас у розны час узначальвалі М.А.Гурскі (першы старшыня), І.Б.Герчык, І.Ф.Дуброўскі, Л.А.Ерашэвіч, С.Ф.Семяненка. У 1975 г. брыгада
607
1945 — да нашых дзён
N° 2 паляводаў в. Амінавічы за высокія паказчыкі ў сельскагаспадарчай вытворчасці была ўдзельнікам ВДНГ СССР.
Калгас «Карытнае». Для сучаснага калгаса «Карытнае» суцэльнай калекгывізацыяй сталі 1929—1932 гг. Адным з першых быў створаны калгас «КІМ», заснавальнікамі якога сталі камсамольцыактывісты вёсак Карытнае і Мяжное. Існавалі таксама калгасы «Беларуская вясна», імя Варашылава, «Шлях Леніна». У 1960 г. створаны саўгас «Карытнае», які меў 3 аддзяленні — Карытненскае, Дземенскае і Коханаўскае. Першым старшынёй саўгаса (1960— 1972) працаваў М.А.Мічукоў. У 1992 г. саўгас пераўтвораны ў калгас «Карытнае».
Калгас «Каўгарскі». Першы калгас быў створаны ў 1933 г. пад назвай «Чырвоны працаўнік». Старшыня — Датотчанка. У 1933—1950 гг. на тэрыторыі сучаснага калгаса было 7 гаспадарак («Новае Свіханава», «8 сакавіка», «Чырвоная Крынка», «Новыя Птушычы», «Чырвоны Сялец», «Чырвоны Край», «Чырвоны працаўнік»), у 1953 г. — 3 (імя Свярдлова, імя Кагановіча, «8 сакавіка»). У 1955 г. дзве першыя гаспадаркі аб’ядналіся ў калгас «19 партз’езд», а ў 1961 г. у яго склад увайшоў і калгас «8 сакавіка». Паводле рашэння райвыканкома ў 1965 г. калгас рэарганізаваны ў саўгас «Каўгарскі», у 1992 г. — у калгас «Каўгарскі».
Калгас «Новы шлях». Створаны ў 1929 г. Тады ж на тэрыторыі сучаснай гаспадаркі пачыналася арганізацыя і іншых дробных калгасаў. У 1944—1952 гг. было 6 гаспадарак: «Дзяржынск», «Камінтэрн», імя Сталіна, «Чырвоны сцяг», «Трактар», імя Кагановіча. У 1952 г. усе гэтыя калгасы аб’ядналіся ў адзін — імя Кагановіча. Яго ўзначаліў Б. А.Рубенштэйн. У 1957 г. калгас імя Кагановіча перайменаваны ў калгас «Новы шлях».
Калгас «Першае мая». У 1951 г. у выніку ўзбуйнення калгасаў «Першае мая», «Другая пяцігодка», «Чырвоны ўсход», «Селянін», «Чырвоная ніва», «Новы шлях», «Пераможца» і «Чырвоны араты» калгас стаў называцца «Першае мая». Старшынёй калгаса быў выбраны Ф.К.Касьянаў. Ён узначальваў гаспадарку да сакавіка 1960 г., калі адбылася рэарганізацыя яе ў саўгас «Асіповіцкі». Кіраўніком саўгаса стаў І.Л. Доўгаль. У лістапа
дзе 1989 г. у выніку рэарганізацыі саўгаса «Асіповіцкі» ён падзелены на 2 калгасы — «Асіповіцкі» і «Першае мая».
Калгас «Усход». Створаны 30.10.1929 г. Арганізатар і першы старшыня — М.В.Назаровіч. Першымі сярод актывістаў запісаліся ў сельгасарцель П.Р.Яноўскі, М.С.Руды, Д.І.Лапко, А.І.Дайнека. На ўвесь калгас спачатку было 12 кароў, 4 кані, некалькі плугоў і барон. У 1937 г. быў неабгрунтавана рэпрэсіраваны старшыня калгаса М.В.Назаровіч. Змяніў яго П.І.Руды. Перад Вялікай Айчыннай вайной тут атрымлівалі па 14—16 ц збожжа з гектара, па 200 ц бульбы. У 1940 г. калгас быў занесены ў Ганаровую кнігу Усесаюзнай сельскагаспадарчай выстаўкі ў Маскве. У 1945 г. у калгас паступіла старэнькая «палутарка», шафёрам на якой працаваў Ф.Р.Янкоўскі. Пасля вайны калгас узначальвалі М.І.Забаўскі, П.I.Заяц, І.І.Хічэўскі. У пачатку 1950х гадоў навакольныя калгасы далучыліся да «Усходу». Неўзабаве гаспадарка стала адной з легішых у раёне. Старшынямі ў той час працавалі У.П.Сычоў, П.К.Кароль,
І.Л.Доўгаль. Пры апошнім (1967 — 1970) даход калгаса павялічыўся ў 2 разы. У 1975— 1999 гг. калгас узначальваў
В.В.Пінчук.
Калгас «Чырвоны сцяг». 30.6.1950 г. з 6 дробных гаспадарак («Чырвоны сцяг», «Другая пяцігодка», імя Будзённага, імя Варашылава, «Камунар», «Чырвоны барацьбіт») створаны калгас «Чырвоны сцяг» з цэнтрам у в. Вязаўніца. Першым старшынёй аб’яднанага калгаса стаў К.Я.Клімко. Гаспадарка мела 600 га ворнай зямлі і 300 га сенажаці, больш за 100 коней, 400 кароў, 200 свіней. Калгас быў эканамічна слабы. Працаўнікі яго атрымлівалі на працадзень па 500 — 600 грамаў зерня. Жалі сярпамі, касілі косамі. Атрымлівалі па 6 —7 ц збожжа з гектара. Пасля сакавіцкага (1958) Пленума ЦК КПСС калгас стаў павялічваць тэмпы вытворчасці. Яго ўзначальвалі вопытныя кіраўнікі М.У.Кунько, Дз.А.Сікілінда. Значных вынікаў калгас дасягнуў пры старшыні У.І.Роўбелю, які ўзначаліў гаспадарку ў маі 1975 г. За поспехі ў вытворчасці сельскагаспадарчай прадукцыі калгас неаднаразова ўзнагароджваўся пераходным Чырвоным сцягам ЦК КПСС, Савета Міністраў СССР, ЦК ВЛКСМ І ВЦСПС.
608
Вызначыліся працай
Калгас «Чырвоны ўдарнік». Створаны
6.5.1931 г. у в. Жорнаўка. Першы старшыня — М.П.Стэльмах. У 1932 г. да яго далучаны калгас «Чырвоны партызан» па ініцыятыве старшыні А.М.Стэльмаха, які і кіраваў у 1932—1950 гг. аб’яднаным калгасам «Чырвоны ўдарнік». У 1950 г. пры ўзбуйненні калгасаў да «Чырвонага ўдарніка» далучаны «Зара камуны», «18 партз’езд», «Першае мая», «III Інтэрнацыянал», імя Калініна, «Заўраджай», у 1955 г. — імя Кірава. У 1961 г. калгас прыняў І.І.Хічэўскі, пры якім гаспадарка стала адной з лепшых у раёне. І.І.Хічэўскі двойчы ўзнагароджаны ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга. Знакамітыя людзі калгаса: А.С.Грышановіч — працавала чабаном, удзельніца ВДНГ СССР у 1940 г.; М.С.Заяц — звеннявая па вырошчванні бульбы, удзельніца ВДНГ СССР у 1940 г.;
A.Т.Задоля — свінарка, удзельніца ВДНГ СССР у 1940 г., узнагароджана ордэнам ІГрацоўнага Чырвонага Сцяга; Г.А.Лас кавец — трактарыст, кавалер ордэнаў Леніна і Працоўнага Чырвонага Сцяга;
B.Л.Загароўскі — трактарыстмашыніст, камбайнер, узнагароджаны ордэнамі Працоўнага Чырвонага Сцяга і «Знак Пашаны»; Л.І.Жук — палявод, трактарыст, узнагароджаны ордэнам Дружбы народаў; М.П.Раманоўская — палявод, цялятніца, даярка, узнагароджана ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга, удзельніца ВДНГ СССР у 1976 г.; П.М.Бярнат — палявод, даярка, узнагароджана ордэнам «Знак Пашаны»; М.У.Збанок — трактарыст, узнагароджаны ордэнам «Знак Пашаны».
Калгас «Шлях Ільіча». Створаны ў 1929 г. у в. Крамок. Складаўся спачатку з 7 аднаасобных гаспадарак. Першы старшыня — Ф.В.Чорны. Праз месяц далу
Вызначыліся працай
ГЕРОІ САЦЫЯЛІСГЫЧНАЙ ПРАЦЫ
ВАРАБЕЙ Міхаіл Дзмітрыевіч. Нарадзіўся 24.4.1930 г. у в. Канцы Асіповіцкага рна. Герой Сацыялістычнай Працы
(1988).
3 1948 г. працаваў калгаснікам, брыгадзірам, аграномам у калгасах «Пераможац» і імя Чапаева. Завочна вучыўся ў Мар’інагорскім сельскагаспадарчым тэхні
чылася яшчэ 11 аднаасобных гаспадарак. У навакольных вёсках таксама ўзніклі калгасы. У 1930 г. у калгасе «Шлях Ільіча» з’явіўся першы трактар «Фардзон». Першы трактарыст С.Кашыцкі. Была адкрыта хатачытальня. Многія непісьменныя калгаснікі сталі наведваць лікбез. У 1937 г. калгасы «Шлях Ільіча» і «Новы Крамок» аб’ядналіся (старшыня — Ф.В.Чорны). У 1939 г. медалём «За працоўную доблесць» узнагароджаны калгаснікі І.Ф.Кутынка і М.Н.Парахня. У тым жа годзе праходзіў Усесаюзны злёт ударнікаў, на якім ад калгаса прысутнічалі звеннявая па вырошчванні коксагызу Я.Ц.Кутынка і калгаснік П.Чэпік. Пасля заканчэння Вялікай Айчыннай вайны да калгаса далучылася в. Дрычын. У 1971 г. сюды ж увайшлі вёскі Канцы і Майсеевічы (калгас імя Чапаева).
Калектыўнадолевая гаспадарка «Ліпень». На тэрыторыі гаспадаркі размешчана 6 вёсак, якія да 1950 г. з’яўляліся шасцю калгасамі. У чэрвені 1950 г. калгасы «III Інтэрнацыянал», «Чырвоны ўсход», імя Валадарскага, імя Леніна, «Чырвоная ніва», «7 партз’езд» аб’ядналіся ў адзін калгас імя Валадарскага. Агульная зямельная плошча склада 3932 га, у тым ліку ворнай зямлі — 1668, сенажаці — 820, пашы — 188 га. Пагалоўе жывёлы складала: кароў — 395, свіней — 477, коней — 152. Мелася 85 пчоласем’яў. Першым старшынёй калгаса імя Валадарскага быў
І.Н.Баразна (1950—1972). Потым гаспадарку ўзначальвалі Б.Я.Жураўлёў, М.Р.Ціхун, М.У.Дражын, М.У.Асмалоўскі,
В.А.Міхадзюк. У кастрычніку 1992 г. калгас імя Валадарскага перайменаваны ў калектыўнадолевую гаспадарку «Ліпень» паводле рашэнняў агульнага сходу членаў калгаса і Асіповіцкага райвыканкома.
куме. У 1963 г. выбраны старшынёй Дрычынскага сельсавета, у 1965 г. — старшы нёй калгаса «ІПлях Ільіча». У 1971 г. закончыў Мінскую ВПШ. 3 сакавіка 1979 г. да апошніх дзён жыцця ўзначальваў калгас «Авангард». Талент умелага кіраўніка і клапатлівага гаспадара зямлі дазволіў вывесці калгас у лік перадавых гаспадарак. Калгас пастаянна нарошчваў
609
1945 — да нашых дзён
М.Дз.Варабей.
А. М. Г арбацэвіч.
І.У.Кірыновіч. І.І.Паўловіч.
А.А.Прановіч.
вытворчасць сельскагаспадарчай прадукцыі, за што неаднаразова прызнаваўся пераможцам Усесаюзнага і рэспубліканскага сацспаборніцтваў. М.Дз.Варабей выбіраўся дэпутатам сельскага, раённага і абласнога Саветаў, членам Саюзнага савета калгаснікаў. Узнагароджаны ордэнамі Леніна і Працоўнага Чырвонага Сцяга, медалямі, граматамі. У 1986 г. яму прысвоена званне «Заслужаны работнік сельскай гаспадаркі Рэспублікі Беларусь». Памёр
6.1.1994 г.
ГАРБАЦЭВІЧ Антон Маркавіч. Нарадзіўся 13.2.1912 г. у в. Залессе Асіповіцкага рна. Герой Сацыялістычнай Працы (1966). Удзельнік Вялікай Айчыннай вайны. У 1926— 1929 гг. рабочы гуты «Кастрычнік» Асіповіцкага рна. 3 1930 г. працаваў на торфапрадпрыемстве «Татарка» (да 1953 торфапрадпрыемства «Свабода») Асіповіцкага рна прасаўшчыком, машыністам лакамабіля, з сярэдзіны 1950х гадоў — слесарам па рамонце тэхналагічнага абсталявання. Званне Героя прысвоена за поспехі ў выкананні планавых заданняў развіцця тарфяной прамысловасці. Узнагароджаны ордэнам Леніна. Памёр у 1981 г.
КІРЫНОВІЧ Іван Уладзіміравіч. Нарадзіўся 12.1.1937 г. у в. Ягаднае Асіповіцкага рна. Герой Сацыялістычнай Працы (1966).
У 1952—1954 гг. вучыўся ў рамесным вучылішчы металістаў, потым працаваў на заводзе імя Леніна ў Ленінградзе. Пасля заканчэння ў 1955 г. Выбаргскага вучылішча механізацыі сельскай гаспадаркі ўдзельнічаў у асваенні цалінных і абложных зямель у Казахстане. 3 1956 г. трактарыст Асіповіцкай МТС, калгаса «Першае мая», саўгаса «Асіповіцкі», з 1970 г. майстарналадчык саўгаса «Асіповіцкі». Званне Героя прысвоена за поспехі ў павелічэнні вытворчасці і нарыхтовак збожжавых і кармавых культур. Узнагароджаны ордэнам Леніна, Граматай Вярхоўнага Савета БССР. 3 1986 г. на пеней.
ПАЎЛОВІЧ Іван Іванавіч. Нарадзіўся 24.7.1930 г. на ст. Талька Пухавіцкага рна. Герой Сацыялістычнай Працы (1974).
3 14 гадоў працаваў на Беларускай чыгунцы: пуцявы абходчык, рабочыпуцявік у Рудзенску, пазней брыгадзір акалодка на ст. Талька. 3 1976 г. дыспетчар дыстанцыі пуці, з 1979 г. рэгуліроўшчык хуткасці руху вагонаў на чыгуначнай ст. Асіповічы, потым — слесар вагоннага дэпо. Узнагароджаны ордэнамі Леніна (1974), Працоўнага Чырвонага Сцяга (1971), медалямі.
ПРАНОВІЧ Аляксандр Андрэевіч.
Нарадзіўся 3.3.1926 г. у в. Бабы Пухавіцкага рна. Герой Сацыялістычнай Працы (1981). Удзельнік Вялікай Айчыннай вайны.
Пасля дэмабілізацыі з 1948 г. працаваў на чыгунцы манцёрам, потым брыгадзірам пуці. 3 1955 г. дарожны майстар Асіповіцкай дыстанцыі пуці Беларускай чыгункі.
610
Вызначыліся працай
І.П. Аўцюшэнка. Л.Ф.Байкачоў. У.Е.Валько.
Б.К.Васараўдзе.
А.А.Высоцкі. Я.Л.Гасціла. Р.А.Дубскі. В.К.Каспяровіч
Званне Героя прысвоена за поспехі ў выкананні заданняў 10й пяцігодкі. Узнагароджаны ордэнамі Леніна, Кастрычніцкай Рэвалюцыі, Працоўнага Чырвонага Сцяга, медалямі, дзвюма Ганаровымі граматамі Вярхоўнага Савета БССР, знакам «Ганаровы чыгуначнік». Памёр 12.1.1999 г.
АРДЭНАНОСЦЫ Узнагароджаны ордэнам Леніна
АЎЦЮШЭНКА Іван Парфёнавіч,
машыніст лакаматыўнага дэпо.
БАЙКАЧОЎ Лявонцій Фоціевіч, ма
шыніст.
ВАЛЬКО Уладзімір Еўдакімавіч,
майстар цэха паравознага дэпо, а таксама ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга.
ВАРАБЕЙ Міхаіл Дзмітрыевіч, старшыня калгаса «Авангард», а таксама ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга.
ВАСАРАЎДЗЕ Браніслаў Ксавер’евіч, начальнік лакаматыўнага дэпо, а таксама ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга.
ВЫСОЦКІ Антон Антонавіч, машыніст паравоза лакаматыўнага дэпо.
ГАРБАЦЭВІЧ Антон Маркавіч, слесар торфапрадпрыемства «Татарка».
ГАСЦІЛА Яўген Лявонавіч, машыністінструктар лакаматыўнага дэпо, а таксама ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга.
ГЕРАСІМЧЫК Яфрэм Ільіч, трактарыст калгаса «Авангард».
ГОМАН Іван Фёдаравіч, начальнік Градзянскага лесапункта.
ДУБСКІ Рьнор Антонавіч, дзяжурны па лакаматыўнаму дэпо.
ІЗОТАЎ Віктар Мікалаевіч, выдзімальшчык шклозавода «Кастрычнік».
КАЖАНЕЦ Мікалай Аляксандравіч, брыгадзір будаўнікоў БУ89, а таксама ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга.
КАЗЛОЎ Аляксандр Фаміч, лесаруб Градзянскага лесапункта.
КАНОНІК Міхаіл Пятровіч, трактарыст калгаса «Бальшавік», а таксама ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга.
КАРАЛЕЎ Мікалай Піліпавіч, старшыня Асіповіцкага райвыканкома, а таксама двума ордэнамі Працоўнага Чырвонага Сцяга.
КАСПЯРОВІЧ Віктар Казіміравіч, машыніст лакаматыўнага дэпо.
611
1945 — да нашых дзён
С.М.Патапейка. В.С.Прохарчык.
КІРЫНОВІЧ Іван Уладзіміравіч, трактарыст саўгаса «Асіповіцкі».
• КЛІМОВІЧ Васіль Трафімавіч, старшыня калгаса «Авангард», а таксама ордэнам! Кастрычніцкай Рэвалюцыі і Працоўнага Чырвонага Сцяга.
КРЫЦУК Пётр Антонавіч, машыніст.
КУРЧЭЎСКІ Аляксандр Карпавіч, машыніст паравоза лакаматыўнага дэпо.
ЛАЗАРАЎ Андрэй Іванавіч, старшыня калгаса «Балынавік».
ЛАСКАВЕЦ Георгій Антонавіч, трактарыст калгаса «Чырвоны ўдарнік», а таксама ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга.
ЛАТУШКІН Барыс Іванавіч, за высокія паказчыкі ў рабоце па асваенні цалінных зямель.
ЛЯВІЦКІ Пётр Адамавіч, партыйны і дзяржаўны дзеяч БССР.
Л ЯГУ ЦК АЯ Вера Раманаўна, свінарка калгаса «Чырвоны сцяг».
МІХЕЙЧЬІК Мікалай Іванавіч, электрыкмашыніст турбін Асіповіцкай ГЭС.
ПАЛЯКОЎ Мікалай Пятровіч, электразваршчык вагоннага дэпо, а таксама ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга.
ГІ.А.Рудкоўскі. М.С.Тамкоў.
ПАТАПЕЙКА Сцяпан Міхайлавіч,
машыніст паравоза лакаматыўнага дэпо.
ПАЎЛОВІЧ Іван Іванавіч, брыгадзір дыстанцыі пуці, а таксама ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга.
ПАХОДАЎ Міхаіл Сяргеевіч, трактарыст калгаса імя Ульянава.
ПРАНОВІЧ Аляксандр Андрэевіч, майстар дыстанцыі пуці, а таксама ордэнам! Кастрычніцкай Рэвалюцыі і Працоўнага Чырвонага Сцяга.
ПРОХАРЧЫК Віктар Сямёнавіч, дырэктар камбіната «Маяк».
РОЎБЕЛЬ Уладзімір Іванавіч, старшыня калгаса «Чырвоны сцяг», а таксама ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга.
РУДЗЬКО Іван Усцінавіч, шафер калгаса «Камунар».
РУДКОЎСКІ Пётр Антонавіч, машыністінструктар лакаматыўнага дэпо.
САНКОВІЧ Мікалай Васільевіч, машыніст.
СТАСЕВІЧ Юзэфа Тамашаўна, свінарка саўгаса «Асіповіцкі».
СУГАКА Марыя Парфёнаўна, начальнік аддзялення сувязі р.п. Татарка.
612
Вызначыліся працай
СУРАВЕЦ Мікалай Восіпавіч, трактарыст саўгаса «Асіповіцкі».
ТАМКОЎ Міхаіл Сысоевіч, машыніст паравоза лакаматыўнага дэпо.
ТОЛКАЧ Рыгор Мікалаевіч, дарожны майстар Асіповіцкай дыстанцыі пуці.
ЧАРОПКА Лідзія Мікалаеўна, майстар бягучага рамонту вагоннага дэпо, а таксама ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга.
ШАКУРА Іван Пятровіч, машыніст паравоза лакаматыўнага дэпо.
ЮЎШЧЫК Захар Фаміч, машыніст паравоза лакаматыўнага дэпо.
ЯНУШЭЎСКІ Павел Антонавіч, машыніст паравоза лакаматыўнага дэпо.
Узнагароджаны ордэнам Кастрычніцкай Рэвалюцыі
АРЦЫМОВІЧ Ганна Іосіфаўна, медыцынская сястра Асіповіцкай раённай бальніцы.
БАРАЗНА Рыгор Нічыпаравіч, дырэктар Асіповіцкага млынкамбіната № 3.
ЕЎДАКІМОВІЧ Канстанцін Піліпавіч, начальнік вытворчага ўчастка саўгаса «Пратасевічы», а таксама ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга.
ЗАБАЎСКІ Уладзімір Фёдаравіч, трактарыст калгаса «Усход», а таксама ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга.
КАЛЕНІК Мікалай Міхайлавіч, начальнік раённага ўпраўлення сельскай гаспадаркі.
ЛАЗАРАЎ Андрэй Іванавіч, старшыня калгаса «Балыпавік».
МІРОНЧЫК Аляксандр Аляксандравіч, машыніст паравоза лакаматыўнага дэпо, а таксама ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга.
ПАХОДАЎ Міхаіл Сяргеевіч, механізатар калгаса імя Ульянава.
РАМАНОЎСКІ Іван Фёдаравіч, машыніст паравоза лакаматыўнага дэпо.
САСНОЎСКІ Арыстарх Аляксеевіч, галоўны механік торфапрадпрыемства «Татарка».
ЧЫРУН Іван Адамавіч, дырэктар сярэдняй школы № 2 г. Асіповічы.
ШАЎЧЭНКА Сяргей Цітаві ч, звеннявы калгаса «Новы шлях».
Узнагароджаны ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга
АКСІНЕВІЧ Ніна Уладзіміраўна, маляр кардоннаруберойдавага завода.
І.П.Шакура. З.Ф.Юўшчык.
Г.І.Арцымовіч. А.А.Мірончык.
І.А.Чырун. С.Ц.Шаўчэнка.
АЛЯШКЕВІЧ Васіль ІІаўлавіч, звеннявы калгаса «Новы шлях».
АЛЯШКЕВІЧ Пётр Навумавіч, трактарыст калгаса «Новы шлях».
АНДРЫЕВІЧ Зоя Сцяпанаўна, агіератар фермы калгаса «Авангард».
АНТАНОВІЧ Віктар Іванавіч, шафёр Асіповіцкага гархарчпрамгандлю.
АСТАПЁНАК Марыя Аляксандраўна, даярка калгаса імя Леніна.
БАЕШКА А/іяксандр Антонавіч, слесар кардоннаруберойдавага завода.
613
1945 — да нашых дзён
А.П.Дубінчык.
БАРАНОЎСКАЯ В.Н., майстар млына камбіната хлебапрадуктаў.
БАРЫСЕВІЧ Разалія Мікалаеўна, аператар шклофармовачных машын шклозавода « Кастрычнік ».
БАТУКОЎ Трафім Іванавіч, дырэктар шклозавода «Кастрычнік».
БЛІЗНЕЦ Іван Рыгоравіч, вадзіцель калгаса «Камунар».
БУРНОС Анатоль Міхайлавіч, трактарыст саўгаса «Карытнае».
ВАЙЦЯХОЎСКАЯ Ганна Васільеўна, аператар шклофармовачных машын шклозавода «Кастрычнік».
ВАРАБЕЙ Рыгор Фёдаравіч, брыгадзір калгаса «Шлях Ільіча».
ВІКТОРЧЫК Сямён Кірылавіч, вадзіцель лесавоза Асіповіцкага леспрамгаса.
ВЯРЫГА Іосіф Антонавіч, слесар Ліпеньскага лесапункта Асіповіцкага леспрамгаса.
ГАЛІЕЎСКАЯ Ларыса Адамаўна, кінамеханік.
ГАРАВАЦКІ Уладзімір Іванавіч, брыгадзір слесараў торфапрадпрыемства «Татарка».
ГАРАДЗІСКІ Мікалай Іванавіч, начальнік 15й дыстанцыі пуці.
ГАРДЗЕЙЧЫК Г.В., дырэктар завода аўтаагрэгатаў.
ГАТОЎЧЫК А.Е., маставы майстар чыгуначнага вузла.
ГЕРАСІМЧЫК Пётр Паўлавіч, слесар кардоннаруберойдавага завода.
ГЕРШОНЧЫК Вольга Мікалаеўна, рабочая саўгаса «Каўгарскі».
ГОЛУБЕЎ Георгій Сяргеевіч, машыніст карданаробчай машыны кардоннаруберойдавага завода.
ГРЫЦЭНКА Фёдар Іванавіч, старшыня выканкома Лапіцкага сельсавета.
ГУЛЯЕЎ Канстанцін Сцяпанавіч,
калгас «Авангард».
ДАНЕЙКА Генадзь Вячаслававіч, майстар лесанарыхтовак Градзянскага лесапункта Асіповіцкага леспрамгаса.
ДЗЕМІДОВІЧ Міхаіл Іванавіч, звеннявы калгаса імя Чарняхоўскага.
ДЗІВАК Анатоль Іванавіч, галоўны механік шклозавода «Кастрычнік».
ДЗЯМІШКЕВІЧ Уладзімір Іванавіч, цэхавы наладчык шкляных аўтаматаў шклозавода «Кастрычнік».
ДОЎНАР В.С., токар камбіната хлебапрадуктаў.
ДРОЗД Мікалай Канстанцінавіч, трактарыст калгаса «Шлях Ільіча».
ДУБІНЧЫК Альберт Пятровіч, машыніст паравоза лакаматыўнага дэпо.
ЕЛІСЕЕЎ Расціслаў Аляксандравіч, старшы электраманцёр 4й дыстанцыі сігналізацыі і сувязі.
ЕРКА М.Б., механізатар калгаса імя Ульянава.
ЕЎДАКІМОВІЧ Рыгор Фёдаравіч, брыгадзір калгаса «Балыпавік».
ЖУРАЎЛЁЎ Канстанцін Рыгоравіч, наладчык механазборачнага цэха завода аўтамабільных агрэгатаў.
ЗАГАРОЎСКІ Васіль Лук’янавіч, трактарыст калгаса «Чырвоны ўдарнік».
ЗАДОЛЯ Антаніна Трафімаўна, свінарка калгаса «Чырвоны ўдарнік».
ЗАЙКО Анатоль Іванавіч, муляр міжкалгаснай будаўнічай арганізацыі.
ЗЕЛЯНКОЎ Мікалай Данілавіч, старшыня Асіповіцкага райвыканкома.
ЗІНОЎСКІ Уладзімір Васільевіч, лесаруб Ліпеньскага лесапункта Асіповіцкага леспрамгаса.
ІВАШКЕВІЧ Зоя Іванаўна, фармаўшчыца механазборачнага цэха № 5.
ІВЕНДЗІКАЎ Фёдар Мікалаевіч, дырэктар Асіповіцкага леспрамгаса.
КАВАЛЬСКАЯ Лідзія Аляксееўна, аператар шклофармовачных машын шклозавода «Кастрычнік».
КАЗЛОЎ Мікалай Рыгоравіч, слесар Градзянскага лесапункта Асіповіцкага леспрамгаса.
КАЗЮК Уладзімір Самуілавіч, старшы электрамеханік 4й дыстанцыі сігналізацыі і сувязі.
КАЛЕНІК Мікалай Міхайлавіч, старшыня калгаса імя Ульянава.
614
Вызначыліся працай
КАЛЯЧКА Галіна Іванаўна, свінарка калгаса «Чырвоны сцяг».
КАРАЎКА Аляксандр Макаравіч, старшы аглядчык вагонаў.
КАРТУН Зінаіда Мікалаеўна, свінарка калгаса імя Ульянава.
КАРПІКАЎ Пётр Іосіфавіч, машыніст лакаматыўнага дэпо.
КАСПЯРОВІЧ Віктар Казіміравіч, машыніст паравоза лакаматыўнага дэпо.
КЛІМОВІЧ Уладзімір Мартынавіч, аператар па адкорме буйной рагатай жывёлы калгаса імя Леніна.
КЛОНІН Яўген Пятровіч, токар шклозавода «Кастрычнік».
КЛЫШКА Іван Аляксандравіч, машыніст карданаробчай машыны кардоннаруберойдавага завода.
КОРБУТ Валянцін Аляксандравіч, калгаснік калгаса «Бальшавік».
КРАЎЧАНКА Міхаіл Сямёнавіч, майстар лесанарыхтовак Ліпеньскага лесапункта Асіповіцкага леспрамгаса.
КРАЎЧАНКА Пётр Іванавіч, дырэктар Асіповіцкага лясгаса.
КРОТ Аляксандр Сцяпанавіч, машыніст паравоза лакаматыўнага дэпо.
ЛАЗОЎСКІ Міхаіл Антонавіч, старшы машыніст Асіповіцкага будаўнічамантажнага ўпраўлення аблмеліятрэста.
ЛЕВІН Зяма Майсеевіч, намеснік начальніка лакаматыўнага дэпо.
ЛЕЎЧАНКА Захар Міхайлавіч, машыніст паравоза лакаматыўнага дэпо.
ЛІСІЦА Лізавета Барысаўна, даярка калгаса «Камунар».
ЛІТВІНАЎ Якаў Ісакавіч, слесар лакаматыўнага дэпо.
ЛОГВІН Міхаіл Іванавіч, аператар шклофармовачных машын шклозавода «Кастрычнік».
МАРДУСЕВІЧ Анатоль Пятровіч, дарожны майстар 15й дыстанцыі пуці.
МАЦВЕЕВА Марыя Ільінічна, нарміроўшчыца лакаматыўнага дэпо.
МАЦВЕЕЎ Іван Пятровіч, майстар лакаматыўнага дэпо.
МІЛАШЭВІЧ Іван Станіслававіч, галоўны аграном калгаса «Балынавік».
МІХАДЗЮК Мікалай Кузьміч, дарожны майстар 15й дыстанцыі пуці.
МЯЦЕЛЬСКІ Іван Францавіч, трактарыст калгаса «Чырвоны сцяг».
ПАВІЦКІ Мікалай Лук’янавіч, лесаруб Ліпеньскага лесапункта Асіповіцкага леспрамгаса.
П.І.Карпікаў. Я.І.Літвінаў.
М.І.Мацвеева. І.П.Мацвееў.
НЕСЦЯРУК Віктар Данілавіч, брыгадзір калгаса «Чырвоны ўдарнік».
НЯМЦОВА Раіса Аляксандраўна, рубшчыца кардоннаруберойдавага завода.
ОКРУТ Яўген Паўлавіч, дэфібратаршчык карданаробчай машыны кардоннаруберойдавага завода.
ПАЛАЗНІК Ірына Міхайлаўна, свінарка калгаса «Балынавік».
ПАЛАНЕВІЧ Ірына Іванаўна, даярка калгаса «Карытнае».
ПАЛАНЕЙЧЫК Мікалай Якаўлевіч, трактарыст калгаса імя Ульянава.
ПАПОЎ Вадзім Аляксандравіч, 1ы сакратар Асіповіцкага гаркома КПБ.
ПАРХОМЧЫК Яўген Іванавіч, машыніст паравоза лакаматыўнага дэпо.
ПАТАПЕЙКА Міхаіл Міхайлавіч, машыніст паравоза лакаматыўнага дэпо.
ПУШ Яўген Сігізмундавіч, галоўны канструктар шклозавода «Кастрычнік».
ПЯЧЭНЯ Уладзімір Ніканоравіч, механікналадчык 15й дыстанцыі пуці.
РАЗМЫСЛОВІЧ Сямён Іванавіч, начальнік дарожнаэксплуатацыйнага ўчастка № 720.
615
1945 — да нашых дзён
Ф.А.Сікорскі.
Ф.В.Хаўрэнка.
РАЙКЕВІЧ Аляксей Аляксандравіч,
інструктар па цеплатэхніцы лакаматыўнага дэпо.
РАМАНОЎСКАЯ Марыя Пятроўна, жывёлавод калгаса «Чырвоны ўдарнік».
РАНЦАЎ Аляксей Фёдаравіч, аператар сківічнага пагрузчыка Асіповіцкага леспрамгаса.
РУДЗЬКО Міхаіл Несцеравіч, шафёр раённага аб’яднання «Сельгастэхніка».
РУДЭНКА Іван Сямёнавіч, старшыня Асіповіцкага райвыканкома.
РУСАКОВІЧ Аляксей Ягоравіч, машыніст паравоза лакаматыўнага дэпо.
СІВАКОЎ Аляксандр Міхайлавіч, 1ы сакратар Асіповіцкага райкома КПБ.
СІКОРСКІ Фёдар Андрэевіч, машыніст паравоза лакаматыўнага дэпо.
СІМАГА Уладзімір Іванавіч, заатэхнік калгаса «Бальшавік».
СІМАНАЎ Леанід Якаўлевіч, старшыня Асіповіцкага райвыканкома.
СКРЫГАН Канстанцін Раманавіч, начальнік аддзела кадраў шклозавода «Кастрычнік».
СМІРНОЎ Барыс Аляксеевіч, вадзіцель аўтакалоны № 1242.
СОЛНЫШКІНА Г.М., даярка калгаса «Авангард».
СТАЛЬМАШОНАК Іван Майсеевіч, беларускі вучоны ў галіне хірургіі.
СТАРОБІНСКІ Залман Майсеевіч, старшы электрамеханік 4й дыстанцыі сігналізацыі і сувязі.
СТЭЛЬМАХ Афанасій Фёдаравіч, інжынер калгаса імя Леніна.
СУШКО Аляксандр Пятровіч, брыгадзір лесанарыхтоўчай брыгады Ліпеньскага лясніцтва Асіповіцкага лясгаса.
СЫЧОЎ Рьпор Парфёнавіч, даглядчык жывёлыпастух калгаса «Усход».
ТОМЧЫК Ганна Іосіфаўна, цялятніца саўгаса «Карытнае».
ТРОН Нона Васільеўна, настаўніца сярэдняй школы № 4 г. Асіповічы.
ХАЎРЭНКА Фёдар Васільевіч, машыністінструктар лакаматыўнага дэпо.
ХІЧЭЎСКІ Іван Іосіфавіч, старшыня калгаса «Чырвоны ўдарнік».
ХЛУС Пётр Іванавіч, начальнік Ліпеньскага лесапункта Асіповіцкага леспрамгаса.
ЦЯСЛЁНАК Мацвей Сямёнавіч, брыгадзір калгаса імя Валадарскага.
ЦЯСЛЁНАК Мікалай Сцяпанавіч, трактарыст калгаса «Авангард».
ШАЛАЙ Таццяна Мікалаеўна, пекармайстар Асіповіцкага хлебазавода.
ШВЕДАВА Аляксандра Севасцьянаўі га, апаратчыца Асіповіцкага маслазавода.
ШЧЭЦЫСА Іван Фёдаравіч, брыгадзір калгаса «Авангард».
ЮРКАВЕЦ Іван Міронавіч, наладчык шклозавода «Кастрычнік».
ЮРКАВЕЦ Рыгор Антонавіч, вадзіцель Ліпеньскага лесапункта Асіповіцкага леспрамгаса.
І.Ф.Шчэцька.
616
Вызначыліся працай
ЮСУПБАЕЎ Ядкар Абдулавіч, старшы электрамеханік 4й дыстанцыі сігналізацыі і сувязі.
ЗАСЛУЖАНЫЯ РАБОТНІКІ БЕЛАРУСІ
АРЛОЎ Анатоль Іванавіч, дырэктар сярэдняй школы № 1 г. Асіповічы. Заслужаны работнік культуры Беларусі (1980).
АРЦЫМОВІЧ Ганна Іосіфаўна, аперацыйная сястра раённай бальніцы. Заслужаны работнік аховы здароўя Беларусі
(1974).
АСВЯЦІНСКІ Геральд Баляслававіч,
дырэктар Беларускага тэатра «Лялька». Заслужены дзеяч культуры Беларусі (1968).
БУРАК Іван Сцяпанавіч, ляснічы Вязскага лясніцтва Асіповіцкага лясгаса. Заслужаны лесавод Беларусі (1981).
ВАРАБЕЙ Міхаіл Дзмітрыевіч, старшыня калгаса «Авангард». Заслужаны работнік сельскай гаспадаркі Беларусі
(1986).
ГАРНАСТАЕЎ Барыс Пятровіч, дырэктар дзіцячай музычнай школы. Заслужаны работнік культуры Беларусі (1984).
ГЛАДЬІШАВА Ніна Аляксееўна, аператар па адкорме буйной рагатай жывёлы калгаса імя Ульянава. Заслужаны работнік сельскай гаспадаркі Беларусі (1988).
ГОЛУБЕВА Вольга Віктараўна, настаўнік біялогіі Вяззеўскай сярэдняй школы. Заслужаны настаўнік Беларусі (1974).
ГРЫШАНОВІЧ Уладзімір Дзмітрыевіч, дырэктар Свіслацкага дзіцячага дома. Заслужаны настаўнік Беларусі (1959).
ДУБІНЧЫК Фёдар Сямёнавіч, заслужаны настаўнік Беларусі (1968).
ЖЫВАГЛОД Вольга Гаўрылаўна. Заслужаны настаўнік Беларусі (1966).
ЗАЙЦАВА Ганна Васільеўна, завуч сярэдняй школы № 1 г. Асіповічы. Заслужаны настаўнік Беларусі (1957).
КАЗАК Іван Мікітавіч, завуч сярэдняй школы № 11 ст. Асіповічы. Заслужаны настаўнік Беларусі (1957).
КАЗАКОЎ Мікалай Прохаравіч, дырэктар сярэдняй школы № 4 г. Асіповічы. Заслужаны настаўнік Беларусі (1966).
КАЛЯДКА Васіль Сямёнавіч, галоўны ўрач Татаркавіцкай участковай бальніцы. Заслужаны ўрач Беларусі (1968).
КАМЕНСКАЯ Ніна Васільеўна, беларускі гісторык. Заслужаны дзеяч навукі Беларусі (1981).
%Ч
В.Г.Жываглод.
Г.В.Зайцава.
В.Е.Клімовіч.
КАМКОЎ Уладзімір Цярэнцьевіч,
беларускі артыст балета. Заслужаны артыст Беларусі (1980).
КЛІМОВІЧ Вольга Емяльянаўна, настаўніца пачатковых класаў сярэдняй школы № 3 г. Асіповічы. Заслужаны настаўнік Беларусі (1964).
КЛІМОВГЧ Уладзімір Мартынавіч, аператар па адкорме буйной рагатай жывёлы калгаса імя Леніна. Заслужаны работнік сельскай гаспадаркі Беларусі (1985).
617
1945 — да нашых дзён
А.У.Тамашэўскі. А.А.Ушакевіч.
З.І.Чарапкоў. А.Б.Чарноў.
І.А.Шуба. Н.А.Юркавец.
КУРЧЭЎСКІ Джан Аляксеевіч, настаўнік гісторыі школыінтэрната г. Асіповічы. Заслужаны настаўнік Беларусі (1987).
ЛАМАНОВІЧ Ніна Іосіфаўна, беларускі харавы дырыжор. Заслужаны дзеяч мастацтваў Беларусі (1999).
ЛІЎШЫЦ Гілер Маркавіч, беларускі гісторык і філосаф. Заслужаны дзеяч навукі Беларусі (1979).
МАХНАЧ Любоў Міхайлаўна, настаўніца сярэдняй школы № 2 г. Асіповічы.
Заслужаны настаўнік Беларусі (1975).
НОВІКАЎ Мікалай Іосіфавіч, дырэктар лясгаса. Заслужаны лесавод Беларусі (1991).
ПАТАПЕЙКА Павел Сцяпанавіч, на
стаўнік школыінтэрната г. Асіповічы. Заслужаны настаўнік Беларусі (1967).
ПАЎЛОВІЧ Надзея Андрэеўна, акушэрка раённай бальніцы. Заслужаны работнік аховы здароўя Беларусі (1972).
ПАХОДАЎ Міхаіл Сяргеевіч, механізатар калгаса імя Ульянава. Заслужаны механізатар сельскай гаспадаркі Беларусі
(1980).
РАЕЎСКАЯ Тамара Рыгораўна, беларуская эстрадная спявачка. Заслужаная артыстка Беларусі (1974).
РАСАЛОЎСКАЯ Ніна Міхайлаўна, за
гадчыца тэрапеўтычнага аддзялення раённай бальніцы. Заслужаны ўрач Беларусі (1970).
РУДЗЬКО Іван Усцінавіч, шафёр калгаса «Камунар». Заслужаны работнік сельскай гаспадаркі Беларусі (1975).
СТАЛЬМАШОНАК Іван Майсеевіч, беларускі вучоны ў галіне хірургіі. Заслужаны ўрач Беларусі (1948).
ТАМАШЭЎСКІ Анатоль Уладзіміравіч, рэдактар газеты «Асіповіцкі край». Заслужаны работнік культуры Беларусі (1992).
УСАЎ Іван Несцеравіч, беларускі вучоны ў галіне педыятрыі. Заслужаны дзеяч навукі Беларусі (1981) і заслужаны работнік аховы здароўя Беларусі (1991).
УШАКЕВІЧ Аляксандр Ануфрыевіч, хірург раённай бальніцы. Заслужаны ўрач Беларусі (1941).
ХЛУС Антаніна Іванаўна, прыёмшчыца заказаў Асіповіцкага раённага камбіната бытавога абслугоўвання. Заслужаны работнік сферы абслугоўвання Беларусі
(1983).
ЦЕРАХАЎ Аляксей Пятровіч, настаўнік фізікі Ліпеньскай сярэдняй школы. Заслужаны настаўнік Беларусі (1970).
ЦІМОШЧАНКА Аляксандр Ануфрыевіч, дырэктар Свіслацкай сярэдняй школы. Заслужаны настаўнік Беларусі (1978).
ЦЯЦЕРЫН Адольф Міхайлавіч, загадчык аддзела культуры Асіповіцкага райвыканкома. Заслужаны работнік культуры Беларусі (1975).
ЧАРАПКОЎ 3.1. Заслужаны настаўнік Беларусі (1965).
ЧАРНОЎ Аляксандр Барысавіч, дырэк
Родам з Асіповіччыны
тар сярэдняй школы № 2 г. Асіповічы. Заслужаны настаўнік Беларусі (1945).
ШУБА Іван Адамавіч, шафёр Асіповіцкага леспрамгаса. Заслужаны шафёр Беларусі (1970).
ЮРКАВЕЦ Ніна Антонаўна, заслужаны настаўнік Беларусі (1964).
ЯШЧАК Юрый Міхайлавіч, дырэктар Дараганаўскай санаторналясной школы. Заслужаны настаўнік Беларусі (1967).
Многія ўраджэнцы Асіповіцкага раёна пасля заканчэння сярэдніх школ пакінулі родныя мясціны — некаторыя паступілі ў вышэйшыя навучальныя ўстановы былога СССР і потым раз’ехаліся працаваць у розныя мясціны неабсяжнай краіны. Іншыя паехалі працаваць за межы Беларусі па накіраванні. Многія з іх за сумленную і кваліфікаваную працу адзначаны высокімі ўзнагародамі Савецкага Саюза і саюзных рэспублік. Сярод іх Іван Іванавіч АБРАМОВІЧ, які закончыў СШ № 2 г. Асіповічы; працаваў на шэрагу адказных аб’ектаў, у тым ліку кіраваў работамі па ўзвядзенні Астанкінскай тэлевежы ў Маскве, заслужаны будаўнік СССР.
Родам з Асіповіччыны
ВУЧОНЫЯ
ВОЎКЛЕВАНОВІЧ Іосіф Васільевіч.
Беларускі мовазнавец. Нарадзіўся
6.11.1891 г. на былым хутары Лявонаўка Асіповіцкага рна ў сялянскай сям’і. У 1911 г. закончыў Бабруйскую гімназію і паступіў на гісторыкафілалагічны факультэт Пецярбургскага універсітэта. Калі пачалася Першая сусветная вайна, добраахвотна пайшоў у армію. У баях быў паранены, потым цяжка захварэў. У лютым 1918 г. звольніўся з арміі і прыехаў да бацькоў. Там яго заспелі нямецкая, потым польская акупацыі. Пад час іх выкладаў рускую і лацінскую мовы ў Бабруйскай прыватнай
1 Клецкай грамадскай гімназіях. У жніўні 1920 г. прызваны ў Чырвоную армію. Праз
2 гады дэмабілізаваўся і вярнуўся на вучобу ў Петраградскі універсітэт. Закончыўшы яго ў 1923 г., прыехаў у Мінск, выкладаў беларускую мову ў польскім і яўрэйскім педтэхнікумах. 3 лютага 1924 г. працаваў у БДУ на кафедры гісторыі
І.К.Станішэўскі.
Ігар Канстанцінавіч СТАНІШЭЎСКІ
нарадзіўся ў 1931 г. на хутары Вайнілава Асіповіцкага рна. У 1951 г. закончыў Бабруйск! лесатэхнічны тэхнікум і ў гэтым жа годзе паступіў у Ленінградскую лесатэхнічную акадэмію, якую закончыў у 1956 г. Па размеркаванні быў накіраваны на работу ў г. Вільнюс, дзе працаваў на розных пасадах, а з 1964 г. па 1989 г. дырэктарам завода валакністага пласціка. У 1979 г. яму прысвоена званне «Заслужаны інжынер Літвы». Узнагароджаны ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга і медалём «За працоўную доблесць».
беларускай мовы, а з 1927 г. адначасова і ў Інбелкульце навуковым сакратаром Камісіі па ўкладанні гістарычнага слоўніка беларускай мовы. У верасні 1930 г. вымушаны быў пераехаць у Саратаў. Там загадваў кафедрай агульнага мовазнаўства ва універсітэце, праз год — кафедрай агульнага мовазнаўства і рускай мовы ў педінстытуце. 3 верасня 1934 г. працаваў загадчыкам кафедры рускай мовы і літаратуры ў Арэнбургскім педінстытуце. Там
17.9.1937 г. быў беспадстаўна арыштаваны і засуджаны.
Галоўнымі аб’ектамі навуковых даследаванняў І.В.ВаўкаЛевановіча былі гісторыя беларускай мовы і беларуская дыялекталогія. Па гэтых галінах мовазнаўства апублікаваў шэраг артыкулаў, а ў 1927 г. выдаў вучэбны дапаможнік «Лекцыі па гісторыі беларускай мовы». У «Лекцыях» выкладзена першая частка (уступ і фанетыка) праграмнага універсітэцкага курса, які ён чытаў на працягу 1925 — 1927 гг. студэнтам этналінгвіс
619
1945 — да нашых дзён
тычнага аддзялення педагагічнага факультэта БДУ. Пачынаюцца «Лекцыі» ўводзінамі, у якіх раскрыты такія пытанні, як месца беларускай мовы сярод іншых славянскіх, яе дыялектнае чляненне, крыніцы вывучэння гісторыі беларускай мовы, погляды на беларускую мову і яе паходжанне ў спецыяльнай навуковай літаратуры, крытычна прааналізаваны розныя тэорыі славянскай прабацькаўшчыны і ўсходнеславянскай прамовы. Падрабязна апісваецца фанетычная сістэма старажытнай беларускай мовы і разглядаюцца розныя пазнейшыя змены ў ёй. Асноўная ўвага засяроджана на ўзнікненні і развіцці найбольш тыповых фанетычных з’яў, выказаны арыгінальныя думкі аб паходжанні беларускага акання, дзекання і цекання. З’яўляецца таксама аўтарам артыкулаў «Гістарычнае вывучэнне беларускай мовы ў славянскай філалогіі»
(1925), «Мова выданняў Францішка Скарыны» (1926), «Важнейшыя рысы гаворкі вёскі Татаркавічы і гаворак ваколічных вёсак» (1928), «Аб прынцыпах і метадах укладання гістарычнага слоўніка беларускай мовы» (1929), «Яшчэ да пытання аб «ляшскіх» рысах у беларускай фанетыцы» (1930), «Да пытання аб пабудове граматыкі рускай мовы» (1934) і інш. Рукапісы некаторых завершаных І.В.ВаўкомЛевановічам навуковых прац (2й часткі «Лекцый па гісторыі беларускай мовы», «Хрэстаматыі па гісторыі беларускай мовы», «Кароткага дапаможніка па агульным мовазнаўстве») пасля арышту аўтара былі страчаны.
Памёр 19.8.1943 г. у адным з лагераў на Поўначы Расіі.
I .К.Германовіч.
ГРАМАДЧАНКА Таіса Канстанцінаў
на. Беларускі крыгык і літаратуразнавец. Кандыдат філалагічных навук (1980). Нарадзілася 1.12.1951 г. у р.п. Градзянка Асіповіцкага рна. Закончыла філалагічны факультэт БДУ (1976). У 1979—1992 гг. навуковы супрацоўнік Інстытута літаратуры АН Беларусі, з 1992 г. выкладчык Беларускага дзяржаўнага педагагічнага універсітэта імя М.Танка. 3 першымі артыкуламі Т.Грамадчанка выступіла ў рэспубліканскім перыядычным друку ў 1979 г. Даследуе творчасць пісьменнікаў 1920 — 1930х гадоў В.Каваля, Б.Мікуліча,
сучасных беларускіх празаікаў І.Чыгрынава, А.Асіпенкі, А.Кудраўцава, В.Карамазава, Л.Дайнекі, В.Гігевіча, М.Савіцкага, В.Мысліўца, У.Ягоўдзіка і інш. Піша крытычныя і праблемныя артыкулы, рэцэнзіі, гадавыя агляды прозы, выступав перад самай рознай аўдыторыяй з лекцыямі, дакладамі аб стане развіцця сучаснай беларускай літаратуры. Аўтар манаграфіі «Жывая памяць народа» (1984) пра
І.Чыгрынава, кнігі «Перад праўдай высокай і вечнай: Беларуская проза сёння»
(1991), сааўтар даследавання «Праблемы сучаснай беларускай крытыкі» (1996). Жыве ў Мінску.
/. У. Саламевіч.
КАМЕНСКАЯ Ніна Васільеўна. Беларуси гісторык. Членкарэспандэнт Акадэміі навук Беларусі (1959). Доктар гістарычных навук (1959), прафесар (1961). Заслужаны дзеяч навукі Беларусі (1981). Нарадзілася 10.1.1914 г. у г. Асіповічы. Закончыла Магілёўскі педагагічны інстытут (1937). У 1944— 1962 гг. старшы навуковы супрацоўнік, загадчык сектара, намеснік дырэктара, у 1962—1964 гг. дырэктар Інстытута гісторыі партыі пры ЦК КПБ, у 1965 — 1969 гг. дырэктар Інстытута гісторыі Акадэміі навук Беларуси У 1969—1974 гг. прарэктар, загадчык кафедры гісторыі БССР Мінскага педагагічнага інстытута. Даследавала праблемы гісторыі Кастрычніцкай рэвалюцыі і грамадзянскай вайны ў Беларусі, утварэння БССР. Аўтар прац «Утварэнне Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі» (1946), «Вялікая Кастрычніцкая сацыялістычная рэвалюцыя і ўтварэнне БССР» (1954), «Першыя сацыялістычныя пераўтварэнні ў Беларусі» (1957), «Беларускі народ у барацьбе за Савецкую ўладу (1919—1920 гг.)» (1963), «Станаўленне народнай адукацыі ў Беларусі (1917 —
1920 гг.)» (1980). Памерла 22.3.1986 г.
КУНЦЭВІЧ Анатоль Дзям’янавіч. Расійскі фізікахімік. Акадэмік Расійскай АН (1987, членкарэспандэнт з 1981). Генераллейтэнант (1987), Герой Сацыялістычнай Працы (1981). Нарадзіўся
6.8.1934 г. у в. Свіслач Асіповіцкага рна. Закончыў Ваенную акадэмію хімічнай аховы (1958), дзе і працаваў (з 1977 прафесар). У 1986—1989 гг. галоўны спецыяліст аператыўнай групы па дэзак
620
тывацыі ў Чарнобылі, потым дырэктар Цэнтра экатаксіметрыі пры Інстытуце хімічнай фізікі Расійскай АН. Аўтар навуковых прац па арганічнай і прыкладной хіміі, даследаваннях новых рэчываў і іх рэакцыйнай здольнасці ў монамалекулярных слаях, на мяжы падзелу фаз у мнагафазных сістэмах. Распрацаваў тэарэтычныя асновы стварэння высокарэакцыйных сарбентаў. Абгрунтаваў канцэпцыю «каардынацыйнага эфекту» ў рэакцыях нуклеафільнага змяшчэння. Аўтар кніг «Не, бінарнай зброі!» (1986), «Хімічную зброю пад поўную забарону» (1987). Жыве ў Маскве.
ЛІЎШЫЦ Гілер Маркавіч (Мордухавіч). Беларускі гісторык і філосаф. Доктар гістарычных (1961) і філасофскіх (1977) навук, прафесар (1962). Заслужаны дзеяч навукі Беларусі (1979). Нарадзіўся 8.7.1909 г. у в. Дараганава Асіповіцкага рна. Закончыў Мінскі педагагічны інстытут (1934) і выкладаў у ім. Удзельнік Вялікай Айчыннай вайны. 3 восені 1941 г. у КзылАрдзінскім педагагічным інстытуце (Казахстан). 3 1944 г. выкладаў у БДУ. Вывучаў сацыяльнаэканамічнае, палітычнае становішча і ідэалогію старажытнага свету (пераважна Іудзеі і Рыма) і сярэдневяковай Еўропы, пытанні навуковага атэізму і гісторыі філасофіі. Адзін з буйнейшых даследчыкаў Кумранскіх рукапісаў. Аўтар прац «Класавая барацьба ў Іудзеі і паўстанні супраць Рыма» (1957), «Кумранскія рукапісы і іх гістарычнае значэнне» (1959), «Сацыяльнапалітычная барацьба ў Рыме 60х гг. I ст. да н.э. і змова Каціліны» (1960), «Паходжанне хрысціянства ў святле рукапісаў Мёртвага мора»
(1967), «Нарысы гістарыяграфіі Бібліі і ранняга хрысціянства» (1970), «Вальнадумства і матэрыялістычная філасофія ў Заходняй Еўропе (другая палова XVII ст.)» (1975), «Французскія асветнікі XVIII ст. аб рэлігіі і царкве» (1976), «Рэфармацыйны рух у Чэхіі і Германіі» (1978), «Атэізм рускіх рэвалюцыйных дэмакратаў» (1979), «Крытыка ідэалізму і рэлігіі ў працах Г.В.Пляханава» (1981). Памёр
27.6.1983 г.
М.Б. Батвіннік.
МАКСІМЕНКА Мікалай Васільевіч.
Беларускі фізіктэарэтык. Доктар фізікаматэматычных навук (1993), прафесар
Родам з Асіповіччыны
Н. В. Каменская. А.Дз.Кунцэвіч.
Г.М.Ліўшыц. Г.А.Мятлюк.
(1994). Нарадзіўся 15.9.1942 г. у в. Ліпень Асіповіцкага рна. Закончыў Гомельскі педагагічны інстытут (1965). 3 1974 г. працуе ў Гомельскім дзяржаўным універсітэце. Навуковыя працы па фізіцы электрамагнітных узаемадзеянняў адронаў у састаўных мадэлях рэлятывісцкай квантавай тэорыі поля. Распрацаваў падыход да апісання палярызавальнасці адронаў, атрымаў ураўненні для звязаных сістэм зараджаных часціц у электрамагнітным полі.
МЯТЛЮК (дзявочае Аляшкевіч) Ганна Антонаўна. Беларускі мовазнавец. Доктар філалагічных навук (1989), прафесар (1990). Нарадзілася 14.10.1936 г. у г. Асіповічы. Закончыла Мінскі дзяржаўны педагагічны інстытут замежных моў
(1959). Працавала ў тым жа інстытуце асістэнтам, старшым выкладчыкам, у 1978 —1995 гг. — загадчыкам кафедры тэарэтычнай і эксперыментальнай фанетыкі. 3 1995 г. прафесар Варшаўскага (пазней Беластоцкага) універсітэта, з 1999 г. кіраўнік кафедры неафілалогіі. Даследуе фанетычныя сістэмы англійскай, бела
621
1945 — да нашых дзён
А.Г.Слука.
рускай, рускай і польскай моў: іх прасодыю і інтанацыю, фанетычную інтэрферэнцыю ў іншамоўным маўленні, фанетычныя рысы мовы асоб з парушэннем слыху і прымяненне вынікаў фанетычных даследаванняў у навучанні гэтых асоб вуснаму маўленню. Аўтар болып за 120 навуковых прац, у тым ліку манаграфій «Прасодыя беларускай мовы ва ўмовах двухмоўя» (1982), «Узаемадзеянне прасадычных сістэм у маўленні білінгва» (1986), «Англійская мова для тых, хто слаба чуе, і глухіх» (1994, усе на рускай мове). Сааўтар кніг «Тэарэтычная фанетыка англійскай мовы» (1976), «Вучэбнаметадычны дапаможнік па аўдзіраванні англійскай мовы» (1984), «Прасадычная інтэрферэнцыя ў іншамоўным маўленні» (1985, усе на рускай мове), «Тэарэтычная фанетыка» (1980), «Курс тэарэтычнай фанетыкі» (2000, абедзве на англійскай мове). Заснавальнік новага напрамку фанетычных даследаванняў «Голасамоўная камунікацыя як аснова сацыяльнай рэабілітацыі асоб з дэфектамі слыху»’.
РАМАНОВІЧ Яўгенія Міхайлаўна. Беларускі мовазнавец. Кандыдат філалагічных навук (1954). Нарадзілася
6.7.1922 г. у в. Дараганава Асіповіцкага рна. У час Вялікай Айчыннай вайны працавала на ваенным заводзе ў Чэлябінску (Расія). У 1948 г. закончыла БДУ. 3 1952 г. навуковы супрацоўнік Інстытута мовазнаўства АН Беларусі.
Я.М.Рамановіч аўтар прац па беларускай дыялекталогіі, гісторыі беларускай мовы, сучаснай беларускай літаратурнай мове, бібліяграфіі беларускага мовазнаўства. За сааўтарства ў працах па беларускай лінгвагеаграфіі «Дыялекталагічны атлас беларускай мовы» (1963), «Нарысы
па беларускай дыялекталогіі» (1964), «Лінгвістычная геаграфія і групоўка беларускіх гаворак» (1968 — 1969) атрымала Дзяржаўную прэмію СССР (1971). Шэраг артыкулаў і кандыдацкую дысертацыю Я.М.Рамановіч прысвяціла аналізу гаворак Уздзенскага рна Мінскай вобл. У некаторых працах даследчыцы даецца акцэнталагічная характарыстыка розных катэгорый назоўнікаў у беларускіх гаворках: артыкулы «Асаблівасці націску ў назоўніках жаночага роду на к(а) у беларускай мове» (1972), «Некаторыя акцэнталагічныя адрозненні ў сучасных беларускіх гаворках» (разам з А.І.Чабярук, 1966), «Пытанне акцэнтуацыі назоўнікаў жаночага роду з асновай на а ў беларускіх гаворках» (1970).
Рамановіч — член рэдакцыйнай калегіі і сааўтар «Слоўніка беларускіх гаворак паўночназаходняй Беларусі і яе пагранічча» (т. 1—5, 1979—1986), які ўключае 38 тыс. слоў. Яна адрэдагавала і выдала «Слоўнік народных гаворак Заходняй Браншчыны» П.А.Растаргуева (1973) і напісала ўступны нарыс пра яго складальніка (разам з Н.Д.Растаргуевай). З’яўляецца таксама адным з аўтараў прац «Курс сучаснай беларускай літаратурнай мовы. Марфалогія» (1957), «Хрэстаматыя па гісторыі беларускай мовы» (ч. 1—2, 1961 — 1962), «Беларускае мовазнаўства: Бібліяграфічны паказальнік (1825 — 1965)» (1967, 1969), «Мікратапанімія Беларусі» (1974), «Беларускае мовазнаўства: Бібліяграфічны паказальнік (1966 — 1975)» (1980) і інш. Дзяржаўная прэмія Беларусі (2000) за сааўтарства ў цыкле прац «Лексічны атлас беларускіх народных гаворак» (т. 1—5, 1993—1998).
М. Н. Крыўко.
СЛУКА Алег Георгіевіч. Беларускі журналіст, дзяржаўны дзеяч. Доктар гістарычных навук (1986), прафесар
(1989). Нарадзіўся 12.7.1941 г. у в. Лабковіца Асіповіцкага рна. Закончыў БДУ (1968), дзе і працаваў з 1971 г. (з 1986 — дэкан факультэта журналістыкі). 3 1995 г. памочнік Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь, у 1997 — 2001 гг. намеснік міністра адукацыі Рэспублікі Беларусь. Даследуе пытанні гісторыі, тэорыі і практыкі сродкаў інфармацыі, тэорыі ідэалогіі беларускай дзяржаўнасці. Аўтар прац «Голас рэвалю
622
Родам з Асіповіччыны
цыйнай моладзі» (1978), «Слова ў камсамольскім страі» (1980), «Камсамольскі радок» (1984), «Мадэль устойлівага развіцця Рэспублікі Беларусь» (1999, у сааўтарстве), вучэбнага дапаможніка «Беларуская журналістыка» (ч. 1, 2000), манаграфіі «Нацыянальная ідэя» (2001). Лаўрэат прэмій Ленінскага камсамола Беларусі (1980) і Саюза журналістаў Рэспублікі Беларусь (1994). Узнагароджаны Граматай Вярхоўнага Савета БССР. Жыве ў Мінску.
СТАЛЬМАШОНАК Іван Майсеевіч. Беларускі вучоны ў галіне хірургіі. Кандыдат медыцынскіх навук (1937), дацэнт (1938). Заслужаны ўрач Беларусі (1948). Нарадзіўся 30.4.1902 г. у в. Хімное Асіповіцкага рна. Закончыў медыцынскі факультэт БДУ (1927). Удзельнік Вялікай Айчыннай вайны. У 1927 — 1941 гг. працаваў у Мінску. 3 1944 г. на кафедры шпітальнай хірургіі (у 1950—1968 загадчык кафедры) Мінскага медыцынскага інстытута, адначасова дырэктар НДІ гематалогіі і пералівання крыві (1944—1951), Мінскага медыцынскага інстытута (1951 — 1961). Асноўныя працы па пытаннях пералівання крыві, брушной хірургіі, гісторыі хірургіі. Распрацаваў спосабы аперацый стварэння штучнага стрававода, рэзекцыі страўніка пры пухлінах. Укараніў у практыку астэасінтэзу пры адкрытых і закрытых пераломах трубчастых касцей касцяны шпянёк. Аўтар 110 навуковых прац, у тым ліку 6 манаграфій. Узнагароджаны двума ордэнамі Працоўнага Чырвонага Сцяга, ордэнамі «Знак Пашаны», Чырвонай Зоркі, медалямі. Памёр 12.1.1976 г.
СТАЛЬМАШОНАК Ілья Майсеевіч. Кандыдат тэхнічных навук (1952). Нарадзіўся 19.7.1918 г. у в. Хімное Асіповіцкага рна. Закончыў Беларускую сельскагаспадарчую акадэмію (1940). Удзельнік Вялікай Айчыннай вайны. У 1948—1985 гг. працаваў у Беларускай сельскагаспадарчай акадэміі, з 1954 г. дэкан землеўпарадкавальнага факультэта, у 1963—1973 гг. загадчык кафедры. Даследаваў гісторыю землеўпарадкавання і землеўпарадкавальнай адукацыі, Вялікай Айчыннай вайны, г. Горкі і Беларускай сельскагаспадарчай акадэміі. Пад кіраўніцтвам І.М.Стальмашонка праведзены навуковыя даследаванні ў галіне планіроўкі сельскіх населеных пунктаў Беларусі. Ганаровы грама
І.М.Стальмашонак. В.М.Сурын.
дзянін г. Горкі Магілёўскай вобл. і г.п. Навапскоў Луганскай вобл. (Украіна).
СУРЫН Віталь Міхайлавіч. Доктар тэхнічных навук (1993), прафесар (1994). Нарадзіўся 17.1.1940 г. у в. Ясень Асіповіцкага рна. Закончыў Беларускі політэхнічны інстытут (1961). Працаваў інжынерам на прадпрыемствах Мінска. 3 1972 г. у Мінскім радыётэхнічным інстытуце (з 1993 Беларускі дзяржаўны універсітэт інфарматыкі і радыёэлектронікі): асістэнт, старшы выкладчык, з 1985 г. загадчык кафедры тэхнічнай механікі. Асноўныя кірункі даследаванняў — надзейнасць вырабаў электроннай тэхнікі пры механічных (вібрацыйных, ударных) уздзеяннях, паскораныя метады ацэнкі паказчыкаў надзейнасці, прагназіраванне надзейнасці пры зададзеных узроўнях уздзеяння. Аўтар прац «Разлік прыстасаванняў для механічных выпрабаванняў ІЭТ СВІ з павышанымі ўзроўнямі ўздзеяння» (1987), «Метады паскораных выпрабаванняў вырабаў электроннай тэхнікі на вібрацыйныя і ўдарныя ўздзеянні» (1991) і інш. Апублікаваў звыш 170 навуковых артыкулаў. Узнагароджаны залатым (1987) і сярэбраным (1989) медалямі ВДНГ СССР, Ганаровымі граматамі Вярхоўнага Савета БССР, Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь. Жыве ў Мінску.
СЦЕПАНЧУК Уладзімір Піліпавіч. Беларускі вучоны ў галіне цеплаэнергетыкі. Доктар тэхнічных навук (1969), прафесар (1971). Нарадзіўся 17.1.1928 г. у р.п. Ялізава Асіповіцкага рна. Закончыў Беларускі політэхнічны інстытут (1951). 3 1955 г. працаваў у гэтым інстытуце асістэнтам, дацэнтам, потым старшым навуковымсупрацоўнікам. У 1964—1966 гг.
623
1945 — да нашых дзён
эксперт ЮНЕСКА пры тэхналагічным інстытуце ў Бамбеі (Індыя). 3 1970 г. у Беларускім політэхнічным інстытуце (з 1991 Беларуская політэхнічная акадэмія), адначасова (з 1971) рэдактар часопіса «Известия высших учебных заведений. Энергетика». Аўтар прац па даследаванні работы эжэктара, па эксперыментальным і тэарэтычным даследаванні звышгукавых двухфазных патокаў і па іншых пытаннях тэарэтычных асноў цеплатэхнікі.
ТАМКОВІЧ Генадзь Міхайлавіч. Кандыдат тэхнічных навук (1967). Генералмаёр (1980). Нарадзіўся ў г. Асіповічы. Закончыў Кіеўскія артылерыйскае падрыхтоўчае і вышэйшае інжынернае (1957) вучылішчы. 3 1957 г. інжынервыпрабавальнік, старшы навуковы супрацоўнік, начальнік лабараторыі, з 1968 г. камандзір выпрабавальнай часткі, навуковавыпрабавальнага ўпраўлення. Працаваў намеснікам начальніка каманднавымяральнага комплексу, дырэктара Інстытута касмічных даследаванняў Акадэміі навук СССР. Узнагароджаны ордэнамі і медалямі. Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі СССР (1980).
УСАЎ Іван Несцеравіч. Беларускі вучоны ў галіне педыятрыі. Доктар медыцынскіх навук (1965), прафесар
(1967). Заслужаны дзеяч навукі Беларусі
(1981), заслужаны работнік аховы здароўя Беларусі (1991). Нарадзіўся 13.10.1921 г. у в. Асяродак Асіповіцкага рна. Закончыў Бабруйскую фельчарскую школу (1940), Мінскі медыцынскі інстытут (1951). Удзельнік Вялікай Айчыннай вайны. 3 1951 г. на кафедры педыятрыі (у 1967 — 1989 загадчык кафедры) Мінскага медінстытута. Некаторы час працаваў у Міністэрстве аховы здароўя Беларусі. Даследаваў мікраэлементы ў крыві нованароджаных, механізм развіцця хвароб нырак і іх лячэнне, спадчынную схільнасць і рэзістэнтнасць да хвароб у дзяцей. Аўтар больш за 300 навуковых прац па розных раздзелах педыятрьй, у тым ліку шэрагу падручнікаў і манаграфій. Пад яго кіраўніцтвам падрыхтаваны 4 дактары і звыш 30 кандыдатаў навук. Узначальваў праўленне навуковага таварыства дзіцячых урачоў Беларусі (з 1970), быў членам праўлення Усесаюзнага таварыства педыятраў. Узнагароджаны ордэнамі Айчыннай вайны I і II ступеней, Чырвонай Зоркі, медалямі. Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі Беларусь Памёр 19.1.1994 г.
ДЗЯРЖАЎНЫЯ ДЗЕЯЧЫ
АНАНЬЕЎ Мікалай Канстанцінавіч.
Дзяржаўны дзеяч Рэспублікі Беларусь. Нарадзіўся 12.4.1949 г. у г. Асіповічы. Закончыў Беларускі дзяржаўны інстытут фізічнай культуры (1975), Беларускую сельскагаспадарчую акадэмію (1986). Працоўную дзейнасць пачаў у 1965 г. рабочым вагоннага дэпо станцыі Асіповічы, у 1968—1970 гг. служыў у арміі. У 1970 — 1971 гг. працаваў старшынёй камітэта па фізкультуры і спорце пры Асіповіцкім райвыканкоме, у 1971 — 1979 гг. завучам, старшым трэнерам па баскетболе Асіповіцкай ДЮСШ. У 1979—1987 гг. працаваў на розных пасадах у Асіповіцкім гаркоме КПБ і райвыканкоме. У 1987 — 1997 гг. начальнік Магілёўскага абласнога ўпраўлення па фізічнай культуры, спорце і турызме. У маі 1997 г. выбраны віцэпрэзідэнтам Нацыянальнага алімпійскага камітэта Рэспублікі Беларусь (паўторна абраны на гэту пасаду ў лістападзе 2001), з чэрвеня 1997 г. памочнік Прэзідэнта
624
Родам з Лсіповіччыны
Рэспублікі Беларусь па пытаннях фізічнай культуры, спорту і развіцця турызму, з сакавіка 1998 г. міністр спорту і турызму Рэспублікі Беларусь. 3 2000 г. намеснік начальніка Апарату Прадстаўніцтва Парламенцкага Сходу Саюза Беларусі і Расіі. 3 кастрычніка 2001 г. памочнік Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь па пытаннях фізічнай культуры, спорту і развіцця турызму. Заслужаны трэнер Рэспублікі Беларусь.
ЗІНОЎСКІ Уладзімір Іванавіч, дзяржаўны дзеяч Рэспублікі Беларусь. Эканаміст. Нарадзіўся ў 1955 г. у р.п. Ялізава Асіповіцкага рна. Закончыў Беларускі дзяржаўны інстытут народнай гаспадаркі і Акадэмію кіравання пры Савеце Міністраў Рэспублікі Беларусь (1993).
У 1981 — 1986 гг. старшы інжынер Галоўнага ўпраўлення вылічальных работ ЦСУ БССР, старшы, затым вядучы спецыяліст упраўлення статыстыкі прамысловасці ЦСУ БССР, памочнік начальніка ЦСУ БССР. У 19861989 гг. намеснік начальніка Мінскага абласнога ўпраўлення статыстыкі. 3 1989 г. у Савеце Міністраў Рэспублікі Беларусь — старшы рэферэнт, вядучы, потым галоўны спецыяліст упраўлення эканомікі. У 1992 — 1998 гг. першы намеснік старшыні Дзяржкамстата, першы намеснік міністра статыстыкі Рэспублікі Беларусь. 3 1998 г. міністр статыстыкі Рэспублікі Беларусь. 3 2001 г. міністр статыстыкі і аналізу Рэспублікі Беларусь.
КЕДЗІЧ Юрый Канстанцінавіч. Нарадзіўся 15.3.1933 г. у в. Лочын Асіповіцкага рна. Закончыў Мінскае вучылішча паліграфістаў (1950), Маскоўскі завочны паліграфічны інстытут (1965). Працаваў друкаром, майстрам, начальнікам цэха ў друкарні выдавецтва «Беларускі Дом друку». 3 1974 г. інструктар ЦК КПБ, у 1982 — 1994 гг. намеснік старшыні Дзяржаўнага камітэта БССР па друку, потым — міністра інфармацыі Рэспублікі Беларусь. 3 яго ўдзелам распрацавана праграма пераходу на фотанабор і афсетны друк, пабудаваны газетныя выдавецтвы ў Віцебску, Гродне, Брэсце, Мінская фабрыка каляровага друку, Наваполацкая, Чэрвеньская, Жлобінская друкарні, рэканструяваны Мінская фабрыка «Чырвоная зорка», Аршанская і Гродзенская друкарні. Узначальваў навуковае таварыства выдаў
П.А.Лявіцкі.
цоў і паліграфістаў Беларусі, выбіраўся членам прэзідыума Беларускага рэспубліканскага прафсаюза рабогнікаў культуры.
ЛЯВІЦКІ Пётр Адамавіч. Партыйны і дзяржаўны дзеяч БССР. Нарадзіўся 26.8.1906 г. у в. Лазовае Асіповіцкага рна. Закончыў Маскоўскую сельскагаспадарчую акадэмію (1935). 3 1925 г. на савецкай рабоце ў Асіповіцкім рне. У 1928—1931 гг. служыў у дывізіі Асобага прызначэння імя Дзяржынскага пры калегіі АДПУ. 3 1936 г. дырэктар Мар’інагорскага сельскагаспадарчага тэхнікума. 3 1939 г. загадчык аддзела, сакратар Мінскага, са студзеня
1941 г. 1ы сакратар Палескага абкомаў КП(б)Б. У пачатку Айчыннай вайны адзін з арганізатараў партызанскага руху на Палессі. 3 кастрычніка 1941 г. сакратар Алтайскага крайкома ВКП(б). 3 лістапада
1942 г. у апараце ЦК ВКП(б). Са жніўня
1943 г. 1ы сакратар Палескага абкома КП(б)Б, адначасова член ваеннага савета 61й арміі. У 1944—1947 гг. 1ы намеснік старшыні Савета Міністраў БССР. 3 1947 г. начальнік Баранавіцкага абласнога ўпраўлення сельскай гаспадаркі, 1ы намеснік
У.І.ЗіноўскІ.
1945 — да нашых дзён
І.М.Стэльмах. А.А.Чванкін.
міністра сельскай гаспадаркі БССР. 3 1956 г. 1ы намеснік старшыні Савета Міністраў Літоўскай ССР. 3 1959 г. намеснік старшыні, старшыня Магілёўскага аблвыканкома. У 1964 — 1966 гг. начальнік Галоўнага ўпраўлення меліярацыі і воднай гаспадаркі пры Савеце Міністраў БССР. Член ЦК КПБ у 1940 — 1949, 1960—1966 гг., член Бюро ЦК КП(б)Б у 19451947 гг., Бюро ЦК Кампартыі Літвы ў 1955— 1959 гг. Дэпутат Вярхоўнага Савета СССР і намеснік старшыні Савета Нацыянальнасцей Вярхоўнага Савета СССР у 1946 — 1950 гг., дэпутат Вярхоўнага Савета БССР у 1947 — 1951, 1955 — 1963 гг. Узнагароджаны ордэнам Леніна, 4 іншымі ордэнамі, медалямі. Памёр 24.11.1977 г.
СТЭЛЬМАХ Іван Макаравіч. Нарадзіўся ў 1912 г. у в. Лазовае Асіповіцкага рна. Закончыў Свіслацкую сямігадовую школу. Працаваў у мясцовым калгасе, пасля службы ў Чырвонай арміі і вучобы ў Харкаўскай школе ўнутраных спраў — у органах дзяржбяспекі. Адзін з арганізатараў партызанскага руху на тэрыторыі Асіповіцкага раёна ў Вялікую Айчынную вайну. Пасля
вайны працаваў у савецкіх органах рэспублікі. Выбіраўся дэпутатам Вярхоўнага Савета БССР (тройчы), Магілёўскага і Гомельскага абласных Саветаў народных дэпутатаў. Узнагароджаны ордэнамі Леніна, Чырвонага Сцяга (двойчы), Айчыннай вайны I ступені, Чырвонай Зоркі (двойчы), медалямі. У 1982 г. прысвоена званне ганаровага грамадзяніна горада Асіповічы.
ЧВАНКІН Аркадзь Аркадзьевіч. Генералмаёр унутранай службы. Нарадзіўся 18.3.1948 г. у г. Асіповічы. Закончыў Беларускі політэхнічны інстытут (1973). Працоўную дзейнасць пачаў у Асіповіцкім лакаматыўным дэпо Беларускай чыгункі. У 1975—1985 гг. галоўны інжынер Смалявіцкага міжсаўгасбуда, старшыня калоны № 99, намеснік старшыні праўлення Мінскага аблміжкалгасбуда. 3 1985 г. на розных пасадах у органах унутраных спраў Беларусі. 3 1996 г. выконваючы абавязкі намесніка міністра, з 1997 г. намеснік міністра ўнутраных спраў Рэспублікі Беларусь. Узнагароджаны медалямі.
ЧОРНЫ Уладзімір Аляксеевіч. Нарадзіўся 24.2.1951 г. у в. Крамок Асіповіцкага рна. Закончыў Беларускую сельскагаспадарчую акадэмію (1978), БДУ (1992). У 1982 — 1990 гг. сакратар парткома саўгаса «Асіповіцкі», інструктар Асіповіцкага гаркома, Магілёўскага абкома, 2і сакратар Клімавіцкага райкома КПБ. 3 1990 г. на гаспадарчай рабоце ў Мінску. У 1995 — 1998 гг. саветнікпасланнік Пасольства Рэспублікі Беларусь у Рэспубліцы Малдова. 3 1998 г. генеральны дырэктар Рэспубліканскага міжгаліновага навуковавытворчага аб’яднання па эканамічнай і інвестыцыйнай дзейнасці «Белзнешнегандальінвест».
СПАРТСМЕНЫ
БАРКОЎСКАЯ Ірьша Ульянаўна. Беларуская спартсменка (планёрны спорт). Нарадзілася ў 1951 г. на ст. Ясень Асіповіцкага рна. Чэмпіёнка БССР па планёрным спорце (1976), сярэбраны прызёр чэмпіянатаў СССР (1979) і Еўропы (1980), пераможца і прызёр шэрагу ўсесаюзных і міжнародных спаборніцтваў (1980—1990). Майстар спорту міжнароднага класа. Працуе лётчыкамінструктарам аэраклуба г. Арол (Расія).
КУРЧЭЎСКІ Джан Аляксеевіч. Беларускі спартсмен (вольная барацьба, лёгкая
626
Родам з Асіповіччыны
атлетыка, марафон). Заслужаны настаўнік Беларусі (1987). Нарадзіўся 12.4.1938 г. у г. Асіповічы. Закончыў Беларускі дзяр жаўны інстытут фізічнай культуры (1960), Мінскі дзяржаўны педагагічны інстытут (1965). У 1960 — 1961 гг. працаваў у аддзеле фізкультуры і спорту Віцебскага абкома ЛКСМБ. 3 1961 г. настаўнік гісторыі комплексу «Дзіцячы дом — СШ № 5» г. Асіповічы. Суддзя нацыянальнай катэгорыі па масавых відах спорту, старшыня клубаў аматараў бегу і скаўтаў «Кентаўр». Пераможца першынства БССР 1957 г. сярод студэнтаў і каманднага першынства БССР па вольнай барацьбе ў складзе каманды Мінска сярод юніёраў. Удзельнік міжнародных марафонаў у Англіі, Польшчы, Балгарыі, Маскве, Рызе, Мінску, Елгаве і інш. Узнагароджаны медалямі, Ганаровай граматай Вярхоўнага Савета БССР. Жыве ў Асіповічах.
СТАЛЬМАКОЎ Аляксандр Мікалаевіч. Беларускі спартсмен (веславанне на байдарках і каноэ). Нарадзіўся 18.7.1978 г. у р.п. Ялізава Асіповіцкага раёна. Закончыў Бабруйскае вучылішча алімпійскага рэзерву. Чэмпіён Рэспублікі Беларусь, двухразовы бронзавы прызёр Кубка свету; заняў 5е месца на чэмпіянаце Еўропы. Член нацыянальнай каманды Беларусі. Майстар спорту. Жыве ў р.п. Ялізава.
СТАЛЫПІН Юрый Юр’евіч. Майстар спорту міжнароднага класа па стэндавай стральбе. Нарадзіўся 2.1.1961 г. у Асіповічах. У 1978 г. закончыў сярэднюю школу, у 1979 г. прызваны на службу ў армію, дзе праслужыў да 1995 г. у званні прапаршчыка. Быў членам зборных каманд Магілёўскай вобласці, Чырванасцяжнай Беларускай ваеннай акругі, БССР, Узброеных Сіл СССР, Савецкага Саюза. Сярэбраны прызёр чэмпіянату Еўропы 1996 г., чэмпіён Балтыйскіх гульняў 1997 г., 2е месца ў розыгрышы Вялікага прыза Берліна і інш. У 2000 г. удзельнічаў у чэмпіянаце Еўропы ў Італіі, у спаборніцтвах Кубка свету ў Індыі і Егіпце, дзе заняў 5е месца. Апошнія гады з’яўляецца пастаянным членам Нацыянальнай зборнай Рэспублікі Беларусь.
СУГАКА (ДАЦЭНКА) Надзея Уладзіміраўна. Беларуская спартсменка (акадэмічнае веславанне). Нарадзілася 9.2.1964 г. у в. Вярэйцы Асіповіцкага рна. Вучылася ў школе алімпійскага рэзерву ў Магілёве.
Н.У.Сугака.
Закончыла Магілёўскі педагагічны інстытут (1990). 3 1982 г. у зборнай камандзе Беларусі, з 1985 г. — Савецкага Саюза. Тройчы (1986, 1987, 1988) удзельнічала ў чэмпіянаце СССР. На чэмпіянаце свету ў Англіі (1986) заняла 4е месца, у Даніі (1987) стала бронзавым прызёрам, на Алімпійскіх гульнях у Сеуле (1988) заняла 4е месца. Пераможца гульняў Добрай волі ў Маскве (1986). Майстар спорту міжнароднага класа. Жыве ў Кіеве.
ШПАКОЎСКІ Канстанцін Станіслававіч. Беларускі спартсмен (баскетбол). Нарадзіўся 22.7.1980 г. у г. Асіповічы. Ігрок баскетбольнага клуба «5×5» Асіповіцкага завода аўтаагрэгатаў. Чатырохразовы чэмпіён першынстваў Рэспублікі Беларусь сярод юнакоў, прызёр міжнародных турніраў у Францыі, Полыпчы, Расіі, Украіне, Літве, удзельнік чэмпіянату Еўропы 1997 г. у Славеніі. Жыве ў Асіповічах.
ШЫРОКІ Дзяніс Ігаравіч. Беларускі спартсмен (баскетбол). Нарадзіўся 26.1.1980 г. у г. Асіповічы. Ігрок баскетбольнага клуба «5×5» Асіповіцкага завода аўтаагрэгатаў, член юнацкай зборнай
627
1945 — да нашых дзён
Рэспублікі Беларусь. Пераможца першынстваў Рэспублікі Беларусь 1993— 1995 гг., неаднаразовы прызёр рэспубліканскіх першынстваў. Бронзавы прызёр міжнароднага турніру ў Францыі, удзельнік юнацкага чэмпіянату Еўропы 1997 г. Жыве ў Асіповічах.
ЭЛЕ Неаніла Іванаўна. Беларуская спартсменка (веславанне). Нарадзілася
21.1.1936 г. у г. Асіповічы. Заслужаны трэнер Беларусі. Суддзя нацыянальнай катэгорыі.
ЯНОЎСКІ Пётр Фёдаравіч. Беларускі спартсмен (веславанне на байдарках і каноэ, біятлон, лыжы). Нарадзіўся 20.1.1933 г. у в. Свіслач Асіповіцкага рна. Закончыў Беларускі дзяржаўны інстытут фізічнай культуры (1967). Працаваў слесарам арцелі «Чырвоны металіст». 3 1967 г. трэнер бабруйскай ДЮСШ № 1, у 1970— 1986 гг. трэнер, старшыня гарсавета Добраахвотнага спартыўнагатаварыства «Спартак». 3 1986 г. старшы выкладчык па веславанні Бабруйскага вучылішча алімпійскага рэзерву. Майстар спорту міжнароднага класа па веславанні на байдарках і каноэ, майстар спорту СССР па лыжных гонках. Заслужаны трэнер Беларусі, суддзя рэспубліканскай катэгорыі. Быў старшынёй абласной федэрацыі па веславанні на байдарках і каноэ, членам прэзідыума Асацыяцыі каноэ Рэспублікі Беларусь. У 1975—1980 гг. выбіраўся дэпутатам гарадскога Савета. Узнагароджаны ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга, медалямі, знакам «Выдатнік народнай адукацыі БССР». Жыве ў Бабруйску.
ТВОРЦЫ
АСВЯЦІНСКІ Геральд Баляслававіч.
Заслужаны дзеяч культуры Беларусі
(1968). Нарадзіўся 23.1.1932 г. у р.п. Ялізава Асіповіцкага рна. Закончыў БДУ (1955), Дзяржаўны інстытут тэатральнага мастацтва імя Луначарскага ў Маскве (1965). Працаваў у Маладзечанскім абкоме камсамола (з 1955), Глыбоцкім райкоме камсамола (1ы сакратар у 1957—1959), Гродзенскім аблвыканкоме (з 1960 намеснік начальніка ўпраўлення, начальнік аддзела культасветустаноў і мастацтва, з 1963 г. начальнік абласнога ўпраўлення культуры). У 1965—1993 гг. дырэктар Беларускага тэатра імя Я.Коласа, з 1994 г. — Беларускага тэатра «Лялька» (Віцебск).
А.І.Калядэнка.
ДАРАШКЕВІЧ Юрый Альфрэдавіч.
Беларускі жывапісец. Нарадзіўся
11.1.1962 г. у г. Асіповічы. Вучыўся ў Беларускім дзяржаўным тэатральнамастацкім інстытуце. Працуе пераважна ў жанры станковага жывапісу. Аўтар размалёван і вітражоў для мінскіх радыётэхнічнага каледжа і Сувораўскага вучылішча. У творах асобныя пластычныя вобразы ўключае ў вялікую паліграфічную прастору, выкарыстоўвае эфекты колерааптычныя, унутранага свячэння, піктаграмы, геаметрызм. У 1988 г. аформіў спектакль «Цудоўная дудка» ў Гродзенскім тэатры лялек. Творы мастака знаходзяцца ў калекцыях і зборах у Іспаніі, Германіі, Расіі, краінах Балтыі, Польшчы, Англіі, Фінляндыі, Францыі.
КАМКОЎ Уладзімір Цярэнцьевіч.
Беларускі артыст балета, педагог. Заслужаны артыст Беларусі (1980), народны артыст Беларусі (1984)! Нарадзіўся 5.9.1950 г. у г. Асіповічы. Закончыў Беларускае харэаграфічнае вучылішча (1968). Працаваў у тэатрах оперы і балета Вільнюса і Харкава. У 1973—1995 гг. саліст Дзяржаўнага тэатра оперы і балета Беларуси адначасоваў 1981 — 1991 гг. выкладаў у харэаграфічным вучылішчы. Танец Камкова вызначаецца мужнасцю, энергіяй, пластычнай выразнасцю, яго індывідуальнасці найбольш блізкія партыі героікапатрыятычнага плана. Майстэрства Камкова выявілася ў балетах, пастаўленых
В.Елізар’евым. Сярод лепшых партый: Тыль і Інквізітар, Машэка і Князь («Тыль Уленшпігель» і «Курган» Я.Глебава), Спартак («Спартак» А.Хачатурана), Тыбальд («Рамэо і Джульета» С.Пракоф’ева), Хазэ («Кармэнсюіта» Ж.Бізэ — Р.Шчадрына), Адам («Стварэнне свету» А.Пятрова); з іншых партый — Прынц, Ротбарт («Шчаўкунок», «Лебядзінае возера» П.Чайкоўскага), Альберт, Конрад («Жызэль», «Карсар» А.Адана), Кален («Ліза і Кален» Ф.Герольда), а таксама галоўныя партыі ў аднаактовых балетах «Фестываль кветак у Чэнзана» Э.Хельстэда, «Прывал кавалерыі» Г.Армсгеймера, «Адажыета» на музыку Г.Малера, «Камерная сюіта» на музыку Р.Шчадрына, «Вальпургіева ноч» III.Гуно, «Вясна свяшчэнная» І.Стравінскага.
КРУКОЎСКІ Уладзімір Якаўлевіч. Беларускі мастакплакатыст. Член Бела
628
Родам з Лсіповіччыны
рускага саюза мастакоў (1975) і Беларускага саюза журналістаў (1994). Нарадзіўся
6.3.1937 г. у г. Асіповічы. Закончыў Віцебскі педагагічны інстытут (1972). Удзельнік мастацкіх выставак з 1972 г. 3 1979г. мастацкі рэдактар часопіса «Маладосць», у 1982 —1984 гг. — «Мастацтва Беларусі», бюлетэня «Помнікі гісторыі і культуры Беларусі», у 1989—1998 гг. часопіса «Спадчына». Аўтар плакатаў: «Помнікі архітэктуры — нацыяналъны скарб», «Памятай! Кожны чацвёрты загінуў!», «Назаўсёды ў памяці народа», «Раззбраенне!», «Сівая легенда», «Музей рамёстваў і народных промыслаў», «У бітвах за волю, у бітвах за долю!..», «120 гадоў «Мужыцкайпраўдзе», «Максім Багдановіч. 1891 — 1981», «Што ж мы за людзі?», «Грунвальд»; трыпціхаў: «Дзеньікс», «Міцкевіч. Колеры часу» і інш. Многія плакаты прысвечаны славутым дзеячам Беларусі: М.Гусоўскаму, Ф.Скарыну, В.Цяпінскаму, К.Каліноўскаму, Цётцы (А.Пашкевіч), Я.Купалу, Я.Коласу, І.Луцкевічу, Я.Драздовічу. З’яўляецца аўтарам (разам з Я.Куліком) эталона былога герба Рэспублікі Беларусь «Пагоня» (1991), публікацый па гісторыі беларускага мастацтва, грамадскапалітычнай тэматыкі (часопісы «Спадчына», «Наша вера», газеты «Наша ніва», «Літаратура і мастацтва»). Жыве ў Мінску.
ЛАМАНОВІЧ Ніна Іосіфаўна. Беларуси харавы дырыжор. Заслужаны дзеяч мастацтваў Беларусі (1999). Нарадзілася 27.8.1951 г. у в. Лапічы Асіповіцкага рна. Закончыла Беларускую кансерваторыю (1977, клас А.Кагадзеева). 3 1976 г. хормайстар, з 1991 г. галоўны хормайстар Нацыянальнага акадэмічнага тэатра оперы Беларусі. Спектаклі, пастаўленыя з яе ўдзелам, вызначаюцца высокай якасцю харавога гучання: «Новая зямля» Ю.Семянякі, «Дзікае паляванне караля Стаха» У.Солтана, «Майстар і Маргарыта» Я.Глебава, «Князь Наваградскі» А.Бандарэнкі, «Візітдамы» С.Картэса, «Лэдзі Макбет Мцэнскага павета» Дз.Шастаковіча, «Князь Ігар» А.Барадзіна, «Барыс Гадуноў» М.Мусаргскага, «Рыгалета», «Набука», «Дон Карлас» Дж.Вердзі, «Паяцы» Р.Леанкавала, «Сельскі гонар» П.Масканьі, «Лючыя ды Ламермур» Г.Даніцэці, «Турандот» Дж.Пучыні, вакальнахарэаграфічнае прадстаўленне «Карміна Бу
I
У.Я.Крукоўскі. Н.І.Ламановіч.
рана» на музыку К.Орфа, балет «Страсці»
А.Мдывані (харавы фінал). У рэпертуары Ламановіч таксама буйныя творы харавой класікі, у тым ліку Рэквіем Дж.Вердзі. Адна з арганізатараў (1990) Дзіцячага музычнага тэатрастудыі пры Нацыянальным тэатры оперы. Лаўрэат прэміі «За духоўнае адраджэнне» (1998).
Плакат У.Я.Крукоўскага «Сівая легенда»
629
1945 — да нашых дзён
Т.Р.Раеўская. А.І.Тоўкач.
ПАЎЛІКАВА (дзявочае ХЕЙДАРАВА) Людміла Фёдараўна. Беларуская пазтэса. Нарадзілася 11.2.1952 г. у р.п. Ялізава Асіповіцкага рна ў сям’і рабочага. Л.Паўлікава ў 1969 г. закончыла Ялізаўскую СШ і паступіла ў БДУ на факультэт прыкладной матэматыкі. Закончыла універсітэт у 1974 г. Працавала старшым інжынерам Навуковадаследчага інстытута электроннавылічальных машын у Мінску (з 1974), вядучым канструктарам Беларускага навуковадаследчага і праектнатэхналагічнага інстытута арганізацыі і кіравання будаўніцтвам пры Дзяржбудзе БССР (з 1980), вядучым інжынерам Мінскага навуковадаследчага праектнага інстытута (з 1985). 3 1988 г. рэдактар, з 1991 г. намеснік галоўнага рэдактара творчага аб’яднання літаратурнамастацкіх і пастановачных праграм Беларускага тэлебачання. Першая публікацыя Л.Паўлікавай (падборка вершаў) з’явілася ў часопісе «Маладосць» у 1980 г., за якую ёй была прысуджана прэмія года. 3 таго часу вершы паэтэсы змяшчаюцца ў зборніку
«Дзень паэзіі», часопісах «Полымя», «Вожык», «Работніца і сялянка», у рэспубліканскіх газетах. Аўтар кніг «Адведзіны рамонкавай паляны» (1985), «Тваё святло» (1988), «Купанне ў росах»
(1992), драматычнай паэмы «Можна і нельга» (зборнік «I засталася каса ў пракосе», 1988). У часопісе «Маладосць» друкаваліся і яе апавяданні. Для вершаў паэтэсы характэрны роздум над праблемамі сучаснасці; у іх пераважаюць урбаністычныя матывы, тэма гарадскога жыцця. Ёй уласцівы творчая актыўнасць, своеасаблівасць паэтычнага голасу, канкрэтнасць вобразнага мыслення, шчырасць, традыцыйная манера пісьма. Жыве ў Мінску.
Л. М.Гарэлік.
РАЕЎСКАЯ Тамара Рыгораўна. Беларуская эстрадная спявачка. Заслужаная артыстка Беларусі (1974). Нарадзілася 27.5.1940 г. у г. Асіповічы. Закончыла Мінскае музычнае вучылішча (1971). 3 1963 г. салістка Дзяржтэлерадыё Беларусі. Аснову рэпертуару Т.Р.Раеўскай, у якім больш за 200 песень, складаюць творы беларускіх кампазітараў. Першая выканаўца многіх песень Я.Глебава, І.Лучанка, Ю.Семянякі, В.Войціка, Э.Ханка, У.Будніка, Л.Абеліёвіча, Г.Вагнера, У.Дарохіна, Э.Зарыцкага, Л.Захлеўнага, У.Прохарава. Выканальніцкай манеры спявачкі ўласцівы лірычная задушэўнасць, мяккасць, цеплыня, пранікнёнасць. Т.Р.Раеўская — вядучая перадачы рэспубліканскага радыё «Матчына песня».
ТОЎКАЧ Анатоль Іларыёнавіч. Беларускі жывапісец. Член Беларускага саюза мастакоў (1964). Нарадзіўся 10.6.1929 г. у
Блакітны край. А.Тоўкач.
630
Адмірал з Лапіч
в. Засялечча Асіповіцкага рна. Закончыў Кастрамское мастацкае вучылішча (1956). У мастацкіх выстаўках удзельнічае з 1957 г. Працуе ў станковым жывапісе ў жанрах пейзажу і карціны, а таксама ў акварэлі і іуашы. Лепшым творам уласцівы выразная дынамічная кампазіцыя, лаканізм, цэласнасць каларыту. Аўтар пейзажаў «Віцебская суднаверф» (1960), «Родны край» (1961), «Горад жыве» (1962), «Лес — новабудоўлям» (1963), «Дуброўна» (1979), «Гарадскі пасёлак Коханава» (1982), «Ходцы», «Талачын» (1985), трыпціха «Віцебск. Лета» (1978) і інш., цыклатвораў на ваенную тэму — «Ракетадром», «Начны дазор» і «Дэсантнікі» (1965), «Трывога» (1968; усе гуаш, тэмпера), сюжэтных карцін «Першы агітпоезд» (1964), «Гэтых дзён не змоўкне слава» (1967), «Салдаты»
(1975), «Першы трактар» (1981), «Подзвіг» (1983), «Год 1945» (1985) і інш. Творы знаходзяцца ў Нацыянальным мастацкім музеі Беларусі, фондах Беларускага саюза мастакоў, Віцебскім абласным краязнаўчым музеі. Жыве ў Віцебску.
М.А.Гугнін.
ШЫШКАВЕЦ Віктар Іванавіч. Самадзейны кампазітар, арганізатар народнай музычнай творчасці. Нарадзіўся 24.8.1945 г. у г. Асіповічы. Пасля заканчэння ў 1960 г. сярэдняй школы № 1 працаваў акампаніятарам у клубе чыгуначнай станцыі Асіповічы. Скончыў Магілёўскае музычнае вучылішча. 3 1971 г. працаваў кіраўніком музычных і харавых калектываў Асіповіцкага раёна. У 1968 г. у складзе народнага цымбальнага аркестра стаў лаўрэатам ВДНГ СССР.
За дзесяцігоддзі кампазітарскай дзейнасці Шышкаўцом створана шмат песень, каля 50 з іх выконваюцца раённымі мастацкімі калектывамі і спевакамісалістамі. А самае галоўнае — творы кампазі
Адмірал з Лапіч
«Ён бязмежна любіў флот і аддаў яму ўсё жыццё» — так напісаў пра нашага земляка контрадмірала Мікалая Піліпавіча Зайца галоўнакамандуючы ВМФ, адмірал флоту СССР М.Г.Кузняцоў у сваёй кнізе ўспамінаў «Напярэдадні» (1969).
Мікалай Піліпавіч Заяц нарадзіўся ў снежні 1885 г. у в. Лапічы Асіповіцкага
В.І.Шышкавец.
тара заўсёды знаходзяць водгук у сэрцах людзей. Поспех у творчасці не прыйшоў сам па сабе. Ствараць песні, сапраўды патрэбныя чалавеку, справа цяжкая.
За гады працы Віктар Іванавіч напісаў нямала песень на вершы вядомых паэтаў — Анатоля Дзеружынскага, Алеся Бачылы, Канстанціна Жукава, Ігара Шаферана, выкарыстоўваў і творчасць аматараў вершаванага радка. Сустрэча з асіповіцкай паэтэсай Святланай Грыцко парадзіла адну з лепшых песень кампазітара «Мой родны край». Найбольш удалым Шышкавец лічыць супрацоўніцтва з Анатолем Тамашэўскім — рэдактарам асіповіцкай раённай газеты.
Віктар Шьпіікавец вядомы ў культурным асяроддзі Асіповіччыны як выдатны арганізатар народнай музычнай творчасці. Менавіта з яго дапамогай як канцэртмайстра дасягаюць творчых поспехаў хор ветэранаў і народны ансамбль «Вечарынка» — самабытныя музычныя калектывы раёна. I, зразумела, Віктар Іванавіч працягвае працаваць над новымі песнямі, бо музыка для яго — гэта само жыццё.
Дз. В. Саўрыцкі.
раёна. 3 1908 г. ён матрос Балтыйскага флоту. Удзельнічаў у 1й сусветнай вайне ў якасці артылерыйскага старшыны, кананіра на крэйсеры «Асілак» (1914 — 1917). Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі 1917 г. камандаваў кананерскай лодкай «Чырвоны Сцяг». У гады Грамадзянскай вайны, у лютым — маі 1918 г., удзельнічаў у Ля
631
1945 — да нашых дзён
довым паходзе па перабазіраванні караблёў Балтыйскага флоту з Рэвеля (Таліна) і Гельсінгфорса (Хельсінкі) у Кранштат, потым камандаваў батарэяй форта «Чырванафлоцкі» ў Шлісельбургскай крэпасці. У 1925 г. М.II.Заяц закончыў Вышэйшыя камандныя курсы. Ён быў камандзірам «пераходнага перыяду», калі старых афіцэраў, якія валодалі дастатковымі ведамі, на флоце было мала, а новых, выхадцаў з народу, якія атрымалі добрую ваеннамарскую адукацыю, яшчэ не хапала. Заяц камандаваў крэйсерам «Вароўскі», эсмінцам «Ленін». 3 Балтыкі быў пераведзены ў 1932 г. на пасаду камандзіра крэйсера «Чырвоны Каўказ» на Чорнае мора.
Мікалай Піліпавіч поўнасцю апраўдаў тэты давер. У 1932— 1935 гг. карабель быў лепшым на Чарнаморскім флоце. Да нашага часу з пакалення ў пакаленне маракоў перадаюцца простыя і мудрыя парады нашага земляка: «Ад лішняга даклада бяды не будзе, а ад позняга можа здарыцца непрыемнасць», «Лепш сыграць тры памылковыя трывогі, чым правароніць адну сапраўдную», «Вось выйдзем у мора, тады ўсё стане на сваё месца» і інш.
Старшым памочнікам камандзіра крэйсера «Чырвоны Каўказ» быў будучы нарком ВМФ СССР М.Г.Кузняцоў. Успамінаючы тыя гады, ён пісаў: «Арганізацыю і баявую падрыхтоўку Заяц цалкам даручыў мне, свайму старшаму памочніку. Камандзір даў мне большую сама
стойнасць. Сам ён… не ўмешваўся ў дробязі паўсядзённага жыцця».
У 1933 г. крэйсер наведаў Турцык), Грэцыю, Італію. У 1939 г. «Чырвоны Каўказ» быў прызнаны лепшым караблём Ваеннамарскога флоту СССР.
У 1940 г. у ліку першых звання «контрадмірал» быў удастоены і Мікалай Піліпавіч Заяц. Ён камандаваў брыгадай крэйсераў.
Вялікую Айчынную вайну наш зямляк сустрэў на пасадзе намесніка камандуючага Чарнаморскім флотам па тыле. 3 1941 г. ён старшыня камітэта па абароне Севастопаля. Адэскі і Севастопальскі абарончыя раёны забяспечваў усім неабходным тыл Чарнаморскага флоту пад кіраўніцтвам М.П.Зайца (боепрыпасамі і прадуктамі харчавання, гаручазмазачнымі і рамонтнымі матэрыяламі). Кіраўніцтва тылам ажыццяўлялася з г. Туапсэ, дзе знаходзіўся штаб флоту.
3 красавіка 1942 г. у ліку першых на флоце крэйсер «Чырвоны Каўказ» стаў гвардзейскім. У гэтым была і заслуга былога камандзіра.
Са жніўня 1942 г. і да канца вайны М.П.Заяц працаваў старшынёй пастаяннай прыёмнай камісіі караблёў пры Наркамаце Ваеннамарскога флоту СССР.
Узнагароджаны двума ордэнамі Леніна, трыма ордэнамі Чырвонага Сцяга, ордэнам Нахімава I ступені, многімі медалямі. Памёр М.П.Заяц 16.12.1949 г.
Б.Дз.Далгатовіч.
«Шпак — фамилия генеральская»
3 нарыса В.Перзашкевіча, надрукаванага ў газеце «Рэспубліка» 23 і 27 снежня 2000 г.
Их три брата. Старший, Георгий, генералполковник, командующий Воздушнодесантными войсками России. Без его бойцов не обходится ни одна «горячая» точка. Зачастую и за пределами страны. Но, несмотря на самое высокое среди братьев воинское звание и старшинство по возрасту, Георгий Иванович считает главным из троих среднего брата, Николая. Он, дескать, у них несомненный лидер, центр притяжения, его мнение в семейных делах наиболее весомо. Разделяет эту точку зрения и самый младший, Валерий, генералмайор, военный комиссар Ростов
ской области. Все они очень дружны, очень гордятся и дорожат друг другом.
Вообщето все трое должны были стать железнодорожниками. И не только потому, что их дед еще в двадцатые годы работал составителем поездов, а у отца вся трудовая жизнь прошла в локомотивном депо на станции Осиповичи. Здесь он был машинистом паровоза, диспетчером, работал на других должностях. В Осиповичах родились все его сыновья.
У первых двух — Георгия и Николая — разница в возрасте в один год и четыре месяца. Учились с разницей в один класс,
632
«Шпак — фамилия генеральская»
да и в своих играх, интересах, увлечениях не очень расходились.
В те годы послевоенной разрухи всем жилось тяжело. Семья Шпаков не была исключением. Был у них маленький домик, а при нем 20 соток земли. Вот с этого огорода и жили.
— В детстве, — вспоминает Николай Иванович, —хоть и крутились тогда мать и отец как белка в колесе с утра до вечера и дома, и на работе, а жили все равно бедно, вечно недоедали. Время было такое…
Едва Георгий закончил восемь классов, а Николай — семь, отец повез сразу обоих в Минск, в железнодорожное училище. Ребята не возражали. Оба очень хотели стать железнодорожниками. И страшно завидовали отцу, когда он поднимался на паровоз.
Но приняли тогда на учебу только старшего, Георгия. Того самого, который сейчас генералполковник. Дело все в том, что учиться нужно было два года. Старшему в момент поступления уже было больше 16 лет, и, стало бьггь, после окончания училища он мог работать на железной дороге. А вот младшему — только 15 с половиной, и значит, ему ничего не светило. В общем, пришлось Николаю вернуться домой и пойти в восьмой класс. Но на следующий год его мечта всетаки сбылась.
Вскоре после войны в Осиповичах появился большой военный гарнизон. Так местные жители поближе познакомились с новой для них социальной «прослойкой», бытом, укладом, поведением людей в военной форме. А после войны, после победы над фашизмом, как мы знаем, авторитет армии был очень высок.
С большим уважением относился к ним и Иван Антонович Шпак, сам бывший фронтовик. И когда подрос третий, самый младший сын Валерий, решил, что неплохо бы стать ему офицером. Поэтому, когда сын закончил четвертый класс, отдал его в Минское суворовское училище. Так самый младший из братьев Шпаков, будущих генералов, первым встал на военную стезю.
Еще через год старший, Георгий, заканчивает железнодорожное училище, получает направление в локомотивное депо Полоцк и становится там слесарем по ремонту паровозов. Но едва поработал два месяца, его пригласили как призывника в военкомат и предложили посту
Г.I.Шпак.
пать в Рязанское военное воздушнодесантное училище.
Сказал об этом отцу. А тот даже несколько неожиданно для Георгия вдруг заявил:
— Соглашайся. Ты же видел, как достойно себя ведут офицеры, как гордятся своей службой.
Сын последовал совету отца. Сдал все вступительные экзамены на «отлично» и стал курсантом. Кстати, где бы потом ни учился Георгий Иванович, он везде сдавал все экзамены только так и не иначе.
А еще через год закончил железнодорожное училище Николай. И с тех пор каждый из трех братьев пошел дальше своей дорогой. Впрочем, дальнейшая судьба каждого из них — это отдельный рассказ.
Рязанское училище ВДВ Георгий Шпак закончил с отличием. И остался там сначала командиром взвода курсантов, а потом стал преподавателем на кафедре тактики. Но вскоре подал рапорт с просьбой направить в войска.
Прослужил два года командиром батальона, поступил в Военную академию имени М.Фрунзе. Здесь он получил очередную свою золотую медаль и назначение командиром полка в родную Беларусь, в 103ю Витебскую дивизию ВДВ. А через полтора года началась заваруха в Афганистане, и Георгий Шпак оказался в числе самых первых воиновинтернационалистов.
Воевал в Афгане почти два года. Не раз во время многочисленных рейдов по горам и долинам попадал со своими бойцами и в засады, и под жесточайшие обстрелы. В его полку погибло 65 человек. Но сам он не был ни разу даже легко ранен. Что это? Судьба, невероятное везение или всетаки умение воевать?
633
1945 — да нашых дзён
Прежде чем ответить на этот вопрос, Георгий Иванович глубоко задумался. А потом сказал:
— Наверное, тут есть все. Конечно, родился в рубашке. С другой стороны, командир полка ведь не бегал впереди всех. Например, в горах моя ячейка управления находилась в середине колонны. А значит, вероятность погибнуть у меня была меньше. Но в то же время почти всегда находившийся недалеко от меня начальник штаба полка майор Иванов погиб. И естественно, больше всего мы потеряли своих ребят ранеными и убитыми в первые дни и месяцы той войны. Не было опыта, все постигали за счет крови солдат и офицеров. А когда коечему научились, потери резко пошли на убыль. Помню, както попали под кинжальный огонь противника. Но не растерялись, все как один прыгнули в ледяную воду горной речки, чтобы выйти изпод обстрела. Тогда только один человек был легко ранен.
А вообще, в Афганистане выживали только физически сильные люди. У таких обычно и моральный дух выше. Так, впрочем, и везде, но в афганской войне особенно. Мы ведь совершали рейды в горах в страшную жару, порой надолго оставались без воды. Ноги в сапогах сбиты в кровь. Некоторые падали, теряли сознание. Те, у кого оставались силы, несли на руках обессилевших воинов, а также их амуницию и оружие. И это при том, что отбор в наш род войск всегда был особый. Вот почему физической подготовке мы уделяли главное внимание. Бывало, если уходим в рейд на 20 — 30 дней, обязательно берем с собой перекладину, или, говоря попросту, турник. А если становились лагерем, даже кроссы бегали в горах.
Генералполковнику Шпаку 57 лет. Но у него попрежнему строгий солдатский режим. Подъем в шесть утра. Затем до семи зарядка на открытом воздухе с хорошими пробежками и непременным купанием в Москвареке. Круглый год. А если в командировке, то, как он говорит, в «любой луже». А по словам брата Николая, Георгий и сейчас может выделывать на турнике такое, что не под силу многим молодым лейтенантам.
Но тот же Николай Иванович свидетельствует, что из Афганистана старший брат вернулся совсем седым. «Стал каким
то замкнутым, угрюмым, нервным. Два года не хотел нам ничего рассказывать. Да и запрещали ведь тогда. И только потом понемногу начал отходить. Но всякий раз, когда говорил о гибели своих товарищей, в глазах у него стояли слезы».
В Афганистане Георгий Иванович был удостоен ордена Красного Знамени, других наград.
А закончив здесь службу, Георгий Шпак был два года начальником штаба дивизии в Каунасе, затем четыре года комдивом в Пскове. Потом снова учеба, теперь уже в Академии Генштаба. Затем заместитель командующего небезызвестной 14й Тираспольской армии и командарм в Петрозаводске. Следующий этап — начальник штаба Туркестанского военного округа (вот она —судьба военного!). Здесь Георгий Иванович подписывает документ о ликвидации округа в связи с распадом СССР, а сам переезжает в Самару и занимает такую же должность в Приволжском военном округе. Там он и служил до назначения в Москву командующим ВДВ России.
Впрочем, туркестанский и самарский периоды жизни Георгия Ивановича — тоже особая веха в его судьбе. Здесь у него появилось, как он сам выразился, «маленькое хобби». Вот как он рассказывает об этом.
— В 1992 году я познакомился с ребятами, которые служили и работали в Казани, где очень сильный педагогический университет. Все они увлеклись педагогической наукой. И так интересно и упоенно об этом рассказывали, так уговаривали последовать их примеру, что я не удержался. Начал собирать литературу, ездить на консультации и потихоньку писать кандидатскую диссертацию. Рабочий день заканчивался в 19 часов, а я сидел до 21 —22 и клепал свою научную работу. Выходные дни тоже прихватывал. В общем, в апреле 1994 года диссертация была подготовлена, успешно защищена, и я стал кандидатом педагогических наук. Потом мои научные руководители и коллеги уговорили взяться и за докторскую: дескать, сказал «а», надо говорить и «б».
За время подготовки обеих диссертаций и уже после их защиты, конечно же, я перевернул горы литературы по военной педагогике, вел переписку со многими учеными, сам написал более 10 книг, сотни статей. Вместе с коллегамиучеными мы
634
«Шпак — фамилия генеральская^
сделали две учебные программы по подготовке офицеров для наших десантных училищ…
…Сын Георгия Ивановича тоже пошел по отцовской стезе.
После окончания училища он служил в Ульяновске. В том самом Приволжском округе, где начальником штаба был его отец. И в том самом, откуда, по очереди сменяя друг друга, на три или шесть месяцев отправлялись десантники в 1995 году воевать в Чечню. Вскоре подошел черед и старшего лейтенанта Олега Шпака. Он тогда был командиром взвода. А в последний день своего пребывания получил задание отправиться в рейд, во время которого его БМД (боевая машина десанта) подорвалась на мине и Олег погиб.
Буквально за несколько дней до того прилетел в Чечню в командировку Георгий Иванович. Конечно, встретился с сыном, поговорили о доме, о службе и о многом другом. А улетая, увидел с вертолета, как машет ему рукой Олег, и почемуто екнуло у генерала сердце, подумал вдруг, что видит его в последний раз…
Страшное это было горе для всех Шпаков. У братьев Георгия Ивановича тоже ведь уже были свои дети. Но действительно ли не мог тогдашний начальник штаба округа Георгий Шпак уберечь своего сыналейтенанта, предотвратить его отправку в Чечню? Конечно же, мог. Его высокая должность позволяла это сделать. Но ведь есть еще такие понятия, как долг, честь, совесть…
— Вопрос так никогда не стоял, — говорит Георгий Иванович. — Сын меня даже предупреждал: «Не вздумай звонить комуто и отменять мою поездку». Да я и сам на это никогда бы не пошел. Вопервых, меня бы сослуживцы не поняли. А вовторых, и ему бы нигде в войсках жизни не было. Вы только представьте себе: весь полк побывал в том пекле, не все оттуда вернулись живыми, а сын начальника штаба округа отсидится в тихом безопасном месте. Да это просто немыслимо! Вот почему, когда подошла его очередь и мне его комдив позвонил и спросил, отправлять или нет, я без колебаний дал утвердительный ответ.
Олега похоронили в Самаре, где служил тогда отец и куда он твердо намерен вернуться из Москвы после окончания военной службы…
Средний из братьев Шпаков, Николай, не стал военным. Тем не менее он тоже генерал. И форма у него по железнодорожным меркам генеральская. В подчинении у Николая Ивановича до последнего места работы была 21 тысяча человек, 60 крупных станций и 28 предприятий. Это когда он был начальником Барановичского отделения Белорусской железной дороги, в состав которого территориально входит часть Брестской и Минской областей, а также почти вся Гродненская. Сейчас Николай Иванович — член комитета международной организации сотрудничества железных дорог, в которую входят представители стальных магистралей 25 государств, включая все страны СНГ и Балтии, некоторые государства Восточной Европы, а также Китай, Вьетнам, КНДР, Монголию и Иран. Николай Иванович является здесь полномочным представителем Белорусской, а по совместительству выполняет аналогичную функцию при администрации Польских железных дорог. Местом его работы вот уже седьмой год является Варшава.
Самый младший из братьев, Валерий, считает, что Николай тоже обязательно стал бы кадровым военным, если бы во время учебы в железнодорожном училище с ним не случилось ЧП.
В свое время его левая рука попала под зубья пилорамы, которая покорежила сразу три пальца. Естественно, о службе в армии уже не могло быть и речи. Но самое ужасное заключалось в том, что с таким увечьем не только в машинисты, но даже в кочегары на паровоз брать было запрещено. А ведь он бредил этой профессией с самых малых лет.
— Я все время завидовал отцу, когда он находился на паровозе, — вспоминает Николай Иванович. — А когда брал меня в кабину, у меня аж дух захватывало. И после того, как я сам стал машинистом, очень нравилось ездить. Люблю скорость…
Полученная травма не помешала Николаю осуществить свою мечту. Он сумел так натренировать свою покалеченную кисть, что мог делать ею абсолютно все то же, что и здоровой рукой. Например, открутить и закрутить любую гайку в самом труднодоступном и неудобном месте. А еще ловко научился не демонстрировать свой дефект врачам во время прохождения медкомиссий.
Объективные же показатели, например
635
1945 — да нашых дзён
при испытании силомером, у него были даже выше, чем у других, на обеих руках.
За годы работы машинистом бывало, конечно, всякое. Приходилось и доказывать свою физическую и профессиональную полноценность в ответ на кляузы разного рода «доброжелателей», попадать во время рейсов в сложные ситуации, осваивать скоростное движение, новые виды локомотивов, водить и грузовые, и пассажирские поезда. Есть, конечно, и особенно приятные воспоминания.
Например, когда и он, и отец одновременно работали машинистами. И даже несколько раз встречались в пути. Из Осиповичей в сторону Минска сначала идет шестикилометровый трехпутный участок. Потом одна колея уходит на север, на Гродзянку. Так вот на нее и сворачивал отец на своем паровозе. Но до этого, если сын ехал в то же время из Минска в Осиповичи (вел дизельпоезд), на той трехпутке они встречались. Естественно, приветствовали друг друга гудками, махали рукой. Случалось это, правда, редко, но обоим были особенно приятны такие встречи в пути.
Николай женился, заочно окончил в Гомеле институт инженеров железнодорожного транспорта, хотя давалось это очень нелегко, получил первый класс.
Огромный опыт машиниста, инженерная подготовка, как и следовало ожидать, принесли свои плоды.
Его направили на три года в Монголию машинистоминструктором. Здесь получил звание «Почетный железнодорожник».
После возвращения домой еще недолго поработал машинистом, а затем его позвали сначала в аппарат столичного отделения дороги заместителем начальника локомотивного отдела, а потом уже в управление всей магистрали старшим ревизором локомотивной службы.
Однако через три с лишним года Николай Иванович снова вернулся в родной деповский коллектив. Но уже в совершенно ином качестве.
Было это в 1988 году, в самый разгар перестройки. Одним из проявлений той поры были выборы руководителей предприятий непосредственно трудовыми коллективами, а не назначение их сверху. Ктото из управления дороги посоветовал Николаю Ивановичу выставить и свою кандидатуру. Как
никак, его там знали еще пацаном. И, судя по всему, память о нем осталась добрая. Иначе бы из пяти претендентов на «престол» ему бы не отдали предпочтение 806 человек из 960 голосовавших.
Депо это островного типа, находится далеко от городских магазинов, предприятий службы быта. Новый руководитель депо сначала присмотрел подходящее место в бывшем доме отдыха локомотивных бригад, потом посоветовался с начальником отделения, и оборудовали там «стол заказов» (тогда это было модно) и магазин на 210 квадратных метров.
Потом появились своя химчистка и прачечная. А следом и обувная мастерская. В итоге железнодорожники, приходя на работу, стали сдавать свои вещи в стирку или в химчистку, а обувь — в ремонт, а вечером по пути домой забирать. И у них отпала необходимость мотаться по магазинам, домам быта после работы, стоять там в длинных очередях и появилась возможность использовать это время гораздо интереснее и полезнее для себя и для семьи. Удалось тогда решить и другие социальнобытовые проблемы и тем самым облегчить жизнь работников депо.
«За кадром» остались бесконечные сомнения и тревоги, стычки с различного рода перестраховщиками, инспекторами сверху, конфликты с лодырями и пьяницами, которые есть в любом производственном коллективе. Но всетаки начальство, видимо, заметило в нем главное: хозяйскую хватку, смелость и расчетливость в принятии решений и доверило ему «генеральскую» должность — начальника Барановичского отделения Белорусской железной дороги.
А еще ему было поручено вести строительство самого современного и крупного на дороге санаторияпрофилактория. На этих объектах, как водится у нас, он набил немало шишек, заплатил немало штрафов, в том числе и из собственного кармана. Закончить стройку он не успел, хотя дело при нем продвигалось неплохо и претензий к нему руководство магистрали особых не предъявляло. Как, впрочем, и за выполнение отделением своих главных железнодорожных задач.
Случилось так, что на втором году работы на этом посту тогдашний начальник дороги Степан Шкапич, зная, что Николай
636
«Шпак — фамилия генеральская»
Шпак бывал в Монголии, предложил ему поехать туда вместе с ним на созываемую там очередную конференцию глав железнодорожных администраций стран ОСЖД. Там, кстати, состоялось тогда официальное вступление Беларуси в эту компанию.
А через два с лишним года должность члена комитета этой международной организации от нашей страны оказалась вакантной. Николаю Шпаку предложили занять освободившееся место. С тех пор Николай Иванович и работает в Варшаве, …в комиссии по маркетингу и тарифной политике. А есть еще правовая, эксплуатационная, техническая и другие. В каждой из них состоит по нескольку человек из разных стран. И выполняют они задания своих железнодорожных администраций. Все работают в тесном контакте, постоянно обмениваются мнениями, вместе готовят проекты документов к очередному совещанию руководителей или конференции генеральных директоров. Одна из главных задач — разработка оптимальных железнодорожных коридоров из Азии в Европу, а также всемерное содействие развитию скоростного движения поездов.
— Николай Иванович, вы в Варшаве «отбываете» уже второй срок. Это означает, что руководство Белорусской дороги удовлетворяет ваша работа. Но сами вы как себя здесь чувствуете? Не скучаете по родным местам, близким людям? У вас ведь только дочка Таня живет здесь с вами и учится в школе, а двое сыновей — в Минске. Им, наверное, сложно приехать сюда?
— Вот тут у меня как раз проблем нет. Каждую неделю в выходные дни я при желании могу съездить к себе домой в Барановичи, где у меня свой домик с приусадебным участком. В теплое время года мы с женой и дочкой так и делаем. И даже выращиваем там коечто на огороде. Благо проезд по железной дороге у меня бесплатный. Да и времени на дорогу уходит всего 4 — 5 часов.
В Варшаву сыновья добираются также просто. Даже электрички ходят. Но у каждого свои дела, свои заботы. Старший сын, Сергей, служит в спецподразделении госавтоинспекции МВД «Стрела». Оно предназначено для сопровождения главы государства. Он заместитель командира, старший лейтенант. Младший, Юрий, работает в республиканской прокуратуре.
Сыновья решили идти своим путем. Ну что ж, это их собственный выбор.
Нетнет да наезжают в Барановичи и братья. Им, конечно, намного сложней. Но всетаки как минимум раз в год во время отпуска, а то и два, если подворачивается какаято оказия.
Приходится встречаться и по печальным поводам. Сначала умер отец. С войны он принес туберкулез, но мать его вроде выходила. А потом новая напасть —рак. И сгорел.
Потом умерла и мать. Похоронили сыновья ее, погоревали и опять разъехались.
…Младший из братьев Шпаков после окончания Минского суворовского училища, а затем Московского общевойскового только пять лет прослужил в Группе советских войск в Германии. А все остальное время — на Урале, на Дальнем Востоке и на Севере. Из них четыре года на Чукотке, в районе Анадыря, где восемь месяцев зима, один месяц весны и один осени. И только два — лета. Да еще и дивизия его стояла не в самом городе, а в ущелье, среди сопок, где снег не успевал таять даже летом и дети катались на санках круглый год. А один полк находился вообще в 500 километрах, на берегу бухты Провидения.
Когда Валерий Иванович был еще командиром полка, перед ним была поставлена задача погрузить два батальона вместе с техникой в эшелон и «у самой дальней гавани Союза», в порту Ванино, переправиться на пароме на Сахалин. А там тем же эшелоном добраться до центра острова, оттуда опять же вместе с техникой совершить 52километровый маршбросок через горный перевал, где только мощные лесовозы могут проползти, выйти на западную окраину Сахалина и «занять там оборону». До того в военной практике никто не совершал в этих местах подобного рейда. (Чем не переход Суворова через Альпы?) Не случайно этот поход контролировало командование не только из Хабаровска, но и из Москвы. Километраж, скорость движения, продолжительность привалов — все тщательно хронометрировалось.
Тяжелый и опасный это был поход и для солдат, и для офицеров, и для самого командира полка. В один момент у него, что называется, сердце оборвалось. Это когда не очень опытный водитель боевой машины пехоты вдруг почемуто нажал на газ в самом неподходящем месте и машина
637
1945 — да нашых дзён
полетела вместе с десятью бойцами в полуторакилометровую пропасть. Но, как говорит Валерий Иванович, он сам и те десять парней родились, видно, под счастливой звездой. Через несколько секунд после начала падения БМП на ее пути оказалась сосна диаметром в 70 сантиметров. Она и спасла людей. Ну а дальше все прошло благополучно.
День нашей встречи с Валерием Ивановичем в Волгограде, где он тогда командовал мотострелковой дивизией и был начальником местного военного гарнизона, оказался его последним рабочим днем перед уходом в отпуск. В тот же вечер он с женой и 13летней дочерью Ларисой улетал в Биробиджан на свадьбу сына Сергея, который остался там, где служил раньше отец.
— Вообгцето, я им доволен, — рассказывал Валерий Иванович. — Полтора года назад сын закончил в Хабаровске высшую школу милиции и стал работать районным инспектором уголовного розыска. А вот четыре дня назад сообщил, что его назначили заместителем начальника УГРО города. На мойто взгляд, ему еще рановато на такую должность, но его начальству, наверное, виднее. Да и насколько я знаю, он в своем районе действительно коечего добился. Раскрываемость преступлений довел до 83 процентов, а это очень хороший показатель. Словом, своим горбом заработал повышение. Мне это, конечно, приятно. И у Николая сыновья не ноют, не скулят, не клянчат у отца ничего, а трудятся в поте лица, потому уже и на ответственных должностях. А дочку Георгия как любят и уважают в части, где она служит!
Последний перед отпуском рабочий день был расписан у Валерия Ивановича буквально по минутам. Даже поговорить с ним удалось в основном в кабине «газика»
Яны кіравалі горадам і раёнам
по дороге на учебный полигон. С гордостью он показывал здесь новые, построенные уже под его руководством солдатские казармы и учебный центр. Велел разбить вокруг цветники и хорошенько ухаживать за ними, чтобы приятно было солдатам здесь находиться. Не преминул показать, когда проезжали мимо одной из его воинских частей, не совсем обычные вышки для часовых. И при этом пояснил, что они высотой не четыре метра, как положено по уставу, а двенадцать. В них часовой и видит все лучше, и ничего не боится. А позаимствовал он их у железнодорожников. «Даром, что ли, я родился на станции?»
О многом мы успели тогда поговорить. И о проблемах старения боевой техники в армии, и о причинах «дедовщины», и об отношении государства к своим Вооруженным силам (а оно известно какое!), и о бытовых неурядицах военнослужащих, о нехватке хороших офицерских кадров. А когда уже расставались в его служебном кабинете, я напомнил ему слова известной веселой песенки, в которой поется о том, «как хорошо быть генералом». И спросил, согласен ли он с таким утверждением. Валерий Иванович ответил так:
— Генералом быть, конечно, приятно, что греха таить. Приятно и в форме появиться на людях — на тебя смотрят тогда совсем подругому. И это нормально — человек же должен к чемуто стремиться. А уважение людей — это прежде всего признание и понимание того, что ты сам своим упорством и трудом добился такого звания и положения в обществе. Но поверьте, очень нелегко стать генералом. Наш отец всегда говорил: «Работайте, трудитесь, выполняйте как следует свои обязанности, и вас обязательно заметят, продвинут по службе». Так мы с братьями и поступаем.
СТАРШЫНІ ГАРВЫКАНКОМА Асіповіч, Быхава. У 1959—1963 гг. старшы
ЗОРЫН Уладзімір Паўлавіч. Нара ня Асіповіцкага гарвыканкома раённага
дзіўся 24.2.1909 г. у с. Шурма Уржумскага падпарадкавання. 3 1963 г. начальнік штаба
рна Кіраўскай вобл., Расія. Закончыў грамадзянскай абароны г. Асіповічы, у
курсы пры Вышэйшай школе МДБ СССР 1969—1976 гг. старшыня райкома праф
(1948). Падпалкоўнік дзяржбяспекі. саюзаў работнікаў дзяржаўных устаноў
Удзельнік Вялікай Айчыннай вайны. У Асіповіцкага рна. Узнагароджаны двума
1944—1958 гг. начальнік раённых аддзелаў ордэнамі Айчыннай вайны II ступені,
дзяржбяспекі Брагіна, Глуска, Слуцка, ордэнам Чырвонай Зоркі, медалямі.
638
Яны кіравалі горадам і раёнам
КАВАЛЁЎ Уладзімір Іванавіч. Нарадзіўся 10.12.1933 г. у в. Залатва Быхаўскага рна. Закончыў Беларускі політэхнічны інстытут (1958). Працоўную дзейнасць пачаў на торфапрадпрыемстве «Дняпроўскае» начальнікам поля па здабычы фрэзернага торфу. 3 1963 г. галоўны інжынер, з 1968 г. дырэктар торфапрадпрыемства «Татарка» Асіповіцкага рна. У 1972 — 1987 гг. старшыня Асіповіцкіх гарадскога Савета дэпутатаў і гарвыканкома. У 1987— 1994 гг. намеснік дырэктара, начальнік цэха ААТ «Дах». Узнагароджаны двума ордэнамі «Знак Пашаны», медалямі.
КЛЕВАНЕЦ Мікалай Іванавіч. Нарадзіўся ў 1924 г. у с. Ермакоўка Урыцкага рна Кустанайскай вобл., Казахстан. Закончыў Рэспубліканскую партыйную школу пры ЦК КПБ (1955). 3 1950 г. інструктар, загадчык аддзела Бабруйскага абкома ЛКСМБ, з 1955 г. інструктар Магілёўскага абкома, сакратар Бабруйскіх райкома, 2і сакратар абкома КПБ. У 1959— 1960 гг. працаваў старшынёй калгаса імя Калініна Бабруйскага рна. 3 1961 г. намеснік старшыні Асіповіцкіх райвыканкома, у 1963 — 1972 гг. старшыня гарвыканкома. Выбіраўся дэпутатам Магілёўскага абласнога Савета. Узнагароджаны ордэнам Айчыннай вайны I ступені, медалямі.
КЛІМОВІЧ Васіль Трафімавіч. Нарадзіўся 10.7.1918 г. ув. Заельнік Асіповіцкага рна. 3 1939 г. у Чырвонай арміі. Удзельнік Вялікай Айчыннай вайны. Пасля дэмабілізацыі (1946) інструктар Асіповіцкага райкома КП(б)Б, старшыня Асіповіцкага гарвыканкома. У 1950—1979 гг. старшыня калгаса «Авангард» Асіповіцкага рна. Удзельнік Усесаюзнай сельскагаспадарчай выстаўкі (1957—1958). Узнагароджаны ордэнамі Леніна, Кастрычніцкай Рэвалюцыі, Працоўнага Чырвонага Сцяга, Чырвонай Зоркі, «Знак Пашаны», медалям!, Ганаровай граматай Вярхоўнага Савета СССР. Памёр 12.10.1982 г. Яго імем названа вуліца ў в. Вяззе Асіповіцкага рна; на доме, дзе ён жыў, устаноўлена мемарыяльная дошка.
МАЛЬЦАЎ Іван Маркавіч. Нарадзіўся ў 1905 г. у Ліпецкай вобл., Расія. Удзельнік Вялікай Айчыннай вайны. Пасля дэмабілізацыі (1946) працаваў сакратаром, потым старшынёй Асіповіцкага гарадскога Савета дэпутатаў. На працягу некалькіх гадоў
М.І.Клеванец. В.Т.Клімовіч.
І.М.Мальцаў. І.І.Патапейка.
кіраваў гарадской камунальнай гаспадаркай. Узнагароджаны ордэнам Чырвонай Зоркі, медалямі. Памёр у 1968 г.
ПАТАПЕЙКА Іван Іванавіч. Нарадзіўся ў 1918 г. Удзельнік Вялікай Айчыннай вайны. Пасля вызвалення раёна працаваў дырэктарам райгаза Асіповіцкага райспажыўсаюза, старшынёй Асіповіцкага гарвыканкома. Узнагароджаны ордэнамі Чырвонага Сцяга, Айчыннай вайны II ступені, медалямі.
У.П.Зорын. У.І.Кавалёў.
639
1945 — да нашых дзён
Г.П Тур. Ф.С.Дубінчык.
М.Д.Зелянкоў.
ТУР Ганна Валянцінаўна. Нарадзілася 3.2.1952 г. у г. Асіповічы. Закончыла Мінскі педагагічны інстытут замежных моў (1974), Мінскую ВПШ (1987). 3 1974 г. працавала настаўніцай замежнай мовы ў Свіслацкай СШ Асіповіцкага рна, СІТТ № 4 г. Асіповічы. 3 1982 г. загадчык аддзела народнай адукацыі Асіповіцкага гарвыканкома, у 1983 1987 гг. сакратар Асіповіц
кага гаркома КПБ. У 1987—1991 і 1993 — 1999 г. старшыня Асіповіцкіх гарвыканкома, у 1991 1993 гг. — гарадскога Саве
та дэпутатаў. У сувязі з аб’яднаннем горада і раёна ў 1999 г. прызначана намеснікам старшыні райвыканкома. Выбіралася дэпутатам Асіповіцкага гарадскога і Магілёўскага абласнога Саветаў. Узнагароджана граматамі Магілёўскіх абласнога аддзела адукацыі і аблвыканкома, знакам «Ганаровы чыгуначнік» (1995).
СТАРШЫНІ РАЙВЫКАНКОМА
ВІЛЯНТ Уладзімір Сцяпанавіч. Нарадзіўся ў 1903 г. у Аршанскім рне Віцебскай вобл. Закончыў Мінскі педагагічны інстытут (1940). Працаваў загадчыкам Кантакузаўскай пачатковай школы на Гомельшчыне,
завучам і дырэктарам сярэдняй школы № 2 Гомеля (да 1941). 3 1 944 г. загадчык аддзела народнай адукацыі Асіповіцкага райвыканкома, дырэктар Асіповіцкай сямейнай школы. У 1953—1957 гг. старшыня Асіповіцкага райвыканкома. Выбіраўся дэпутатам Асіповіцкага гарадскога Савета. Узнагароджаны ордэнам «Знак Пашаны», медалямі.
ГНЯДЗЬКО Іван Барысавіч. Нарадзіўся ў 1905 г. у в. Слабада Мазырскага рна Гомельскай вобл. Закончыў Гомельскую саўпартшколу (1932), Вышэйшую камуністычную сельскагаспадарчую школу Беларусі (1936). Працаваў інструктарам раённай газеты ў Лепелі, у 1932 1934 гг.
загадчыкам аддзела Брагінскага, з 1939 г. сакратаром Асіповіцкага райкомаў ЛКСМБ. 3 1939 г. загадчык аддзела Асіповіцкага райкома КП(б)Б. Пасля Вялікай Айчыннай вайны да 1947 г. старшыня Асіповіцкага райвыканкома.
ДУБІНЧЫК Фёдар Сямёнавіч. Нарадзіўся 21.2.1910 г. у в. Карытнае Асіповіцкага рна. Закончыў Мінскі педагагічны інстытут (1940). Удзельнік Вялікай Айчыннай вайны. У 1932 — 1941 гг. працаваў настаўнікам Карытненскай, дырэктарам Пасецкай няпоўных сярэдніх і Ясенскай сярэдняй школ. 3 1946 г. дырэк тар Ялізаўскай СШ, загадчык Асіповіцкага райана. У 1948— 1953 гг. старшыня Асіповіцкага райвыканкома, потым дырэктар сярэдніх школ № 2 і № 3 г. Асіповічы. Заслужаны настаўнік Рэспублікі Беларусь
(1968). Выбіраўся дэпутатам Асіповіцкага гарадскога Савета і членам Асіповіцкага гарвыканкома. Узнагароджаны двума ордэнамі Айчыннай вайны II ступені, ордэнамі Чырвонай Зоркі, «Знак Пашаны», медалямі, Ганаровай граматай Вярхоўнага Савета БССР.
ЗЕЛЯНКОЎ Мікалай Данілавіч. Нарадзіўся 3.5.1927 г. у в. Баянава Глускага рна. Закончыў Беларускую сельскагаспадарчую акадэмію (1961). Удзельнік Вялікай Айчыннай вайны. У 1951 — 1952 гг. працаваў загадчыкам Глускага раённага дзяржархіва. 3 1952 г. на партыйнай рабоце: загадчык сектара, аддзела, 2І сакратар Глускага, Магілёўскага, у 1965 1966 гг. — Асіповіцкага райкомаў КГІБ. У 1966 1970 гг. старшыня Асіповіцкага райвыканкома. У 1970—1977 гг. 1ы сакратар Чавускага райкома КПБ. 3 1978 г. да 1988 г. дырэктар
640
Яны кіравалі горадам і раёнам
вылічальнага цэнтра Магілёўскага абласнога стагыстычнага ўпраўлення, намеснік старшыні абласнога камітэта народнага кантролю, дырэктар выдавецтва Магілёўскага абкома КПБ. Выбіраўся дэпутатам Магілёўскага абласнога Савета. Узнагароджаны ордэнамі Працоўнага Чырвонага Сцяга, «Знак Пашаны», Айчыннай вайны II ступені, медалямі, дзвюма Ганаровымі граматамі Вярхоўнага Савета БССР.
КАРАЛЁЎ Мікалай Піліпавіч. Нарадзіўся 1.7.1906 г. у в. Амінавічы Асіповіцкага рна. Генералмаёр (1943), Герой Савецкага Саюза (1944). Закончыў ВПШ пры ЦК КПСС (1956). 3 1930 г. рабочы, старшыня калгаса, сельсавета. 3 1937 г. намеснік старшыні, старшыня Асіповіцкага райвыканкома. У Вялікую Айчынную вайну адзін з арганізатараў і кіраўнікоў партызанскага руху ў Магілёўскай вобл. 3 ліпеня 1941 г. у партызанах: камандзір групы, 210га партызанскага атрада імя Сталіна, у студзені — ліпені 1943 г. — 1й Асіповіцкай партызанскай брыгады, у ліпені 1943 г. — сакавіку 1944 г. — Асіповіцкай ваеннааператыўнай групы. Член Магілёўскага падпольнага абкома КП(б)Б у красавіку — верасні 1943 г. Са жніўня 1944 г. старшыня Магілёўскага гарвыканкома; з 1953 г. сакратар Хоцімскага райкома КПБ, з 1958 г. — у Магілёве. Кандыдат у члены ЦК КПБ у 19491952 гг. І 19541960 гг. Дэпутат Вярхоўнага Савета БССР у 1947—1959 гг. Член Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР у 1947 — 1955 гг. Ганаровы грамадзянін г. Магілёў. Аўтар кнігі «Сыны народа» (1955). Узнагароджаны двума ордэнамі Леніна, двума ордэнамі Працоўнага Чырвонага Сцяга, медалямі. Памёр 9.4.1972 г. Яго імем названы вуліцы ў Магілёве, Асіповічах, Хоцімску, у вёсках Масток Магілёўскага і Вярхі Асіповіцкага рнаў; у Магілёве на доме, дзе ён жыў, устаноўлена мемарыяльная дошка, у в. Амінавічы — помнік.
КРАМІНКІН Леанід Антонавіч. Нарадзіўся ў жніўні 1938 г. у в. Горы Горацкага рна. Закончыў Беларускую сельскагаспадарчую акадэмію (1961). Працаваў механікам, галоўным інжынерам, у 1971 —1977 гг. — дырэктарам саўгаса «Асіповіцкі». 3 1977 г. намеснік старшыні, начальнік упраўлення сельскай гаспадаркі, у 1980—1995 гг. старшыня Асіповіцкага райвыканкома. Выбіраўся дэпутатам Магілёўскага аб
М.П.Каралёў. Л.А.Крамінкін.
В.Р.Непачаловіч. М.І.Роўбель.
ласнога і Асіповіцкага раённага Саветаў, членам бюро Асіповіцкага гаркома КІІБ. Узнагароджаны двума ордэнамі «Знак Пашаны», медалямі, Ганаровай граматай Вярхоўнага Савета БССР.
НЕПАЧАЛОВІЧ Васіль Рыгоравіч. Нарадзіўся ў снежні 1912 г. у в. Паставічы Старадарожскага рна Мінскай вобл. Закончыў Мінскі педагагічны інстытут (1939), Рэспубліканскую партыйную школу пры ЦК КПБ (1949). Удзельнік Вялікай Айчыннай вайны. 3 1931 г. працаваў настаўнікам, загадчыкам вучэбнай часткі, дырэктарам школы. У 1942 — 1944 гг. намеснік старшыні арцелі «Перамога» ў г. Арджанікідзеабад (Таджыкістан). 3 1945 г. інструктар, потым загадчык аддзела Старадарожскага райкома КПБ. У 1949 — 1957 гг. 2і сакратар, сакратар Асіповіцкага райкома КПБ. У 1957— 1959 гг. старшыня Асіповіцкага райвыканкома. Выбіраўся дэпутатам Асіповіцкага раённага Савета. Узнагароджаны медалямі.
РОЎБЕЛЬ Мікалай Іванавіч. Нарадзіўся 1.1.1956 г. у в. Рафалін Асіповіцкага рна. Закончыў Беларускую сельска
641
1945 — да нашых дзён
Л.Я.Сіманаў. А.А.Тоўсцік.
В.У.Шчэцька.
гаспадарчую акадэмію (1988). Працаваў брыгадзірам, аграномам, з 1984 г. — намеснікам старшыні праўлення калгаса «Чырвоны сцяг» Асіповіцкага рна. У 1995 — 1999 гг. старшыня Асіповіцкага райвыканкома. 3 1999 г. дырэктар Асіповіцкага лясгаса. Узнагароджаны медалём.
РУДЭНКА Іван Сямёнавіч. Нарадзіўся ў верасні 1914 г. у с. Казьмінскае Краснадарскага краю, Расія. Закончыў Магілёўскі педагагічны інстытут (1952). Удзельнік Вялікай Айчыннай вайны. У 1932 г. працаваў дырэктарам школы ў ЧачэнаІнгушскай АССР. 3 1935 г. на педагагічнай працы ў Атрадненскім рне Краснадарскага краю: дырэктар школ у станіцы Атрадная, с. Пятроўскае, інспектар, загадчык Атрадненскага райана. У 1945—1952 гг. 2і сакратар Круглянскага, Бяльшіцкага, 1ы сакратар Горацкага райкомаў КПБ. 3 1957 г. старшыня Магілёўскага, у 1959 — 1963 гг. — Асіповіцкага, потым Быхаўскага райвыканкомаў. Выбіраўся дэпугатам Магілёўскага абласнога і раённых Саветаў. Узнагароджаны ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга, медалямі.
СІМАНАЎ Леанід Якаўлевіч. Нарадзіўся 5.8.1924 г. у в. Сіманы Белахалуніц
кагарна Кіраўскай вобл., Расія. Закончыў Мінскую ВПІІІ (1960). Удзельнік Вялікай Айчыннай вайны. 3 1947 г. на камсамольскай рабоце, у органах дзяржбяспекі. 3 1954 г. інструктар Магілёўскага абкома, 2і сакратар Слаўгарадскага райкома КПБ. У 1963—1965 гг. намеснік сакратара, сакратар Асіповіцкага прамысловага парткома КПБ, у 1965—1966 гг. старшыня Асіповіцкага райвыканкома. 3 1966 г. 1ы сакратар Глускага райкома КПБ, у 1978 — 1985 гг. загадчык аддзела Магілёўскага аблвыканкома. Выбіраўся дэпутатам Вярхоўнага Савета БССР. Узнагароджаны двума ордэнамі Працоўнага Чырвонага Сцяга, медалямі.
ТОЎСЦІК Андрэй Апанасавіч. Нарадзіўся 25.8.1934 г. у в. Чыкілі Глускага рна. Закончыў Бабруйскі лесатэхнічны тэхнікум (1957), Беларускі інстытут народнай гаспадаркі (1964). Кандыдат эканамічных навук (1980). У 1957 — 1965 гг. інструктар, намеснік загадчыка аддзела Магілёўскіх абкомаў ЛКСМБ і КПБ. 3 1965 г. намеснік старшыні, у 1970— 1980 гг. старшыня Асіповіцкага райвыканкома. У 1980— 1990 гг. працаваў дырэктарам вылічальнага цэнтра Магілёўскага аблстатупраўлення. Выбіраўся дэпутатам Магілёўскага абласнога Савета. Узнагароджаны ордэнам «Знак Пашаны», медалямі. Памёр у 1990 г.
ШЧЭЦЬКА Віктар Уладзіміравіч. Нарадзіўся 18.9.1955 г. у в. Растаў Акцябрскага рна Гомельскай вобл. Закончыў Бабруйскі сельскагаспадарчы тэхнікум (1974), Беларускі інстытут народнай гаспадаркі (1982). Працоўную дзейнасць пачаў у саўгасе «Парэчча» Акцябрскага рна. 3 1977 г. галоўны эканаміст калгаса імя Кірава, намеснік старшыні калгаса «Дружба», з 1983 г. старшыня калгаса імя Чапаева Глускага рна. У 1987 — 1999 гг. старшыня Глускага райвыканкома. 3 1999 г. працуе старшынёй Асіповіцкага райвыканкома. Ганаровы грамадзянін г. Глуск (1999).
САКРАТАРЫ ГК КП(б)Б
АНІКЕЕЎ Міхаіл Міхайлавіч. Нарадзіўся 23.5.1949 г. у в. Мікольск Горацкага рна. Закончыў сельскагаспадарчы тэхнікум (1973), Беларускую сельскагаспадарчую акадэмію (1979). Кандыдат сельскагаспадарчых навук (1989). Працоўную дзейнасць пачаў у 1966 г. рабочым. 3 1970 г. брыгадзір саўгаса «Дрыбінскі», з 1977 г.
642
Яны кіравалі горадам і раёнам
галоўны аграном саўгаса «Капцеўскі», з 1980 г. дырэктар саўгаса «Горацкі». У 1986—1987 гг. старшыня Горацкага райвыканкома. 3 1987 г. 1ы сакратар Асіповіцкага гаркома КПБ. 3 1991 г. дацэнт Беларускай сельскагаспадарчай акадэміі. 3 2000 г. дэпутат Палаты прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь. Выбіраўся дэпутатам сельскага і раённага Саветаў, Вярхоўнага Савета БССР. Быў членам Кантрольнай камісіі КПБ. Узнагароджаны ордэнам «Знак Пашаны»
(1982), медалямі, Ганаровай граматай абкома КПБ.
ВАЙЦЯНКОЎ Рыгор Максімавіч. Нарадзіўся 1.12.1900 г. у в. Лужок Кармянскага рна Гомельскай вобл. Закончыў Магілёўскую саўпартшколу (1927), Вышэйшую камуністычную сельскагаспадарчую школу Беларусі (1935). У 1919 — 1924 гг. у Чырвонай арміі, удзельнік баёў супраць войск Юдзеніча. 3 1936 г. прапагандыст ЦК КП(б)Б у г. Асіповічы, з 1938 г. 2і, з 1939 г. 1ы сакратар Асіповіцкага райкома КП(б)Б. У Вялікую Айчынную вайну адзін з кіраўнікоў патрыятычнага падполля і партызанскага руху ў Магілёўскай вобл. 3 лютага 1942 г. камандзір дыверсійнай групы. У красавіку 1943 г. — ліпені 1944 г. 1ы сакратар Асіповіцкага падпольнага райкома КП(б)Б, адначасова з ліпеня 1943 г. кіраўнік Асіповіцкай ваеннааператыўнай групы. 3 кастрычніка 1944 г. 1ы сакратар Асіповіцкага райкома КП(б)Б, потым на партыйнай рабоце ў Магілёве, Брагіне, Жлобіне. У 1948 — 1954 гг. працаваў у друку. Узнагароджаны ордэнамі Айчыннай вайны II ступені, Чырвонай ЗоркіА медалём. Памёр 9.5.1979 г.
ГРЫНЁУ Мікалай Фёдаравіч. Нарадзіўся 18.5.1946 г. у в. Высокае Касцюковіцкага рна. Закончыў Магілёўскі машынабудаўнічы інстытут (1968). Працаваў інжынераммеханікам дарожнабудаўнічага раёна № 5 Мінска. 3 1969 г. на камсамольскай рабоце ў Магілёве. 3 1971 г. загадчык аддзела, сакратар, 1ы сакратар Магілёўскага гаркома, з 1975 г. 2і, 1ы сакратар Магілёўскага абкома ЛКСМБ. 3 1980 г. 1ы сакратар Першамайскага райкома КПБ Бабруйска, у 1982—1987 гг. — Асіповіцкага гаркома КПБ, у 1987—1989 гг.
2і сакратар Магілёўскага абкома КПБ. 3 1989 г. старшыня Магілёўскіх аблвыканкома, з 1991 г. — абласнога Савета дэпутатаў. У 1995—1999 гг. надзвычайны і
М.М.Анікееў. М.Ф.Грынёў.
С.М.Дзікавіцкі.
паўнамоцны пасол Рэспублікі Беларусь у Рэспубліцы Малдова. 3 1999 г. саветнік старшыні Магілёўскага аблвыканкома. Выбіраўся дэпутатам Магілёўскага абласнога Савета, Вярхоўнага Савета БССР. Узнагароджаны ордэнамі Дружбы народаў, «Знак Пашаны», медалём, Граматай Вярхоўнага Савета БССР.
ГУСЕЎ Гурый Сяргеевіч. Нарадзіўся ў 1913 г. у в. Ізвекава Клепікаўскага рна Разанскай вобл., Расія. Закончыў Курскі пладоваягадны тэхнікум (1932), курсы па перападрыхтоўцы сакратароў гаркомаў і райкомаў пры ЦК ВКП(б) у Маскве (1952). У 1932—1944 гг. працаваў участковым аграномам, дырэктарам Тумскай МТС, галоўным аграномам Тумскага зямельнага аддзела, загадчыкам Тумскага райза. 3 1944 г. намеснік загадчыка сельгасаддзела Разанскага абкома, у 1947 —1951 гг. 1ы сакратар Чучкаўскага райкома ВКП(б) Разанскай вобл. У 1952—1959 гг. 1ы сакратар Асіповіцкага райкома КПБ. Узнагароджаны двума ордэнамі Працоўнага Чырвонага Сцяга.
ДЗІКАВІЦКІ Сяргей Мікалаевіч. Нарадзіўся 10.1.1940 г. у в. Баяры Пінска
Л
643
1945 — да нашых дзён
В.А.Памоў. А.М.Сівакоў.
І.А.Чырун.
га рна Брэсцкай вобл. Закончыў Беларускі інстытут механізацыі сельскай гаспадаркі
(1960). 3 1960 г. майстар, інжынертэхнолаг, з 1963 г. галоўны інжынер, у 1966—1970 гг. дырэктар Пінскага экскаватарарамонтнага завода. 3 1970 г. інструктар, з 1976 г. загадчык сектара сельскагаспадарчага аддзела ЦК КПБ. 3 1977 г. 1ы сакратар Асіповіцкіх райкома, у 1978—1979 гг. — гаркома КПБ. Выбіраўся дэпутатам Пінскага гарадскога Савета, членам Пінскага гаркома КПБ. Узнагароджаны ордэнам «Знак Пашаны» (1971).
ПАПОЎ Вадзім Аляксандравіч. Нарадзіўся 5.7.1940 г. у г. Дзямідаў Смаленскай вобл., Расія. Дзяржаўны дзеяч Беларуси Закончыў Беларускі інстытут механізацыі сельскай гаспадаркі (1971), Мінскую ВПШ
(1984). Працоўную дзейнасцьпачаўу 1961 г. механікам саўгаса ў Алтайскім краі. 3 1964 г. выкладчык Крычаўскага СПТВ38, інструктар, загадчык адцзела, 2і сакратар Крычаўскага, 1ы сакратар Краснапольскага райкомаў, інструктар Магілёўскага абкома ЛКСМБ. У 1972 1976 і 1992 1993 гг. дырэктар саўгаса ў Краснапольскім, намеснік старшыні калгаса ў Магілёўскім рнах. 3
1977 г. інструктар сельскагаспадарчага аддзела ЦК КПБ, 1ы сакратар Асіповіцкага гаркома, загадчык сельскагаспадарчага аддзела, 21, 1ы сакратар Магілёўскага абкома КПБ. 3 1993 г. намеснік генеральнага дырэктара ВА «Магілёўаблаграснаб», з 1995 г. генеральны дырэктар холдзінга «Аграмашсэрвіс». У 1999 — 2000 гг. 1ы намеснік міністра, міністр сельскай гаспадаркі і харчавання Рэспублікі Беларусь. 3 лістапада 2000 г. старшыня Палаты прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь. Узнагароджаны ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга, медалямі, Ганаровай граматай Вярхоўнага Савета БССР.
СІВАКОЎ Аляксандр Міхайлавіч. Нарадзіўся 5.5.1922 г. у в. Праточнае Быхаўскага рна. Закончыў Магілёўскі педагагічны інстытут (1953). Удзельнік Вялікай Айчыннай вайны. Пасля дэмабілізацыі ў 1947 г. працаваў настаўнікам, з 1949 г. — загадчыкам Кіраўскага райана. 3 1953 г. намеснік старшыні, з 1957 г. старшыня Кіраўскага, у 1963—1965 гг. — Бабруйскага райвыканкомаў. У 1961 — 1963, 1965—1977 гг. 1ы сакратар Асіповіцкага райкома КПБ. У 1977 — 1984 гг. старшыня Магілёўскага абласнога савета прафсаюзаў. Выбіраўся дэпутатам Магілёўскага абласнога Савета, Вярхоўнага Савета БССР, членам бюро Магілёўскага абкома КПБ. Узнагароджаны ордэнамі Айчыннай вайны II ступені, Чырвонай Зоркі, Кастрычніцкай Рэвалюцыі, двума ордэнамі Працоўнага Чырвонага Сцяга, медалямі, Ганаровай граматай Вярхоўнага Савета БССР.
ЧЫРУН Іван Адамавіч. Нарадзіўся ў 1919 г. у в. Забурэвічы Глускага рна. Вучыўся ў БДУ (1935—1937). Закончыў Рэспубліканскую партыйную школу пры ЦК КПБ (1950). У 1930я гады працаваў настаўнікам у школах Глускага рна. У 1942 г. упаўнаважаны Асобага аддзела раёна авіябаз. 3 1947 г. загадчык ваеннага аддзела Глускага райкома КП(б)Б. 3 1950 г. сакратар, 2і сакратар Клічаўскага райкома, з 1952 г. намеснік загадчыка адцзела Бабруйскага абкома КПБ. У 1956—1959 гт. загадчык аддзела Магілёўскіх абкома, 2і сакратар гаркома КПБ. У 1959 — 1961 гг. 1ы сакратар Асіповіцкага райкома КПБ. Выбіраўся дэпутатам Асіповіцкага раённага Савета. Узнагароджаны ордэнамі Кастрычніцкай Рэвалюцыі, «Знак Пашаны», Айчыннай вайны I ступені, двума ордэнамі Чырвонай Зоркі, медалямі.
644
Лёсам звязаныя з краем
Лёсам звязаныя з краем
АРЛОЎ Анатоль Іванавіч. Кандыдат педагагічных навук (1978). Заслужаны работнік культуры Беларусі (1980). Нарадзіўся ў 1923 г. у Віцебску. Вучыўся ў Цюменскім ваеннапяхотным вучылішчы (1941 — 1942), закончыў Маскоўскі юрыдычны (1948) і Мінскі педагагічны (1964) інстытуты. Удзельнік Вялікай Айчыннай вайны. 3 1945 г. старшы выкладчык Мінскага юрыдычнага інстытута, з 1947 г. дырэктар Асіповіцкай вячэрняй сярэдняй школы рабочай моладзі. У 1971 — 1992 гг. дырэктар, потым настаўнік сярэдняй школы № 1 г. Асіповічы. Узнагароджаны ордэнамі Чырвонай Зоркі, Айчыннай вайны I ступені, медалямі, знакамі «Выдатнік народнай асветы» і «Выдатнік адукацыі СССР».
КАПІТУЛА Пётр Андрэевіч. Беларускі вучоныэканаміст. Доктар эканамічных навук (1988), прафесар (1989). Нарадзіўся
4.7.1936 г. у в. Вялікі Бор Старадарожскага раёна. Скончыў Дараганаўскую сярэднюю школу (1954), Беларускі інстытут народнай гаспадаркі (1958), Мінскую ВПШ (1965). 3 1960 г. працаваў на заводзе, у Цэнтральным НДІ арганізацыі і тэхнікі кіравання, з 1966 г. у Інстытуце эканомікі АН Беларусі. 3 1994 г. начальнік аналітычнага цэнтра Адміністрацыі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь. У 1996 — 2000 гг. памочнік Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь. Даследуе праблемы тэорыі, метадалогіі ацэнкі і планавання эфектыўнасці грамадскай вытворчасці, капітальных укладанняў і новай тэхнікі. Аўтар прац «Эфектыўнасць капітальных укладанняў і асноўных вытворчых фондаў» (1974), «Эфектыўнасць грамадскай вытворчасці» (1985), сааўтар кніг «Змест і ацэнка эканамічнай эфектыўнасці вытворчасді» (1982), «Эфектыўнасць эканамічнага рэгіёну»
(1987) і інш. Жыве ў Мінску.
НЕМЦАЎ (НЯМЦОЎ) Аляксандр Гаўрылавіч. Беларускі краязнавец, археолаг, этнограф. Нарадзіўся 29.8.1898 г. у Гомелі. Закончыў настаўніцкую семінарыю ў г. Яраслаўль (1917), Маскоўскі педагагічны інстытут (1933). У 1917 — 1938 гг. настаўнік, завуч школы ў Асіповічах. Зарэгістраваў і апісаў болын за 20 курганных груп і шэраг гарадзішчаў у басейне ніжняй Свіслачы (у асноўным Асіповіцкі
рн) эпохі каменнага, бронзавага, жалезнага вякоў і Кіеўскай Русі. У 1926 г. разам з
С.С.Шутавым і М.М.Улашчыкам сабраў пад’ёмны матэрыял з археалагічных помнікаў Жужлянка, Вяззе, Орча, Усціж і інш. 3 1929 г. карэспандэнт Цэнтральнага бюро краязнаўства (ЦБК). Вывучаў этнаграфію і фальклор Асіповіцкага рна. Друкаваўся ў часопісе «Савецкая краіна», газеце «Савецкая Беларусь» і інш. Аўтар навуковых публікацый «Праца па абследаванні Асіповіцкага раёна ў летні перыяд 1926 г.»
(1926), «Вяселле: Запісанаўв. СмыкСлабада Зборскага сельсавета і в. Заручэўе Дзераўцоўскага сельсавета ў студзені — лютым 1927 г. — Асіповіцкага раёна»
(1927), «Спосабы лову жывёл і птушак у Асіповіцкім раёне» (1928) і інш. Рэпрэсіраваны ў 1938 г., рэабілітаваны ў 1957 г. Памёр у сакавіку 1938 г.
НЕПАЧАЛОВІЧ Янка (Іван Данілавіч). Беларускі паэт. Нарадзіўся 25.5.1917 г. у
в. Мінкавічы Старадарожскага рна Мінскай вобл, у сялянскай сям’і. Пасля заканчэння сярэдняй школы працаваў загадчыкам хатычытальні ў в. Крываносава Старадарожскага рна (1934). У 1935 г. паступіў на літаратурны факультэт Мінскага педінстытута. 3 трэцяга курса накіраваны Наркаматам асветы БССР настаўнікам у Дзяржынскую СШ Мінскай вобл., дзе працаваў у 1937 — 1939 гг., потым у Мар’інагорскай СШ (1939—1941). У 1940 г. завочна закончыў педінстытут. У час вайны жыў у родных мясцінах (в. Мінкавічы). 3 1942 г. быў сувязным партызанскай брыгады імя Кірава, выконваў яе заданні. Пасля вайны працаваў настаўнікам у
А.І.Арлоў. А.Г.Немцаў.
645
1945 — да нашых дзён
С.У.Багдасараў.
І.В.Жураўлевіч.
С.І.Лаўшук.
____________________І.Дз.Чыкал.
Дзяржынску (1944—1947), інспектарам школ Старадарожскага рна (1947 —1948). 3 1948 г. настаўнік у в. Дараганава Асіповіцкага рна. У 1967 г. пераехаў у Мінск, працаваў у выдавецтве «Народная асвета». Узнагароджаны медалём.
Першыя вершы Я.Непачаловіча надрукаваны ў 1936 г. у часопісе «Полымя рэвалюцыі». Першая кніга паэта «Мера любві» выйшла ў свет у 1958 г., калі яе аўтар быў ужо далёка не пачаткоўцам. Блаславіўшы рукапіс у друк, А.Вялюгін адзна
чаў жыццевую канкрэтыку твораў паэта, задушэўнасць інтанацый, адсутнасць «таннай траскатні». Другая прыжыццёвая кніга паэзіі, «Позні паром», выйшла ў 1967 г. Сярод яе асноўных матываў — любоў да роднай зямлі і прыроды, разумение жыццёвых клопатаў чалавекапрацаўніка, адчуванне сваёй крэўнай сувязі з ім. Характэрная рыса вершаў Я.Непачаловіча — прыглушанае выяўленне свайго лірычнага «я», якое раскрываецца часцей у адносінах да героя верша, у суперажыванні яму. Паводле жанру такія вершы маюць пераважна баладны характар. На словы Я.Непачаловіча Ю.Семяняка напісаў папулярную песню «Табе маё прызнанне». Трагічна загінуў 3.7.1969 г. у в. Дараганава. Пахаваны на радзіме ў в. Мінкавічы. У 1977 г. выдадзены зборнік вершаў паэта «Перад захадам сонца».
Э.І.Багдановіч.
АЛІНОЎСКАЯ Ліна Аляксандраўна.
Закончыла Свіслацкую СШ. Кандыдат хімічных навук, старшы навуковы супрацоўнік Інстытута фізікі цвёрдага цела і паўправаднікоў НАН Рэспублікі Беларусь.
ГАЙШУН Іван Аляксандравіч. Закончыў Ясенскую СШ. Загадваў кафедрай механізацыі сельскай гаспадаркі Беларускай сельскагаспадарчай акадэміі, прафесар.
]/ ДАНІЛОВІЧ Валянцін Іванавіч. Закончи^ СШ № 2 г. Асіповічы. Інжынервыпрабавальнік у галіне касманаўтыкі. Загінуў у 1970 г. пры выпрабаванні новай катапульты.
ДАНЮК Пётр Паўлавіч. Закончыў Татаркавіцкую СШ. Галоўны спецьшліст аддзела прыватызацыі Мінскага гарвьпсанкома.
ДАШАНКОЎ Віталь Міхайлавіч. Закончыў СШ № 2 г. Асіповічы. Прафесар Беларускага дзяржаўнага універсітэта інфарматыкі і радыёэлектронікі.
ЕРАШЭВІЧ Антон Піліпавіч. Закончыў Дараганаўскую СШ. Працуе ва Упраўленні крымінальнага вышуку Міністэрства ўнутраных спраў Рэспублікі Беларусь.
КАВАЛЕНЯ Аляксандр Міхайлавіч. Закончыў Татаркавіцкую СШ. Выкладчык Ваеннай акадэміі Рэспублікі Беларусь.
КАПЧАН Мікалай Міхайлавіч. Закончыў Ясенскую СШ. Працаваў намеснікам старшыні праўлення Белкаапсаюза.
КЕРНАЖЫЦКІ Аляксандр Валянцінавіч. Закончыў Свіслацкую СІП. Начальнік
А.П.Захаранка.
646
Ваеннаслужачыя, якія загінулі пры выкананні службовых абавязкаў
фінансавага ўпраўлення Мінскага гарвыканкома.
КЕРНАЖЫЦКІ Мікалай Валянцінавіч. Закончыў Свіслацкую СШ. Першы сакратар Пасольства Рэспублікі Беларусь у Швецыі.
ЛАЗАРЭВІЧ Святаслаў Усеваладавіч. Закончыў Ялізаўскую СШ. Кандыдат біялагічных навук. Дацэнт кафедры батанікі і фізіялогіі раслін Беларускай сельскагаспадарчай акадэміі.
МАРДУСЕВІЧ Вера Анатольеўна. Закончыла Татаркавіцкую СШ. Кандыдат медыцынскіх навук, дацэнт Інстытута ўдасканалення ўрачоў.
МІХАЛАП Уладзімір Пятровіч. Закончыў Свіслацкую СШ. Капітан супертанкера ў Эстоніі.
ЛЯШЭНКА Васіль Дзмітрыевіч. Закончыў Татаркавіцкую СШ. Кандыдат тэхнічных навук.
РУБАН Аркадзь Мікалаевіч. Закончыў Свіслацкую СШ. Кандыдат фізікаматэматычных навук, прафесар. Памёр у час блакады Ленінграда ў Вялікую Айчынную вайну.
САРОКА Мікалай Кандратавіч. Закончыў Свіслацкую СШ. Доктар медыцынскіх навук, прафесар. У час Вялікай Айчыннай вайны начальнік медыцынскай службы Варонежскага фронту.
САСНОЎСКІ Аляксандр Уладзіміравіч. Нарадзіўся ў в. Шышчыцы Слуцкага
рна. У 1966 г. закончыў Вяззеўскую СТТТ. Працаваў міністрам культуры Рэспублікі Беларусь у 1996 — 2000 гг.
СМЕРЦІН Канстанцін Васільевіч.
Нарадзіўся ў г. Асіповічы. Карэспандэнт радыёстанцыі «Маяк».
У Асіповічах дыслацыруецца 51я гвардзейская артылерыйская дывізія. У розны час ёю камандавалі Сяргей Уладзіміравіч Багдасараў, Іван Васільевіч Жураўлевіч, Аляксандр Паўлавіч Захаранка. У 51й дывізіі на розных пасадах праходзіў службу Сяргей Іванавіч Лаўшук (у 1978—1982 гг. камандзір дывізіёна, у 1982 г. прызначаны начальнікам штаба 51й дывізіі). Пазней працаваў на розных адказных пасадах, з 1996 г. узначаліў аддзел ваеннай адукацыі Міністэрства абароны Рэспублікі Беларусь. 3 1967 г. па 1972 г. у Асіповічах у 121й гвардзейскай артылерыйскай брыгадзе служыў (камандзірам агнявога ўзвода дывізіёна, намеснікам камандзіра батарэі, камандзірам батарэі) Іван Дзмітрыевіч Чыкал, намеснік міністра абароны па тыле — начальнік тылу Узброеных сіл Рэспублікі Беларусь.
У Асіповічах пахаваны Герой Савецкага Саюза Пётр Іванавіч Марозаў, які служыў тут (званне Героя прысвоена 27.6.1945). Памёр 26.1.1952 г.
Ваеннаслужачыя, якія загінулі пры выкананні службовых абавязкаў
АЎДЗЕЕЎ Уладзімір Мікалаевіч, н. у
1956 у г. Асіповічы, прапаршчык в/ч 52511, загінуў 9.6.1978 у г. Капусцін Яр Архангельскай вобл., пахаваны ў в. Прудок Асіповіцкага рна.
БАРАНОЎСКІ Уладзімір Іосіфавіч, н. у 1932 у г. Асіповічы, малодшы сяржант в/ч 2877, загінуў 19.1.1953, пахаваны ў г. Асіповічы.
БЕЛАВУШКА Валерый Фларыянавіч,
н. у 1948 у г. Асіповічы, курсант ваеннамарскога вучылішча, загінуў 30.8.1974 у г. Севастопаль Крымскай вобл., там і пахаваны.
БУЗАНОЎСКІ Віктар Антонавіч, н. у 1953 у в. Дражня Асіповіцкага рна, прапаршчык, начальнік склада в/ч 25757,
загінуў 28.9.1993 у Бабушкінскім рне Валагодскай вобл., пахаваны ў в. Дражня.
ВОЗНІК Сяргей Міхайлавіч, н. у 1951 у г. Асіповічы, капітан, загінуў 28.4.1986 у г. Архангельск, пахаваны ў в. Прудок Асіповіцкага рна.
ГАБРЫЙЧУК Віктар Мікалаевіч, н. у 1956 у г. Асіповічы, палкоўнік, камандзір в/ч 92616, загінуў 14.12.1995 у г. Брэст, пахаваны ў в. Прудок Асіповіцкага рна.
ГАНЧАР Барыс Барысавіч, н. у 1965 у
г. Асіповічы, старшы лейтэнант, камандзір роты, п/’п 84881, загінуў 9.1.1991 у г. УланУдэ, Бурація, пахаваны ў в. Прудок Асіповіцкага рна.
ПРЫЧ Віктар Фёдаравіч, н. у 1970 у
в. Убалацце Асіповіцкага рна, яфрэйтар,
647
1945 — да нашых дзён
механіквадзіцель в/ч 04592, загінуў 7.7.1990 у г. Баку, пахаваны ў в. Убалацце.
ГУБАРЭВІЧ Ігар Міхайлавіч, н. у 1957 у г. Асіповічы, старшы лейтэнант, загінуў 25.6.1985 у г. Краснадар, пахаваны ў в. Прудок Асіповіцкага рна.
ДАМАРАД Леанід Пятровіч, н. у 1945 у в. Замошша Асіповіцкага рна, радавы, в/ч 45829, загінуў 22.11.1966 у г. Карталы Чэлябінскай вобл., там і пахаваны.
ДЗЕРАВЯНКА Юрый Гванавіч, н. у 1966 у в. Свіслач Асіповіцкага рна, радавы в/ч 5102, загінуў 15.12.1984 у г. Рэутаў Маскоўскай вобл., пахаваны ў в. Свіслач.
ДЗЯГЧЭНЯ Генадзь Уладзіміравіч, н. у 1962 у в. Вуглата Асіповіцкага рна, малодшы сяржант, санітарінструктар, п/п 93992, загінуў 23.4.1983, пахаваны ў
в. Вуглата.
ЖУК Аляксандр Уладзіміравіч, н. у
1965 у в. Лапічы Асіповіцкага рна, лейтэнант, начальнік групы в/ч 06886, загінуў 12.7.1987 у г. Белагорск, пахаваны ў в. Лапічы.
ЗАБАЎСКІ Віктар Уладзіміравіч, н. у
1950 у г. Асіповічы, лейтэнант, загінуў 3.1.1976, пахаваны ў в. Прудок Асіповіцкага рна.
ЗАХАРАЎ Іван Міхайлавіч, н. у 1913 у
г. Асіповічы, капітан, загінуў 28.7.1957, пахаваны ў в. Прудок Асіповіцкага рна.
КАБУШКА Віктар Аляксандравіч, н. у
1951 у г. Асіповічы, падпалкоўнік, памёр 8.9.1989 у шпіталі г. Масква, пахаваны ў
г. Сумы, Украіна.
КАЛАШНІКАЎ Ігар Леанідавіч, н. у
1966 у г. Асіповічы, радавы в/ч 01453, загінуў 6.4.1986 у Казахстане, пахаваны ў
в. Прудок Асіповіцкага рна.
КАРАПАНАЎ Алег Віктаравіч, н. у 1945 у г. Асіповічы, маёр, старшы інструктар па культурнаасветніцкай рабоце в/ч 41604, загінуў 10.5.1990 у г. Асіповічы, пахаваны ў в. Прудок Асіповіцкага рна.
КРЫНКА Уладзімір Рыгоравіч, н. у 1937 у г. Асіповічы, капітан, загінуў 29.4.1969, пахаваны ў г. Асіповічы.
ЛАЗОЎСКІ Анатоль Уладзіміравіч, н. у 1954 у г. Асіповічы, маёр, аператыўны работнік в/ч 7480, загінуў 24.10.1985, пахаваны ў в. Птушычы Асіповіцкага рна.
ЛІСКАВЕЦ Аляксандр Станіслававіч, н. у 1961 у г. Асіповічы, малодшы сяржант, п/п 83105, загінуў 19.11.1980 у Германіі, пахаваны ў г. Асіповічы.
ЛОГВІН Віктар Міхайлавіч, н. у 1961 у в. Крынка Асіповіцкага рна, сяржант, камандзір аддзялення, п/п 65753, загінуў 23.7.1981, пахаваны ў в. Крынка.
ЛЫЗО Валерый Аляксеевіч, н. у 1971 у
в. Вяззе Асіповіцкага рна, сяржант, камандзір аддзялення в/ч 14359, загінуў 19.4.1997 у г. Асіповічы, пахаваны ў в. Вяззе.
ЛЯХАВЕЦ Леанід Міхайлавіч, н. у 1959 у г. Асіповічы, яфрэйтар, в/ч 25006, загінуў
б.2.1979 у г. Неман Калінінградскай вобл., пахаваны ў в. Прудок Асіповіцкага рна.
МАКШАНАЎ Андрэй Мікалаевіч, н. у 1965 у р.п. Ялізава Асіповіцкага рна, матрос, в/ч 62717, загінуў 5.12.1984 у
г. Феадосія Крымскай вобл., пахаваны ў р.п. Ялізава.
МОШЧЫН Анатоль Уладзіміравіч, н. у 1964 у в. Заняцечча Асіповіцкага рна, радавы, стралок, п/п 71176, загінуў 7.9.1982, пахаваны ў в. Жыцін Асіповіцкага рна.
НАЛІВАЙКА Мікалай Барысавіч, н. у
в. Смык Асіповіцкага рна, радавы, загінуў 12.3.1957, пахаваны ў в. Смык.
ПАТАПЕЙКА Міхаіл Георгіевіч, н. у 1961 у в. Кастрычнік Асіповіцкага рна, радавы в/ч 61558, загінуў 28.5.1982, пахаваны ў в. Лучыцы Асіповіцкага рна.
ПАШКОЎСКІ Яўген Уладзіміравіч, н. у 1927 у г. Асіповічы, маёр, загінуў 5.4.1969, пахаваны ў в. Прудок Асіповіцкага рна.
ПІГУЛЕЎСКІ Мікалай Іванавіч, н. у
в. Старыя Тарасавічы Асіповіцкага рна, радавы, загінуў 24.5.1954, пахаваны ў
в. Старыя Тарасавічы.
ПЯСТОЎ Анатоль Рьп’оравіч, н. у 1940 у г. Асіповічы, падпалкоўнік, намеснік камандзіра палка 12142, загінуў 12.5.1981 у г. Асіповічы, пахаваны ў в. Прудок Асіповіцкага рна.
ПЯТРЫКІН Аляксандр Уладзіміравіч, н. у 1951 у г. Асіповічы, радавы в/ч 77761, загінуў 1.2.1970 на ст. Громава Ленінградскай вобл., пахаваны ў в. Прудок Асіповіцкага рна.
РЫЧАГОЎ Уладзімір Іванавіч, н. у 1936 у г. Асіповічы, палкоўнік, камандзір в/ч 63303, загінуў 23.8.1987 у г. Асіповічы, пахаваны ў в. Прудок Асіповіцкага рна.
СУГЛОБА Анатоль Міхайлавіч, н. у 1940 у г. Асіповічы, маёр, начальнік армейскага прадуктовага склада, п/п 81824, загінуў 9.10.1982, пахаваны ў в. Прудок Асіповіцкага рна.
648
Ваеннаслужачыя, якія загінулі пры выкананні службовых абавязкаў
СЯДЗІНКІН Аляксандр Дзмітрыевіч,
н. у 1949 у г. Асіповічы, маёр, намеснік камандзіра па тэхнічнай частцы в/ч 12147, загінуў 15.5.1992, пахаваны ў в. Прудок Асіповіцкага рна.
СЯДЫХ Юрый Мікалаевіч, н. у 1963 у
г. Асіповічы, лейтэнант, камандзір узвода, п/п 89933, загінуў 30.11.1985, пахаваны ў
в. Прудок Асіповіцкага рна.
ТРЫКІША Павел Васільевіч, н. у 1950
у г. Асіповічы, прапаршчык, начальнік сховішча в/ч 54663, загінуў 14.5.1991, пахаваны ў в. Прудок Асіповіцкага рна. ТУРАЎ Юрый Мікалаевіч, н. у 1963 у
г. Асіповічы, радавы в/ч 55135, загінуў
15.10.1982 у Смаленскай вобл., пахаваны ў в. Прудок Асіповіцкага рна.
ХАНДОГА Сяргей Міхайлавіч, н. у 1955 у г. Асіповічы, прапаршчык, старшы тэхнік, п/п 22630, загінуў 15.2.1983, пахаваны ў в. Прудок Асіповіцкага рна.
ХАЦЬКО Васіль Міхайлавіч, н. у 1967 у п. Градзянка Асіповіцкага рна, малодшы сяржант, камандзір аддзялення, п/п 37466, загінуў 12.7.1987, пахаваны ў р.п. Градзянка.
ФЁДАРАЎ Алег Уладзіміравіч, н. у 1951 у в. Лапічы Асіповіцкага рна, лейтэнант в/ч 12180, загінуў 18.3.1976 у г. Асіповічы, пахаваны ў г. Каломна Маскоўскай вобл.
ЧЫПЛЕЙЧЫК Пётр Аляксеевіч, н. у 1937 у г. Асіповічы, радавы в/ч 90450, загінуў 27.9.1960, пахаваны ў г. Ліепая, Латвія.
ШПАК Віктар Мікалаевіч, н. у 1965 у
в. Хімное Асіповіцкага рна, радавы, стралок, п/п 53701, загінуў 22.7.1984, пахаваны ў
в. Хімное.
ШЫЦЬКО Аляксандр Васільевіч, н. у
Лапіцкім сельсавеце Асіповіцкага рна, матрос, загінуў у ліпені 1955, пахаваны ў
в. Гоманаўка Асіповіцкага рна. ЮШКЕВІЧ Алег Іванавіч, н. у 1953 у
г. Асіповічы, прапаршчьпс в/ч 61777, загінуў 25.3.1985, пахаваны ў в. Прудок Асіповіцкага рна.
ЗАГІНУЎ У КАРЭІ
СТЭЛЬМАХ Яўген Міхайлавіч. Нарадзіўся 11.5.1923 г. у в. Вязаўніца Асіповіцкага рна. Герой Савецкага Саюза (1951). Закончыў Мінскі аэраклуб (1941), Чарнігаўскую ваеннаавіяцыйную школу лётчыкаў (1943). У Чырвонай арміі з 1941 г. Удзельнік Вялікай Айчыннай вайны.
Я.М.Стэльмах. Г.У.Дзягчэня.
Служыў у ВПС. У час карэйскай вайны 1950—1953 гг. камандзір звяна старшы лейтэнант Стэльмах у складзе савецкага 64га знішчальнаавіяцыйнага корпуса ўдзельнічаў у паветраных баях. 1.6.1951 г. Стэльмах збіў бамбардзіроўшчык праціўніка В29 і падбіў другі, аднак сам быў збіты варожым знішчальнікам. Прызямліўшыся на парашуце, уступіў у бой з дыверсійнай групай праціўніка і, каб не трапіць у палон, застрэліўся. Пахаваны на Рускіх вайсковых могілках у ІІортАртуры (цяпер г. Люйшунь, Кітай). Яго імем названа вуліца ў Асіповічах.
Ю. В. Бажэнаў.
ЗАГІНУЛІ Ў АФГАНИСТАНЕ
ДЗЯГЧЭНЯ Генадзь Уладзіміравіч.
Нарадзіўся 20.8.1962 г. у в. Свіслач Асіповіцкага рна. Беларус. У 1979 г. закончыў Свіслацкую сярэднюю школу, у 1980 г. — Бабруйскае ПТВ № 95. Працаваў у вытворчым аб’яднанні «Бабруйскшына». У сакавіку 1981 г. прызваны ў Савецкую армію Бабруйскім гарваенкаматам. Служыў у Афганістане. Санінструктар, малодшы сяржант Г.У.Дзягчэня загінуў
23.4.1983 г. у час абстрэлу душманамі тэрыторыі часці. Пахаваны ў в. Вуглата Асіповіцкага рна. Пасмяротна ўзнагароджаны ордэнам Чырвонай Зоркі.
ЛАЗОЎСКІ Анатоль Уладзіміравіч. Нарадзіўся 19.9.1954 г. у в. Біхтуліна Зыранскага рна Томскай вобл. (Расія). Беларус. У 1972 г. закончыў Дараганаўскую сярэднюю школу Асіповіцкага рна, у 1972 г. паступіў у Арджанікідзеўскае ваеннае вучылішча імя С.М.Кірава. У 1984 г. закончыў завочна Магілёўскі
649
1945 — да нашых дзён
А.У.Лазоўскі. В.М.Логвін.
А. У. Мошчын. А.М.Суглоба.
педінстытут. Служыў у Афганістане. Аператыўны работнік, маёр А.У.Лазоўскі загінуў 24.10.1985 г. пры выкананні баявога задания. Пахаваны ў в. Птушычы Асіповіцкага рна. Пасмяротна узнагароджаны ордэнам Чырвонай Зоркі.
ЛОГВІН Віктар Міхайлавіч. Нарадзіўся 12.7.1961 г. у в. Крынка Асіповіцкага рна. Беларус. У 1976 г. закончыў 8 класаў Крынкаўскай сярэдняй школы. У 1976 г. паступіў у Мінскае тэхнічнае вучылішча № 133. Працаваў на Мінскім маторным заводзе. У лістападзе 1980 г. прызваны ў Савецкую армію Партызанскім РВК
г. Мінск. 3 сакавіка 1981 г. служыў у Афганистане. Камандзір аддзялення, сяржант В.М.Логвін загінуў 23.7.1981 г. пры выкананні баявога задания. Пахаваны ў в. Крынка. Пасмяротна ўзнагароджаны ордэнам Чырвонай Зоркі.
МОШЧЫН Анатоль Уладзіміравіч. Нарадзіўся 6.1.1964 г. у в. Заняцечча Асіповіцкага рна. Беларус. У 1981 г. закончыў Крамоцкую сярэднюю школу. Працаваў камбайнерам у калгасе. У 1981 г. паступіў у Мінскі аўтатэхнікум. У сакавіку 1982 г.
прызваны ў Савецкую армію Савецкім РВК г. Мінск. Служыў у Афганістане.
7.9.1982 г. у час следавання праз населены пункт Махаджары калона савецкіх войскаў была абстраляна. Узважыўшы абстаноўку, стралок, радавы А.У.Мошчын агнём з кулямёта прыкрыў таварышаў, але быў паранены. Ён не пакінуў поле бою, знішчыў 6 душманаў. А.У.Мошчын памёр ад атрыманага ранения. Пахаваны ў в. Жыцін Асіповіцкага рна. Пасмяротна ўзнагароджаны ордэнам Чырвонай Зоркі.
СУГЛОБА Анатоль Міхайлавіч. Нарадзіўся 23.9.1940 г. у с. Іўкаўцы Прылуцкага рна Чарнігаўскай вобл. (Украіна). Украінец. У 1958 г. закончыў Прылуцкую сярэднюю школу. У 1958— 1959 гг. працаваў на камсамольскай будоўлі ў г. Крывы Рог Днепрапятроўскай вобл. (Украіна). У кастрычніку 1959 г. прызваны ў Савецкую армію Жоўтневым РВК г. Днепрапятроўск. 3 кастрычніка 1962 г. на звыштэрміновай службе. Са снежня 1960 г. да кастрычніка 1967 г. служыў у Групе савецкіх войскаў у Германіі. У 1967 г. здаў экстэрнам экзамен за поўны курс Вольскага вышэйшага ваеннага вучылішча імя Ленінскага камсамола. 3 мая 1981 г. служыў у Афганістане. Начальнік армейскага харчовага склада, маёр А.М.Суглоба цяжка захварэў пры выкананні баявога задания. Памёр
9.10.1982 г. Пахаваны ў г. Асіповічы на могілках Прудок. Пасмяротна узнагароджаны ордэнам Чырвонай Зоркі.
СЯДЫХ Юрый Мікалаевіч. Нарадзіўся
15.9.1963 г. у п. Ліствінічнае Аніўскага рна Сахалінскай вобл. (Расія). Рускі. У 1980 г. закончыў сярэднюю школу № 2 г. Асіповічы, у 1984 г. — Тбіліскае вышэйшае артылерыйскае каманднае вучылішча. Служыў у г. Ахалцыха (Грузія). 3 1984 г. у Афганістане. Камандзір агнявога ўзвода мінамётнай батарэі, лейтэнант Ю.М.Сядых прымаў удзел у 8 рэалізацыях разведданых і ў 16 засадных дзеяннях па ліквідацыі груповак душманаў. 4.8.1985 г. удзельнічаў у баявой аперацыі ў раёне населенага пункта Фармураг. Узначальваў групу карэкціроўшчыкаў артылерыйскага агню. Дакладнай карэкціроўкай спрыяў хуткаму падаўленню агню праціўніка. Памёр Ю.М.Сядых 30.11.1985 г. ад цяжкай хваробы. Пахаваны ў г. Асіповічы. Пасмяротна ўзнагароджаны ордэнам Чырвонай Зоркі і медалём «За адвагу».
650
Ваеннаслужачыя, якія загінулі пры выкананні службовых абавязкаў
ХАНДОГА Сяргей Міхайлавіч. Нарадзіўся 9.4.1955 г. у г. Асіповічы. Беларус. У 1972 г. закончыў Пружанскую сярэднюю школу і школу ДТСААФ. У маі 1973 г. прызваны ў Савецкую армію Брэсцкім гарваенкаматам. Пасля службы ў арміі вучыўся ў Пружанскім машынабудаўнічым тэхнікуме. Пасля заканчэння тэхнікума вырашыў звязаць свой лёс з арміяй. 3 1982 г. служыў у Афганістане. 15.2.1983 г. пры дастаўцы ваеннага грузу за 40 км ад
г. Джэлалабад самалёт, у складзе экіпажа якога знаходзіўся старшы авіяцыйны тэхнік, прапаршчык С.М.Хандога, быў збіты праціўнікам. Экіпаж загінуў. Пахаваны ў г. Асіповічы на могілках Прудок. Пасмяротна ўзнагароджаны ордэнам Чырвонай Зоркі.
ХАЦЬКО Васіль Міхайлавіч. Нарадзіўся 17.4.1967 г. у р.п. Градзянка Асіповіцкага рна. Беларус. У 1984 г. закончыў Градзянскую сярэднюю школу. У красавіку 1985 г. прызваны ў Савецкую армію Асіповіцкім аб’яднаным гарваенкаматам. 3 ліпеня 1985 г. служыў у Афганістане. Камандзір аддзялення пажарнай каманды, малодшы сяржант В.М.Хацько 12.7.1987 г. знаходзіўся ў складзе дзяжурных сіл на аэрадроме Хандагор. Не звяртаючы ўвагі на небяспеку, удзельнічаў у тушэнні гарэўшага самалета Ан12 з боепрыпасамі. Загінуў у выніку выбуху боепрыпасаў. Пахаваны ў р.п. Градзянка. Пасмяротна ўзнагароджаны ордэнам Чырвонай Зоркі і медалём «За баявыя заслугі».
ШПАК Віктар Мікалаевіч. Нарадзіўся 21.8.1965 г. у в. Хімное Асіповіцкага рна. Беларус. У 1980 г. закончыў 8 класаў Лі
В.М.Хацько. В.М.Шпак.
пеньскай сярэдняй школы, у 1983 г. — Кіраўскае СПТВ № 66. У кастрычніку 1983 г. прызваны ў Савецкую армію Асіповіцкім аб’яднаным гарваенкаматам. Служыў у Афганістане. Стралокгранатамётчык, радавы В.М.Шпак загінуў 22.7.1984 г. Пахаваны ў в. Хімное. Пасмяротна узнагароджаны ордэнам Чырвонай Зоркі.
Ю.М.Сядых. С.М.Хандога.
651
3 матэрыяльнай і духоўнай спадчыны
3 МАТЭРЫЯЛЬНАЙ I ДУХОЎНАЙ СПАДЧЫНЫ
Развіццё культуры
У час вайны амаль усе ўстановы культуры раёна былі знішчаны, акрамя клуба чыгуначнікаў. Увесь кніжны фонд спалены. Пасля вызвалення адначасова з аднаўленнем разбураных вайной сельскай гаспадаркі і прамысловасці вялося будаўніцтва і аб’ектаў культуры.
Ужо да канца 1940х гадоў агульная колькасць устаноў культуры дасягала 30, у тым ліку клуб чыгуначнікаў, 9 калгасных, 6 прафсаюзных. Працавалі 1 раённая, 2 сельскія і 3 прафсаюзныя бібліятэкі, 6 бібліятэк мелася пры хатахчытальнях.
У 1950я гады працягвалася будаўніцтва і адкрыццё клубных устаноў і бібліятэк, ствараліся першыя калектывы мастацкай самадзейнасці. У 1951 г. пры раённым Доме культуры быў арганізаваны цымбальны аркестр (першы кіраўнік — Г.А.Мароз). У 1952 г. пабудаваны кінатэатр «Радзіма». У 1952 г. адкрылася раённая дзіцячая бібліятэка, а ў 1956 г. — дзіцячая музычная школа.
У 1960я гады умацоўвалася матэрыяльная база культуры. У раёне налічвалася 38 дамоў культуры і клубаў, 130 чырвоных куткоў, 51 бібліятэка з кніжным фондам 461 тысяча экзэмпляраў літаратуры. Паслугам! бібліятэк карысталіся 32 тысячы чытачоў. У 1961 г. было закончана будаўніцтва новага будынка раённага Дома культуры.
У 1970 —1980я гады ў жыццё людзей трывала ўваходзіць кіно. У раёне было 64 кінаўстаноўкі, з іх 58 стацыянарных. Штогод кінасеансы наведвала каля 1 млн.
гледачоў. Развіваліся гурткі мастацкай самадзейнасці і народнай творчасці. У 1986 г. пры раённым Доме культуры створаны хор ветэранаў вайны і працы. Першым кіраўніком хора стаў М.С.Сідоранка.
Будуюцца тыпавыя дамы культуры ў вёсках Жорнаўка, Ясень, Вяззе, Краснае.
У гэты перыяд вялікі ўклад у развіццё культуры ў раёне ўнеслі загадчык аддзела культуры райвыканкома А.М.Цяцерын, заслужаны работнік культуры Рэспублікі Беларусь, кінамеханік Л.А.Галіеўская, якая ўзнагароджана ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга, дырэктар Свіслацкага СДК Л.М.Сарока, загадчыца раённай бібліятэкі А.В.Наканечнікава, загадчыца раённай дзіцячай бібліятэкі Н.А.Вядзерка, якія былі ўдастоены знака Міністэрства культуры СССР «За выдатную працу».
У 1990я гады, нягледзячы на складанасць таго часу, у раёне былі ўзведзены новыя будынкі сельскіх клубаў у вёсках Пагарэлае і Дражня, тыпавая бібліятэка ў
г. Асіповічы, пачалася рэканструкцыя будынка пад гісторыкакраязнаўчы музей, адкрыліся дзіцячыя музычныя школы ў вёсках Пратасевічы, Жорнаўка, Дараганава, другая дзіцячая музычная школа ў г. Асіповічы.
Адбылося рэфармаванне сеткі ўстаноў культуры, адкрыліся новыя тыпы ўстаноў: раённы Цэнтр народных рамёстваў, 2 дзіцячыя школы мастацтваў.
Папулярнымі ў раёне сталі фестывалі «Веснавыя колеры», «Асіповіцкая зорка». У 1996 г. у раёне быў праведзены першы
652
\
Развіццё культуры
ў рэспубліцы фестываль аўтэнтычнага фальклору Беларускага Падняпроўя.
У 1999 г. на Асіповіччыне працавала 36 бібліятэк цэнтралізаванай сістэмы і 2 прафсаюзныя бібліятэкі. Для забеспячэння больш паўнацэннага абслугоўвання жыхароў у г. Асіповічы ў 1999 г. была адкрыта яшчэ адна публічная бібліятэка. Усяго паслугамі бібліятэк цэнтралізаванай сістэмы карыстаецца амаль 26 тысяч чытачоў, што складае 44 працэнты ад агульнай колькасці насельніцтва горада і раёна.
У рабоце бібліятэк вядучае месца трывала займае краязнаўчая тэма. У рэспубліканскім конкурсе дзіцячых бібліятэк «Бібліятэка — асяродак нацыянальнай культуры» раённая дзіцячая бібліятэка стала пераможцам. Ва ўсіх бібліятэках вядзецца збор паданняў, звестак аб сваёй мясцовасці, ствараюцца летапісы вёсак.
Сапраўднымі цэнтрамі культуры горада і раёна сталі раённая і гарадская дзіцячая бібліятэкі, гарадскія бібліятэкі № 1 і № 2, Вяззеўская, Савецкая, Замошская сельскія бібліятэкі.
Пры бібліятэках раёна працуюць 30 аматарскіх аб’яднанняў самай рознай накіраванасці, работа якіх садзейнічае ўсебаковаму развіццю талентаў і здольнасцей асобы.
На працягу многіх гадоў раённая дзіцячая бібліятэка вядзе мэтанакіраваную работу з дзецьміінвалідамі. Паспяхова
працуе тут клуб «Чулае сэрца». Заслугоўваюць увагі такія аматарскія аб’яднанні, як дзіцячыя лялечныя тэатры Савецкай сельскай і гарадской дзіцячай бібліятэк.
У 2000 г. клубная сістэма раёна стала пераможцам рэспубліканскага конкурсу ў намінацыі «Развіццё жанраў самадзейнай творчасці і культурнага абслугоўвання насельніцтва сельскіх рэгіёнаў». Значны ўклад у развіццё культуры раёна ўнеслі загадчык аддзела культуры райвыканкома
В.Ф.Налівайка (узнагароджаны Ганаровай граматай Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь і ганаровым знакам Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь «За значны асабісты ўклад у развіццё беларускай культуры»), дырэктар цэнтралізаванай бібліятэчнай сістэмы І.А.Тоўсцік, загадчыца раённай дзіцячай бібліятэкі В.Л.Логвін, дырэктар Вязаўніцкага сельскага Дома культуры В.А.Ліхадзіеўская, дырэктар Вяззеўскага сельскага Дома культуры М.Г.Забаўскі, дырэктар Асіповіцкай дзіцячай школы мастацтваў С.М.Цвырко, выкладчык дзіцячай школы мастацтваў Дж.У.Рабава.
Аддзелам культуры ўстаноўлены культурный сувязі з рознымі рэгіёнамі Расіі, Украіны, Польшчы, Малдовы.
ДЗІЦЯЧАЯ ШКОЛА МАСТАЦТВАЎ
Асіповіцкая дзіцячая школа мастацтваў была адкрыта ў 1956 г. і існавала спачатку як музычная школа. Навучанне вялося па
Прызёры абласнога конкурсу навучэнцаў дзіцячых музычных школ Ірына Арцюшэўская, Ірына Рабцава, Яўген Еўдакімчык і педагог Л.М.Шумілава.
3 матэрыяльнай і духоўнай спадчыны
класу баяна, акардэона, фартэпіяна, цымбал. Нешматлікі, але таленавіты калектыў зрабіў вельмі многае для станаўлення музычнай адукацыі ў горадзе. Першым дырэктарам школы была А.Р.Леаненка.
У 1960я гады школу ўзначаліў Б.П.Гарнастаеў, які кіраваў школай 25 гадоў. За гэты час кантынгент школы вырас да 200 чалавек. Адкрыліся аддзяленні скрыпкі, духавых інструментаў. У 1992 г. адкрыта харэаграфічнае аддзяленне.
Навучэнцы школы сталі ўпэўнена займаць першыя месцы ў абласных конкурсах, прадстаўляць вобласць на рэспубліканскіх і міжнародных конкурсах. У 1994 г. вучаніца Аня Сітнік стала пераможцай I рэспубліканскага конкурсу «Усе мы родам з дзяцінства». Хор старшых класаў стаў лаўрэатам рэспубліканскага фестывалю імя Р.Шырмы.
У 2001 г. кантынгент школы складаў 500 чалавек. Навучанне вядзецца на ўсіх інструментах, а таксама па класу харэаграфіі. Калектыў выкладчыкаў, які складаецца на 3/4 з выпускнікоў школы, забяспечвае высокапрафесійны ўзровень выкладання. У школе дзейнічаюць хор старшых класаў, хор малодшых класаў, духавы і цымбальны аркестры, аркестр баянаў і акардэонаў, 2 ансамблі скрыпачоў (старэйшы і малодшы), танцавальны ансамбль. Створана школьная студыя гуказапісу.
За 40 гадоў існавання школу закончыла болын за 1500 чалавек.
НАРОДНЫЯ калектывы АСІПОВІЦКАГА РАЁНА
Ансамбль беларускай песні «Вязанка»
Вяззеўскага сельскага Дома культуры. Створаны ў 1986 г., званне народнага прысвоена ў 2000 г. Кіраўнік М.Г.Забаўскі. Больш за 100 аўтэнтычных узораў беларускіх народных песень, што бытуюць у вёсках Асіповіцкага і суседняга Клічаўскага раёнаў, запісана ўдзельнікамі ансамбля. Паступова яны ўключаюцца ў рэпертуар калектыву, аснову якога складаюць творы на 3 — 4 галасы з элементамі харэаграфіі, а таксама народныя абрады «Радзіпы», «Заручыны», тэатралізаваныя народнасвяточныя прадстаўленні «Каля
толькі за 1999 г. ім дадзена 46 канцэртаў для жыхароў Асіповіцкага раёна.
Народны аматарскі тэатр Асіповіцкага раённага цэнтра культуры. Створаны ў 1989 г. на базе драматычнага гуртка, які існаваў з пачатку 1970х гадоў. Званне народнага прысвоена ў 1995 г. Кіраўнік
Н.А.Дрозд (з 1989). У 1990 г. створана аматарскае тэатральнае аб’яднанне. У рэпертуары п’есы «Прымакі» і «Паўлінка» Я.Купалы, «Лявоніха на арбіце»
А.Макаёнка, «А зоры тут ціхія» Б.Васільева, «Печка на коле» Н.Сямёнавай, «Збянтэжаны Саўка» Л.Родзевіча, «Ветрагоны» У.Галубка і інш.
Народны ансамбль беларускай народней песні і музыкі «Люлечка». Створаны ў 1988 г.; званне народнага прысвоена ў 1991 г. Кіраўнік В.І.Давідовіч. У рэпертуары беларускія народныя песні і інструментальныя творы беларускіх народных песень і найгрышаў. Ансамбль — лаўрэат II фестывалю беларускай музыкі і песні, прысвечанага 500годдзю з дня нараджэння Ф.Скарыны, удзельнік рэспубліканскага фестывалю «Гучаць цымбалы і гармонік» у г. Паставы, Міжнароднага фальклорнага фестывалю ў Рэспубліцы Малдова.
Народны ансамбль сучаснага эстраднага танца «Капрыз» Асіповіцкага раённага цэнтра культуры. Створаны ў 1994 г., званне народнага прысвоена ў 1999 г. Кіраўнік Д.У.Шатанава. Аб’ядноўвае 30 юнакоў і дзяўчат ва ўзросце да 18 гадоў. Ставіць сабе за мэту прапаганду сучаснай эстраднай творчасці. У рэпертуары 34 нацыянальныя беларускія танцы. «Капрыз» — лаўрэат гарадскіх конкурсаў эстраднага танца, раённых фестываляў народнага мастацтва. У жніўні 1998 г. стаў фіналістам рэспубліканскага тэлефестывалю «Залатыя ключы». Гастралюе па гарадах Беларусі. Пры ансамблі працуе дзіцячая студыя эстраднага танца «Асарці».
Народны духавы аркестр аддзела культуры Асіповіцкага райвыканкома. Створаны ў 1982 г., званне народнага прысвоена ў 1998 г. Кіраўнік С.І.Ашэйчык. Аб’ядноўвае 22 музыканты. Аркестр — пастаянны ўдзельнік свят, афіцыйных і
ды», «Гуканне вясны», «Сёмуха», «Купалле», «Зажынкі». Калектыў неаднойчы ўдзельнічаў у фестывалях і конкурсах, іншых культурных мерапрыемствах;
культурнамасавых мерапрыемстваў. Выступае на раённых і абласных фестывалях, конкурсах і аглядах мастацкай самадзейнасці, вядзе актыўную канцэртную дзейнасць. У 1997 г. стаў дыпламантам
654
Развіццё культуры
Народны ансамбль беларускай народнай песні і музыкі «Люлечка».
абласнога агляду духавых аркестраў, а ў 1998 г. лаўрэатам першага рэспубліканскага фестывалю народнага мастацтва «Беларусь — мая песня».
Народны хор ветэранаў вайны і працы Асіповіцкага раённага цэнгра культуры. Створаны ў 1985 г., званне народнага прысвоена ў 1986 г. Кіраўнік Л.У.Грынько.
Арганізатары хору — ветэраны вайны П.С.Санковіч і М.С.Сідоранка, першыя ўдзельнікі — Ф.І.Давыдаў, М.М.Касічкін,
1.1.Хічэўскі, Н.Н.Хічэўская, Р.І.Іваноў,
1.1.Цвырко, А.Ф.Жывоў, І.Л.Доўгаль,
В.М.Ермакова, А.М.Цяцерын. Хор часта выступав на канцэртных пляцоўках, у дамах культуры і клубах раёна, а таксама
Народны хор ветэранаў вайны і працы. 1985 г.
655
3 матэрыяльнай і духоўнай спадчыны
1965 г. Кіраўнік А.А.Яршоў. Ініцыятарам стварэння аркестра на базе інструментальнага квартэта сям’і Барадаўка быў дырэктар РДК А.М.Цяцерын. У 1960 г. аркестр стаў удзельнікам заключнага канцэрта рэспубліканскага агляду мастацкай самадзейнасці ў Мінску. Калектыў бярэ ўдзел ва ўсіх раённых і абласных аглядах, фестывалях і конкурсах. У 1965 і 1974 гг. выступаў у Маскве на ВДНГ СССР, дзе кіраўнік аркестра М.С.Філатаў быў удастоены сярэбранага медаля.
Студыя лозапляцення калектыву дэкаратыўнапрыкладнога мастацтва раённага Цэнтра рамёстваў. Узнікла ў 1995 г. як гурток лозапляцення (заснаваў Л.М.Андрыевіч, з 2001 г. кіраўнік У.І.Слабоднік), у 1998 г. пераўтвораны ў студыю пры Красненскім СДК. Калектыў студыі ўдзельнік першага рэспубліканскага свята лозапляцення, абласной выстаўкі «Традыцыйныя ўзоры» і інш. Званне народнага прысвоена ў 1997 г.
Фальклорны ансамбль «Вечарынка»
Ялізаўскага сельскага Дома культуры. Створаны ў 1974 г., званне народнага прысвоена ў 1995 г. Кіраўнік Д.У.Рабава. Аб’ядноўвае рабочых, служачых, пенсіянераў (21 чалавек) р.п. Ялізава. У рэпертуары — беларускія народныя абрадавыя і святочныя песні. Ансамбль з’яўляецца
Фальклорны ансамбль «Вяселле» Каўгарскага сельскага Дома культуры.
656
Народны майстар Л.М.Андрыевіч.
ў Бабруйску, Мінску, Магілёве, суседніх раёнах. З’яўляецца лаўрэатам 2га і 3га рэспубліканскага фестывалю народнай творчасці «Не старэюць душой ветэраны».
Народны цымбальны аркестр Асіповіцкага раённага цэнтра культуры. Створаны ў 1951 г., званне народнага прысвоена ў
Радок у біяграфію паэта
лаўрэатам і дыпламантам II Усесаюзнага фестывалю народнай творчасці, удзельнічае ва ўсіх аглядах мастацкай самадзейнасці.
Фальклорны ансамбль «Вяселле» Каўгарскага сельскага Дома культуры. Створаны ў 1978 г., званне народнага прысвоена ў 1991 г. Кіраўнік А.Ф.Цімашэнка. Аб’ядноўвае рабочых і служачых калгаса «Каўгарскі» (20 чалавек). Ансамбль ставіць сабе за мэту прапаганду лепшых узораў народнай творчасці. У рэпертуары старадаўнія беларускія песні (карагодныя, вясельныя, жартаўлівыя), а таксама праграма «Запрашаем на вячоркі». Калектыў з’яўляецца пастаянным удзельнікам раённых і сельскіх культурна
Радок у біяграфію паэта
Ці трэба паўтараць, якім нялітасцівым да Максіма Багдановіча быў яго лёс? Невылечная хвароба, заняткі юрыспрудэнцыяй, да якой не ляжалі ні сэрца, ні розум, бытавая неўладкаванасць з яе абыякавапаўсядзённым настроем нешта змяніць, палепшыць, бо, усё роўна, лепш не будзе… Але, бадай, самым балючым і пакутлівым для Багдановіча было растанне з радзімай, бацькаўшчынай. Той, хто быў беларусам, не проста па паходжанні, але па самасвядомасці, самавыяўленні, мусіў трызніць аб ёй, як аб збавенні. Найдаражэйшае і наймілейшае ў яго жыцці існавала паза часам і паза прасторай.
I зусім не дзіўна, што сёння кожная мясціна на Беларусі, так ці інакш звязаная з імем Багдановіча, спавіта з пачуццём высокага смутку і асаблівай замілаванасці. Іх у нас небагата. Гэта Мінск з яго Траецкім прадмесцем, вуліцай Талстога і былой Захар’еўскай (цяпер Савецкая), прывакзальныя мясціны Гародні і, нарэшце, Ракуцёўшчына, дзе чэрпаў паэт поўнымі жменямі «з глыбінь жыватворных народнага духу». Прычым свядомага, асэнсаванага часу «беларускага быцця» было толькі 6 месяцаў: 2 на Маладзечаншчыне і 4 у Мінску пасля пераезду з Яраслаўля.
Колькі часу таму пералік багдановічаўскіх мясцін на Беларусі быў бы поўны. Сёння ў ім не хапае ўжо адной назвы: зёскі Вяззе Асіповіцкага раёна Магілёўскай вобласці.
Сенсацыя? Не. Усяго толькі ўдакладненне біяграфічных звестак.
масавых мерапрыемстваў, розных свят, выступае ў Старых Дарогах, Глуску, Бабруйску, Пухавічах і іншых населеных пунктах.
Хор народнай песні Вязаўніцкага сельскага Дома культуры. Створаны ў 1985 г., званне народнага прысвоена ў 1994 г. Кіраўнік Ю.І.Камісараў. Аб’ядноўвае больш за 30 чалавек. У рэпертуары каля 50 беларускіх народных песень, якія неаднаразова запісваліся на Беларускім радыё, гучалі ў абласной перадачы «Спадчына». Калектыў выступае не толькі ў Асіповіцкім раёне, але і ў розных кутках Магілёўскай вобл., суседніх раёнах Мінскай вобл.
Іронія лёсу. Некалі бацька Максіма — Адам Ягоравіч — пісаў, што па злой недарэчнасці не сыну выпала пісаць успаміны пра бацьку, а яму — пра сына.
Тое ж самае і з архівам бацькі і сына. Як вядома, архіў Максіма Багдановіча без следу знік у гады Вялікай Айчыннай вайны. Паперы ж Адама Ягоравіча захаваліся і знаходзяцца ў Інстытуце літаратуры імя Я.Купалы Нацыянальнай АН Беларусі. Якраз яны і навялі на нязначны дагэтуль след Максіма.
Сярод іншых матэрыялаў архіва А.Я.Багдановіча — 12 лістоў Марыі Апанасаўны Багдановіч (маці Максіма) да мужа ў Гародню, якія пазначаны наступным зваротным адрасам: ЛібаваРоменская чыгунка, станцыя Асіповічы, маёнтак Вяззе, Секяржыцкаму Францу Антонавічу (для М.А.Б)». Першы ліст датуецца 31 сакавіка 1895 года, апошні — 29 ліпеня таго ж года. Малавядомае лрозвішча Секяржыцкага, відаць, і ўвяло ў падман даследчыкаў жыццёвага шляху Максіма Багдановіча, бо да гэтага часу лісты гэтыя былі паза іх увагай. Хоць, на першы погляд, яны маюць як быццам бы вельмі прыватны характар, але вартыя самага дэталёвага прачытання.
I вось чаму. Родная сястра маці Максіма Багдановіча — Сцепаніда Апанасаўна — была замужам за Ф.А.Секяржыцкім. Свайму швагру А.Я.Багдановіч памог атрымаць месца аб’ездчыка ў Вяззеўскім лясніцтве, якое належала Мікалаю Радзівілу.
22. Зак. 3129.
657
3 матэрыяльнай і духоўнай спадчыны
I вось вясной 1895 года сюды, у Вяззе, разам са сваімі трыма сынамі прыязджае Марыя Апанасаўна Багдановіч. Большаму, Вадзіму, было 5 гадоў, Максіму ішоў чацвёрты, а Лёву не было яшчэ і 1 года. Калі меркаваць па пісьмах, усе чацвёра пражылі тут каля чатырох месяцаў.
Жыццё ў Вяззі было цікавае і разнастайнае. Побач рэчка, лес, поле, непадалёку маёнтак пана Янкоўскага, які арандаваў зямлю ў Мікалая Радзівіла. «Вчера водила детей на мельницу», — піша мужу ў адным з лістоў Марыя Апанасаўна. А млыноў у Вяззі было аж 2: адзін — «панскі», для гаспадарчых патрэб маёнтка, другі — працаваў на вёску.
Лісты Марыі Апанасаўны данеслі да нас яшчэ адну надзвычай каштоўную інфармацыю пра знаходжанне будучага паэта ў Вяззі. Без гэтага факта сувязь «Максім Багдановіч — Вяззе» не была б сёння такой глыбіннай і значнай.
Як вядома, моўная стыхія, у якой выхоўваўся Максім Багдановіч, была ў аснове сваёй рускай. Нягледзячы на тое, што бацькі паэта былі беларусамі і на той час людзьмі адукаванымі і высокакультурнымі, родная мова так і не стала для іх размоўнай. Прычынай гэтаму паслужылі, відаць, і тэндэнцыйныя адносіны да беларускай мовы, і асяроддзе (лекары, вайскоўцы, настаўнікі), у якім знаходзіліся Багдановічы. Таму зусім не дзіўна, што ў лісце ад 29 мая 1895 года Марыя Апанасаўна з занепакоенасцю піша пра сваіх
дзяцей: «Вот только плохо, что стали говорить побелорусски и иногда такое словечко выпалят, что хоть сквозь землю провались».
Калі раней у Гародні і яе ваколіцах маленькі Максім мог чуць беларускую мову выпадкова, час ад часу, то тут, у Вяззі, ён поўнасцю акунуўся ў стыхію роднай мовы.
Думаецца, што якраз тут, у Вяззі, самнасам з прыродай, у акружэнні простага люду і запала ў сэрца Максіма Багдановіча беларускае слова. Хай сабе неўсвядомлена, паміж іншым. Але праз колькі год яно прарасце ў ім, прарасце магутным коласам сапраўднай паэзіі. Чатыры месяцы быцця ў чароўным палоне матчынай мовы, калі бачылася шматфарбна, чулася востра, а думалася лёгка і вольна, бясследна не знікнуць: яны назаўсёды адкладуцца ў памяці.
Так, неміласэрным быў лёс да Максіма Багдановіча. Але таму, відаць, і сплаціў яму Час сваёй поўнай мерай, аддаў належнае яго таленту.
Мясцовыя доўгажыхары — Герасімчык Алена Барысаўна, Андрыевіч Пётр Дзмітрыевіч, Трыбушэўскі Піліп Барысавіч (жыве ў Мінску) — добра памятаюць, як у Вяззі задоўга да рэвалюцыі жыў пан Секяржыцкі, што служыў у Радзівілаў аб’ездчыкам. (Зразумела, ніякі гэта быў не пан, але для вясковага жыхара тых часоў «пан» і «аб’ездчык» паняцці амаль што ідэнтычныя). Паказвалі яны і дом, у якім
Дом у в. Вяззе, у якім у 1895 г. жыла М.А.Багдановіч з дзецьмі.
658
3 архітэктурнай спадчыны
жыў Секяржыцкі са сваёй сям’ёй. Будынак гэты добра захаваўся, бо недзе ў 1940я гады яго перасыпалі, каб размясціць у ім школу (старая, што месцілася ў панскім маёнтку, згарэла ў час вайны). Перабудавалі на тым самым месцы, з тых самых бярвенняў. Толькі ўваход зрабілі з другога боку. А як напамінак аб старым — дзве ліпы, якія раслі абапал ганка. Зараз ім гадоў пад 120, калі не больш, а трэцяй (яна крышку ўбаку) — дык і ўсе 200.
Мяркуючы па ўсім, якраз у гэтым доме і спынялася Марыя Апанасаўна з дзецьмі, бо іншых будынкаў, акрамя гаспадарчых, Секяржыцкія не мелі.
3 архітэктурнай спадчыны
ПРАВАСЛАЎНЫЯ ХРАМЫ
Царква ў в. Казімірава. Пабудавана ў XVIII ст. з дрэва як уніяцкая на месцы храма, фундаванага ў канцы XVII ст. Юдзіцкімі. Вядома па малюнку 1928 г. Не існуе.
Твор народнага дойлідства з рысамі барока. Была вырашана паводле канона
3нефавай 2вежавай базілікі. Плоскасны франтальны фасад карнізнымі паясамі чляніўся на 2 ярусы, быў завершаны па цэнтры трохвугольным франтонам і фланкіраваны 2яруснымі чацверыковымі вежамі, завершанымі плыстычнымі барочным! купалкамі. Вертыкальна ашаляваныя фасады чляніліся лучковымі аконнымі праёмамі. Уваход адзначаў 4слуповы ганак пад 2схільным дашкам. Царкоўны цвінтар абкружала агароджа з бярвення, сярод якой на восі храма стаяла 2ярусная (васьмярык на чацверыку) паштовая званіцабрама.
А.М.Кулагін.
Друкуецца па кн.: К у л а г і н А.М. Праваслаўныя храмы на Беларусі. Мн., 2001. С. 252.
Пакроўская царква ў в. Галынка.
Пабудавана ў 1802 г. Не існуе.
Царква крыжападобная ў плане, з адным адкрытым жалезным купалам і звонам у франтальнай частцы. Дах гонтавы, пафарбаваны ў чырвоны колер. Сцены звонку жоўтыя, знутры пабеленыя. Іканастас блакітнага колеру, з пазалочанай рамай і карнізамі. На ім мелася 12 абразоў, з якіх вылучаўся абраз Божай Маці памерам! 2×1,5 аршына.
Вядома ж, такой «падзеі», як прыезд сястры да жонкі аб’ездчыка Секяржыцкага, ніхто з доўгажыхароў не помніць. У віры летніх клопатаў селяніна пра гаспадарку, хай сабе і ў такім невялікім маёнтку, як Вяззе, факт гэты забыўся. Затое амаль кожны з болынменш сталых жыхароў вёскі можа паказаць сёння безгалосых сведак знаходжання будучага паэта ў Вяззі. Гэта дрэвы, якія помняць маленькага Максіма, — пара клёнаў, што засталіся ад панскай алеі, а таксама тры яблыні на ўскрайку калгаснага саду.
П.С.Качановіч.
СвятаПакроўская царква ў в. Пагарэлае. Пабудавана ў 1806 г. з дрэва на сродкі мясцовага памешчыка Завішы. Не існуе.
Царква крыжападобная ў плане, з двума глухімі купаламі, гонтавым дахам, адным радам вокнаў і трыма дзвярамі. Плошча 34 квадратньш сажні. Падлога цагляная, столь з дошак, сцены непафарбаваньш. Царква не ацяплялася. Іканастас чырвонага колеру, на ім 9 абразоў. Званіца месцілася асобна, на ёй было 3 званы ў 6, 4 і 1 пуд. Да храма была прыпісана царква Троіцы ў в. Ляды.
СвятаПакроўская царква ў в. Кабылянка. Пабудавана ў 1814 г. з дрэва. У 1900 г. недалёка ад храма пабудавана царкоўнапрыходская школа. Не існуе.
Твор народнага дойлідства. Была вырашана прамавугольным зрубам пад гонтавым дахам, які завяршаўся купалам. 3 франтальнага боку выступала 1 ярусная званіца аднолькавай вышыні з храмам. Абшытыя цёсам фасады чляніліся 8 вялікімі і 2 малымі аконнымі праёмамі.
А.М.Кулагін.
Друкуецца па кн.: К у л а г і н А.М. Праваслаўныя храмы на Беларусі. Мн., 2001. С. 252.
СвятаКазьмаДзям’янаўская царква ў
в. Зборск. Знаходзілася непадалёку ад вёскі. Пабудавана ў 1826 г. з дрэва як прыходская на сродкі мясцовага памешчыка Завішы. Была абкружана драўлянай агароджай са званіцай. Вядома мясцовашанаваным абразом «Маці Божая». Храм не існуе.
Твор народнага дойлідства. Царква была вырашана квадратным у плане
659
3 матэрыяльнай і духоўнай спадчыны
зрубам з купалам на светлавым барабане над шатровым гонтавым дахам. Плошча 49 квадратных сажняў. Падлога цагляная, столь з дошак, сцены пафарбаваныя толькі вакол алтара. Царква не ацяплялася. Званіца ў франтоннай частцы завяршалася макаўкай. Мелася 3 званы ў 5, 2,5 і 1,5 пуда. Ашаляваныя фасады чляніліся радам аконых праёмаў.
Унутры апсіду вылучаў дашчаны 1ярусны іканастас на 9 абразоў: на цёмнаблакітным фоне чырвонай афарбоўкай выдзяляліся карнізы і рамы абразоў. Да храма была прыпісана могільнікавая Пакроўская царква ў в. Вяззе.
Мікалаеўская царква ў в. Жыцін. Пабудавана ў 1827 г. з дрэва на сродкі пры хаджан і пана. «Жыцінскі поп» упамі наецца ў дакументах XVI ст. Не існуе.
Царква крыжападобная ў плане, з адкры тым купалам і званіцай у франтальнай частцы. Дах гонтавы, дзверы адны, вокны ў 3 рады. Плошча 20 квадратных сажняў. Столь з дошак, купал падтрымліваўся чатырма слупамі. Царква не ацяплялася. Іканастас белага колеру, на ім 10 абразоў. На званіцы мелася 4 званы ў 35, 20, 16 і 10 фунтаў. Метрычная кніга вялася з 1803 г.
Узвіжанская царква ў в. Ясень. Дзейнічала з 1829 г. Не існуе.
Царква Архангела Міхаіла ў в. Крынкі. Пабудавана ў 1841 г. з дрэва на сродкі князя Вітгенштэйна. Размяшчалася за 2 вярсты ад вёскі. Не існуе.
Царква ў в. Зборск. Здымак 1950х гадоў.
Царква прамавугольная ў плане, з адкрытым купалам пасярэдзіне, радам вакои і дзвярамі. Плошча 20 квадратных сажняў. Столь над алтаром з дошак, у самой царкве купалападобная. Сцены непафарбаваныя. Іканастас сіняга колеру, на ім 4 абразы. Званіца мес.цілася асобна ад царквы, на ёй былі званы ў 20, 15, 10 фунтаў і ў 1 пуд. Метрычная кніга вялася з 1801 г. Да храма была прыпісана Мікалаеўская царква ў в. Пратасевічы.
Успенская царква ў в. Свіслач. Перабудавана ў 1864 г. на сродкі дзяржавы. Не існуе.
Царква драўляная прамавугольная ў плане, з адным глухім купалам і званіцай у франтальнай частцы. Дах гонтавы, адзін рад акон і адны дзверы. Плошча 45 квадратных сажняў. Столь і падлога з дошак, сцены пабеленыя, ацяпленне адсутнічала. Алтар на ўзвышэнні, іканастас белага колеру. Мелася 2 званы ў 2,5 і 1,5 пуда. Да храма былі прыпісаны цэрквы Варварынская ў в. Шэйпічы і Міхайлаўская ў в. Гарожа.
Мікалаеўская царква ў в. Свіслач. Перабудавана ў 1864 г. на сродкі дзяржавы (у Нацыянальным гістарычным архіве Беларусі захоўваецца перапіска наконт рамонту гэтай царквы паміж губернскімі ўладамі і панамі Незабытоўскімі). Не існуе.
Царква драўляная на каменным падмурку. Крыжападобная ў плане, з адным купалам і званіцай у франтальнай частцы.
660
3 архітэктурнай спадчыны
Дах на купале жалезны, на храме гонтавы. Вокны ў 3 рады, дзверы адны, вонкавыя сцены жоўтага, дах — зялёнага колеру. Плошча 40 квадратных сажняў. Столь і падлога з дошак, сцены ўнутры блакітныя. Іканастас белага колеру з пазалочанымі карнізамі. У царкве былі абраз «Маці Божая», пісаны на залатым фоне, і прастольны крыж у 3 фунты серабра. На абразе меўся надпіс: «Снимок сей чудотворной иконы офяровал Ермон с женою своею Еленою Бюрец до церкви Святого Миколы на честь и хвалу Господу Богу. 1654 год»; на крыжы «Тен криж офяровал Святого Миколы Демян, сшедши о полудня 1614 года майя 26 дня». Да храма былі прыпісаны цэрквы Раства Багародзіцы ў в. Кассе, Пакроўская ў в. Татаркавічы, Праабражэнская ў в. Брыцалавічы, Георгіеўская ў в. Каменічы.
СвятаГеоргіеўская царква ў в. Лапічы. Знаходзілася побач з вёскай. Пабудавана ў 1868 г. з дрэва на ўрадавыя сродкі (3000 руб.) на месцы храма, адзначанага ў 1795 г. Не існуе.
Твор рэтраспектыўнарускага стылю. Была вырашана падоўжаным у плане крыжам са званіцай у франтоннай частцы і двума глухімі купаламі над гонтавым дахам. Пафарбаваныя знутры і звонку сцены чляніліся радам аконных праёмаў. Плошча 25 квадратных сажняў. Падлога і столь дашчаныя, ацяпленне адсутнічала. Мела 3 уваходы. Унутры апсіду вылучаў 1ярусны драўляны іканастас на 4 абразы. Метрычная кніга вялася з 1822 г.
Ю. В. Клеванец.
Царква Раства Хрыстова ў рабочым пасёлку Ялізава.
СвятаРастваБагародзіцкая царква ў
в. Халуі (з 1920 г. называецца в. Ліпень).
Знаходзілася ў цэнтры вёскі. Пабудавана з дрэва на сродкі мясцовага памешчыка Завішы і прыхаджан. На 1897 г. адзначана ў трухлявым стане. Не існуе.
Твор народнага дойлідства. Была вырашана прамавугольным зрубам, накрытым гонтавым дахам з трыма
Касцёл у в. Казімірава.
661
3 матэрыяльнай і духоўнай спадчыны
глухімі купаламі. Сцены чляніліся радам аконных праёмаў. Плошча 30 квадратных сажняў. Падлога і столь з дошак. Мела 2 уваходы. Унутры апсіду вылучаў 1ярусны цёмназялёны іканастас на 13 абразоў. Званіца стаяла асобна, меліся званы ў 12, 2,5, 2 і 1,5 пуда. Метрычная кніга вялася з 1800 г. Да храма былі прыпісаны цэрквы Мікалаеўская ў в. Бозак, Троіцкая ў в. Халу! (цяпер урочышча Стараселле), Міхайлаўская ў в. Каменічы, Пакроўская ў
в. Хімное.
КрыжаУзвіжанская царква ў г. Асіповічы. Перанесена з в. Замошша. Асвячона ў 1949 г. Дзейнічае.
Царква абраза «Маці Божая» ў в. Коханаўка. Асвячона ў 1992 г. Дзейнічае.
СвятаМіхайлаўская царква ў в. Крамок. Асвячона ў 1994 г. Дзейнічае.
Царква Раства Хрыстова ў р.п. Ялізава. Асвячона ў 1997 г. Дзейнічае.
СвятаМікольская царква ў в. Свіслач. Асвячона ў 1998 г. Дзейнічае.
СвятаУвядзенская царква ў г. Асіповічы. Асвячона ў 2000 г. Дзейнічае.
КАТАЛІЦКІЯ ХРАМЫ
Капліца ў г. Асіповічы. Дзейнічае. Касцёл Святога Юзафа ў в. Казімірава.
Дзейнічае.
У 1920я гады Асіповіцкае краязнаўчае таварыства правяло падрабязнае вывучэнне своеасаблівасцей сучаснага жыцця розных частак Асіповіцкага раёна.
Апрацаваныя старшынёй таварыства А.Г.Немцавым матэрыялы гэтых даследаванняў утрымліваюць каштоўныя звесткі пра розныя бакі традыцыйнага побыту нашых землякоў.
Гаспадарка
Асноўным заняткам насельніцтва Асіповіцкага раёна з’яўляецца сельская гаспадарка. Спосаб земляробства — трохпалёўка пры церазпалосным карыстанні. Змена раслін такая:
Асіповіцкая вёска вачыма этнографа*
3 сельскагаспадарчых прылад ёсць у кожнай гаспадарцы плуг, барана, калёсы, сані. Больш складаныя пры лады — малатарні, саламарэзкі, арфы сустракаюцца радзей, іх колькасць у вёсках залежыць ад заможнасці гаспадарак.
Гародніцтва не носіць прамысловага характару і служыць для задавальнення толькі патрэб гаспадаркі і сям’і і вельмі мала ідзе на продаж. Звычайная гародніна — капуста, морква, гуркі.
Таксама спажывецкі характар мае і садоўніцтва.
Пчалярства шырока распаўсюджана — амаль у кожнай вёсцы ёсць пчаляры. Мёд у болынасці ідзе на свае патрэбы, але ж іншыя гаспадары яго і прадаюць. Жывёлагадоўля
На адну гаспадарку прыходзілася ў сярэднім па 1 каню, 2 — 3 галавы буйной рагатай жывёлы, 4 — 5 свіней, 3 — 4 авечкі.
Пароды жывёлы мясцовыя; з заводскага быдла (па стат. даных) сустракаюцца каровы і быкі швіцкай пароды.
Каровы гадуюцца з іншым быдлам у агульных хлявах. Хлявы звычайна даўжынёй 10 — 20 аршын, шырынёй 8—10 аршын, звычайна падзяляюцца на часткі для коней, кароў, свіней, авец.
Хлеў на зіму ўцяпляецца такім чынам: замест столі кладуць жэрдкі, на іх кладуць салому. Святла ў хляве няма, бо няма вакон. Падлога земляная, вельмі брудная. Улетку болыпасць насельніцтва кароў не корміць — яны задавальняюцца толькі пашай; там
1 поле 2 поле Зполе
1ы год жыта яры на папар
2і год яры на папар жыта
3і год па пар жыта ярына
Ураджаі залежаць ад якасці глебаў. У
сярэднім бываюць наступныя:
Зборскі с/с, Ясеньскі с/с,
пудоў / дзесяціна пудоў / дзесяціна
жыта 4045 100
авёс 40
проса 100
ячмень 4550 7080
грэчка 30
бульба 450500 8001000
шнаніца 3540 80100
лён (насенне) 30 30
Штучнага ўгнойвання глебы сялянства не ўжывае — адзіным угнаеннем з’яўляецца гной.
3ахаваны тагачасны стыль і арфаграфія.
662
Асіповіцкая вёска вачыма этнографа
Земляробчыя прылады селяніна, в. Жыцін, 1915 г. Здымак І.А.Сербава.
яны і п’юць. Падкармліваюць толькі дойных — бульбай, сенам, сечкай.
Узімку, трымаючы жывёлу ў пунях, кормяць яе па 2 — 3 разы ў дзень, зранку і ўвечары даюць салому з сенам — «трушанку»; удзень пояць чыстаю вадой. Правільнага кармлення не назіраецца.
Дояць карову 2 разы ў дзень — з ранку і ў вечары; удоі кожны раз у сярэднім чатыры кварты. Даенне кароў спыняюць за 2 — 3 месяцы да ацёлу (бывае 2 тыдні — залежыць, як сяляне кажуць, ад «статку»). Пастухом наймаюць свайго чалавека ці з другой вёскі; яму за 100 галоў у сярэднім плацяць 70 — 80 пудоў хлеба; снедае ён па чарзе ў хатах; па чарзе таксама яго і апранаюць. У дапамогу яму даецца па 2 — 3 падпасвічы.
Коней кормяць узімку сенам, ацірай, падмешваюць мякіну, бульбу — 2 — 4 разы ў дзень — калі на ім не ездзяць працаваць; а хто ездзіць у заробкі — падсыпае і аўсу.
Жарабе першы год з маткай; з 2 —3 гадоў на ім спрабуюць скародзіць.
У летку пасуць, — дома амаль што не кормяць з таго часу, як з’явілася трава. Валасы з хваста кожны год падразаюць і прадаюць «караўнікам» (тряпичникам) за кавалак мыла.
Запрагаюць каня праз 2 — 4 гады ад нараджэння. Жыве конь гадоў 20 — 25; самым працаздольным ліцыцца ў 10—15 год. У ранейшыя часы працоўнай цяглавай сілай былі валы; яны пачалі знікаць (як працоўная сіла) у пачатку бягучага стагоддзя.
Жыхары в. Жыцін Васіль і Пелагея Жыцянкі з дзецьмі. 1915 г. Здымак І.А.Сербава.
663
3 матэрыяльнай і духоўнай спадчыны
Для авечак адгароджваюць месца ў агульным хляве: пастуха наймаюць асобнага ад іншых жывёл; трымаюць дзеля скуры і воўны. Стрыгуць два разы ў год, кожны раз атрымліваючы па 1 — 1,5 фунта воўны.
Свінні ўтрымліваюцца паасобку ў прырубе да хлява. Адкормліваць іх пачынаюць са жніўня да каляд (або з каляд да вялікадня) бульбай, або аўсянай ці жытняй мукой. Агульная вага свінні ў сярэднім 3 — 4 пуды мяса, прадаюць вельмі рэдка — сала і мяса спажываюць самі.
Птуства складае невялікае падспор’е ў гаспадарцы. Трымаюць курэй дзеля яек; узімку куры ў хаце пад печчу, гусей узімку трымаюць у хляве.
У вёсках, размешчаных уздоўж рэк, насельніцтва займаецца рыбалоўствам.
Рака Свіслач раней была вельмі рыбная — колькасць рыбы цяпер значна зменшылася. Вадзіліся ў рацэ самы вагой 3 — 4 пуды, — іх лавілі сецямі — шастом з зуб’ямі, «волакамі» — ільнянымі сяцямі.
Вадзіўся «веліразуб», якога лавілі на рака — белае салодкае мяса — вагой у паўпуда, даўжынёй у 1/2 — 4 метра; «марона» — круглая жоўтая рыба, лыч востры, 4 вусіка — «губатая», нераст ля Міколы вясенняга.
Многа было ракаў (яны і цяпер ёсць); іх лавілі «крыгаі», калі цвіце боб, 3 чалавекі: два па баках, адзін ззаду — «за дзеда».
Арцелей не было — лавіў кожны сам па сабе на продаж, улоў у сярэднім быў 3 — 5 пудоў за ноч; цана 2 кап. за фунт.
Вадзіліся тут раней у вялікай колькасці
3 сенакосу, в. Жыцін, 1915 г. Здымак І.А.Сербава.
бабры, але гадоў 25 — 30 таму назад іх знішчылі канчаткова.
Лавілі іх кошыкамі — шырынёю ў 0,5 м, зробленымі з дроту. Уваходная дзірка прыходзілася паміж рагаткамі, канцы іх утыкаліся ў зямлю. Да ніжняй часткі каша прымацоўвалася вяроўка — калі цягнуць яе, дык кош зачыняўся.
Ставілі яго на глыбокім месцы, ля стромага берагу там, дзе якінебудзь корч, ці пень. Адзін чалавек стаяў на беразе і шостам тыкаў у ваду пад пнём ці паваленым дрэвам; другі ў гэты час стаяў у чаўне і сачыў, калі бабёр прыходзіў у кош; як толькі адчуваўся ўдар — ён адразу цягнуў за вяроўку, якая адразу і захлопвала кош. Бабра выцягвалі і забівалі.
Цяпер водзяцца ляшчы, галаўні (6 — 8, 10 фунтаў), падуста (у глеістай зямлі), ліні, шчупакі (23 — 27 фунт.), вокуні, карасі. Ловяць іх сецямі, пераметамі; рыба ў болынасці ідзе на патрэбы сям’і лаўца, а іншы раз і на продаж.
Паляваннем займаюцца выпадкова і паляўнічых прамыслоўцаў няма.
Сярод рамеснікаў больш за ўсё ганчароў, кіжамяроў, сталяроў і рымароў. Для вырабу валенцаў прыходзяць «валюшнікі» — калускія, магілёўскія, чэрвеньскія.
3 падсобных промыслаў маюць значэнне для мясцовага насельніцтва рубка і вываз лесу. Раней вялікія бярвенні вывозілі на адных «карах» такім чынам: адзін канец цягнуўся па зямлі, што вельмі высяляла коней; у кары запрагалі 2 — 3 кані.
Сродкамі руху з’яўляюцца калёсы, кашэль, абшыванні (з лубу); зімой санівазок з сядзеннем.
664
Лсіповіцкая вёска вачыма этнографа
Расклад гаспадарчых заняткаў мужчын, жанчын па месяцах у працягу года:
Месяц
Мужчыны
Жанчыны
Студзень Возяць дровы, ездзяць у заработкі і
працуюць дома па гаспадарцы.
Люты Працяг той жа работы.
Сакавік Рэжуць дровы, складаюць іх,
збіраюць у двары гной.
Красавік Праца па гаспадарцы, робяць калёсы,
раму на барану, рыхтуюцца да сяўбы.
Май Возяць гной пад пшаніцу, бульбу,
ячмень, нагарод.
Сяўба.
Чэрвень Ездзяць у заработкі, капаюць карчы,
возяць каменні, смалу, сеюць грэчку.
Ліпень Сенакос.
Жнівень Працяг той жа работы, уборка жыта.
Верасень У канцы — уборка бульбы, аруць на
зіму, некаторыя малоцяць.
Кастрычнік Аруць на зіму, малоцяць.
Лістапад Ездзяць у млын,праца па
гаспадарцы.
Снежань
Ездзяць у заработкі.
Прадуць, працуюць па гаспадарцы.
Працяг той жа работы.
Ткуць, працуюць па гаспадарцы.
Ткуць. Беляць палатно. У канцы месяца высяваюць расаду.
Робяць грады, скародзяць: разбіваюць гной. Сеюць мак,фасолю, капусту.
Полюць грады, праца па гаспадарцы.
Грабуць. Абіваюць бульбу. Полюць лён.
Жнуць, рвуць лён.
Уборка бульбы, абіваюць лён, сцелюць лён.
Падбіраюць лён, труць, трэплюць, чэшуць, абдзіраюць.
Прадуць.
Прадуць.
Быт насельніцтва
Звычайным тыпам паселішча з’яўляюцца вёскі і прысёлкі. Тыпы хат — чатырохсценкі з сенцамі: адзін пакой з печчу направа ці налева пры ўваходзе ў хату; пяцісценкі — хаты з двух палоў з сенцамі пасярэдзіне. Дах гонтавы або з дошак, саламяных дахаў на жылых хатах сустракаецца мала. Але ж усе гумны і сараі маюць саламяныя стрэхі.
У сярэдзіне хаты ў красным куце стол, уздоўж сценак пад вокнамі лавы, ля печы — ложкі (ад печы да сцяны), падлога сустракаецца рэдка. Сцены голыя, толькі ў чырвоным куце вісяць абразы, абвешаныя рушнікамі з узорамі ды сцены тут абклеены абоямі. У іншых хатах вісяць на сценах фотаздымкі («карточкі»). Хата асвятляецца ў вечары газай, лучынай — вельмі рэдка, вакон звычайна 4 — у двух сценах па 2 вакны, у сценах змяшчаюцца кублы, кубры, скрыні і некаторыя гаспадарчыя прылады. У сенцах вакон няма —
свет праходзіць праз адчыненыя выхадныя дзверы, ад іх на двор будуецца невялічкі і невысокі ганак у 1—2 прыступкі.
Усе хаты цягнуцца ўздоўж вуліцы, вокнамі на вуліцу. Агульны выгляд вёскі шэры. Двор звычайна невялікі. Сядзіба яго выцягнутая, вузкая. Будынкі размянічаюцца па рознаму — у адных яны замыкаюць двор з усіх бакоў, у другіх цягнуцца ўздоўж мяжы. На сядзібе звычайна ёсць будынкі:
1. Хата з сенцамі, 2. Хлеў для быдла,
3. Стопка для бульбы, буракоў, капусты,
4. Паветка — падкаціць калёсы, скласці дровы, 5. Гумно для саломы, сена. Да гумна іншы раз прыбудоўваецца спецыяльна для сена «трысцян». Двор звычайна даволі брудны. Чысты двор, дзе не ходзіць бьщла, сустракаецца рэдка, у некаторых гаспадароў сустракаецца «доражнік» — агароджаная дарога ў хлеў для быдла, калі яно ідзе з поля. Плуг і барана звычайна ляжаць там, дзе іх кінуць. Перад хатай ставяць браму альбо вароты.
665
3 матэрыяльнай і духоўнай спадчыны
Сялянскія хаты ніколі знадворку не аббіваюцца дошкамі і не афарбоўваюцца. Зангчыту ваканіцы і казыркі вакон селянін аздабляе рознымі ўзорамі, якія ў большасці складаюцца з круглых ліній.
Узімку ад холаду некаторыя сяляне падвешваюць да вакон зробленыя з саломы маты, насыпаюць вышэй прызбу, іншыя пад самае вакно падсыпаюць апілак.
Санітарнае становішча вёсак далёка незадавальняючае. Вуліца ва ўсіх вёсках увосень настолькі гразкая, што, напрыклад, каб склікаць сялян на сход, зборшчыку трэба конна ездзіць па хатах — пехатой ён не пройдзе. Жывёлы размешваюць гразь, угнойваюць вуліцу — і чалавек угрузае па калена. Увосень часта амаль спыняюцца зносіны аднаго канца з другім.
Лік студняў у вёсцы залежыць ад матэрыяльнага дабрабыту насельніцтва і прысутнасці прыродных вадаёмаў — у вёсках уздоўж Свіслачы іх наогул няма — бяруць ваду з ракі.
Капаюцца і будуюцца студні і на двары і на вуліцы. Зрубы драўляныя, ваду дастаюць жураўлём. Зрубы старыя, пры некаторых з іх — выдзяўбанае бервяно (камяга) для жывёл. На почапках бывае ў іншых месцах падвешана вядро, а ў некаторых няма — кожны бярэ ваду сваім вядром і ля студняў брудна.
Нялепшая справа з лазнямі. Звычайна іх 2 —3 на вёску.
Лазня прадстаўляе з сябе невялічкую хатку, зложаную з бярвенняў; згары дах з дошак, зашчытаў няма; уваход праз нізкія дзверы; свет праходзіць праз дзірку ў сценцы, якая ў халодны час затыкаецца анучай. У курце груды камянёў, якія раскаляюцца і кідаюцца ў цэбар з вадою, чаму і награецца вада; студзёная вада стаіць тут жа недалёка. У некаторых лазнях перад дзвярыма прыбудоўваецца з двух бакоў плот — гэта лазня з «раздзявалкай».
Будуюць лазні звычайна недалёка ад ракі ці канавы — адтуль бліжэй насіць ваду. Мыюцца ў сярэднім 1 раз у 2 тыдні з мылам і без яго.
Прасаванне бялізны адбываецца гэткім чынам. Збіраюць брудную бялізну і кладуць яе ў цэбар, у якім наліта вада з лугам (залою) — на 4 —5 вядзёр вады адзін гарнец (5 кварт) лугу — і пакідаюць на ноч.
Зранку бялізну вымаюць і перамываюць у ночвах у чыстай цёплай вадзе,
потым кладуць у траножку або ў «жлукт», прысыпаюць зверху (на трапку) залы вяршкі на 1 — 1/2, а на яе льюць вар вядры 2 і кідаюць гарачыя каменні — гэта робяць 2 — 3 разы (вада ўходзіць праз дзірку ў дне жлукта). Пасля гэтага бялізну палошчуць у рэчцы і сушаць.
Усе члены сем’яў, лік якіх у сярэднім каля 5, спяць разам, пры гэтым на ложку спяць гаспадар з гаспадыняй, а ўсе іншыя — на палацях ці на падлозе, падаслаўшы пад сябе кажушкі, пад галаву сяннічок; пакрываюцца посцілкай.
У хатнім быце гаспадар — галава ўсёй сям’і. Жанчына вельмі заклапочана і занята дзецьмі, кухняй і ўсімі галінамі гаспадаркі, ды яшчэ без канца маруднай працай, каб апрануць усю сям’ю.
Уся сям’я прачынаецца рана: мыюцца на дварэ з кружкі або з рогу, пасля снядання ідуць працаваць. Абед бывае на 10 — 11 гадзін. Полудзень на 2—3 гадзіны, вячэра ў 8 —9 гадзін.
Страва селяніна не адзначаецца разнастайнасцю і складаецца з трох галоўных частак — чорнага хлеба, сала і бульбы; да іх яшчэ дадаецца малако.
У тыдзень сям’я з б душ патрабляе прыкладна: гарбаты — 25 гр., цукру — 400 гр., бульбы — 65 кіл., мяса свін. —2,4 кіл., сала — 1,2 кіл., маслакар. — 25гр., малака — 50 квартаў, хлеба чор. — 15,5 кіл., хлеба бел. — 410 гр., гародніны — 6,9 кіл.
Сняданне звычайна складаецца з малака і сыру. У абедядуць: 1. «Падкалотку» (пшанічная мука з малаком ці вадою); 2. Сала падсмажанае, або 1. Бульбянку ці «боршч» і 2. Крупеню мал очную (грэчневая ці ячменная крупа на малацэ). Полудзень — «боршч» або смажанка — рэжуць бульбу, кладуць разам з нутраным салам у гаршчок і тушаць з цыбуляй і перцам. Вячэраюць прыблізна таксама, як і снедаюць — малаком. Гарбату ўлетку зусім не п’юць, ды і ў зімку рэдка. Гарбата замяняецца сурагатам ліпавым цветам, малінай. 3 напояў вырабляюць хлебны квас, піва, гоняць самагон. У святы дзень страва прыблізна тая ж: іншы раз раніцай ядуць аладкі ці яешню. Ядуць з агульнай глінянай міскі дзеравяннымі лыжкамі свайго вырабу.
Насельніцтва гасціннае: госцю даецца ўсё, што ў хаце ёсць лепшага.
Выхаванне дзяцей праводзіцца такім
666
Асіповіцкая вёска вачыма этнографа
чынам: да 7 гадоў хлопцы ганяюць свіней, пасля 7 — 8 гадоў водзяць коней і іншае быдла. Каля зямлі яны пачынаюць працаваць з 12—13 год, у гэты ж час знаёмяцца з касьбой. 3 15 — 16 год хлопец амаль што самастойны гаспадар.
Дзяўчаты да 8 год пасьвяць свіней займаюцца сваімі гульнямі, пасля 8 год вучацца прасці, жаць, рабіць «каронкі» вучацца і вышываць.
У школу ходзяць не ўсе — галоўнымі прычынамі з’яўляюцца гаспадарчьм ўмовы Да і тыя, што лічацца вучнямі, пачынаюць хадзіць у школу, калі выпадзе снег, кідаюць школу, калі пацяплее і снег сойдзе
У адносінах аховы здароўя ўвесь раён абслугоўваецца адной Асіповіцкай гарадской бальніцай. Насельніцтва разумев карысць медыцыны, але вялікая адлегласць да доктара ды і няўпэўнасць у тым, што застанеш дома 1 ён паедзе, прымушае звяртацца да ўласных хатніх лекаў 1 шаптух з шаптунамі. 3 хвароб пашыраны паносы, шкарлятына ў дзяцей, адзёр, звычайная трасца. Каўтун амаль не сустракаецца.
Па рэлігіі ў пераважнай большасці жыхары праваслаўнага вызнання, у святкаванні рэлігійных свят сяляне трымаюцца старога стылю.
Апрача нядзель святкуюцца 24 святы (35 непрацоўных дзён у год) [гл. табліцу 1].
Пералічаньш дні народ святкуе, г.зн. не працуе, чысцей апранаецца і часта праводзіць час у гасцях. Апрача гэтага ёсць дні, якія адзначаюцца, але не святкуюцца: у гэтыя дні некаторая праца робіцца, а некаторая не. Гэта наступныя дні [гл. табліцу 2].
У пералічаныя дні пераважная колькасць насельніцтва працуе, больш асцерагаецца працаваць толькі ў калядныя дні, на Барыса і градавую сераду.
Табліца 1
Назва Дата Колькасць
свята святкавання непрацоўных
дзён
1. Каляды 25 снежня 3
2. Новы год 12 студзеня 2
3. Вадохрышча 6 7 студзеня 2
4. Грымніцы
(стрэчанне) 2 лютага 1
5. Благавешчанне 25 сакавіка 1
6. Вялікдзень 5
7. Радуніца пасля вялік. 1
праз тыдзень
8. Юрай (Юры) 23 красавіка, праз 40 1
дзён пасля вялікадня
9. Сёмуха У 50 дзень пасля 3
вялікадня
10. Івана 27 чэрвеня 1
11. Пятрок 29 чэрвеня 1
12. Кузьма (кірмаш 12 ліпеня 2
у Зборску)
14. 1лля (Іллюк) 20 ліпеня 1
15. Спас 6 жніўня 1
16. Прачыстая 15 жніўня 1
17. Галавасек 29 жніўня 1
18. Багач 8 верасня 1
19. Узвіжанне 14 верасня 1
20. Пакровы 1 кастрычніка 1
21. Кузьма 1 лістапада 1
22. Уведзянне 21 лістапада 1
23. Мікола 1 снежня 1
24. Мікола 9 мая 1
Усяго непрацоўных дзён 35.
Пасты, як так строга выконваліся ў дарэвалюцыйны час, цяпер забываюцца. Вялікі пост, што цягнуўся 7 тыдняў перад Вялікаднём, цяпер выпаўняецца толькі два тыдні — першы 1 апошні; піліпаўку перад калядамі цяпер рэдка хто наглядае, таксама пятроўку і двухтыднёвую спасаўку. Серады ў кожным тыдні не пасцяцца, а пятніцы — рэдка кім.
Табліца 2
Назва Час святкавання Лік Што можна рабіць
дзен 1 чаго нельга
1. Калядныя дні
Пасля першых трох дзён каляд і вадохрышча
2. Грамнічкі
За тыдзень да грамніц
Можна: у лес ездзіць, секчы дровы, прасці.
Не можна: круціць, віць, вязоў гнуць, інш., бо жывёла будзе нар. калекаю; таксама на калеку і кабета, каб. цяжарнаў гэты час. Вечары лічацца святымі і ніякая работа не робіцца.
667
3 матэрыяльнай і духоўнай спадчыны
Назва Час святкавання Лік Што можна рабіць
дзён і чаго нельга
3. Яўдокі 1 сакавіка 1 «Яўдокі вялікія прарокі», трэба
пачынаць усякую веснавую работу,
будзе поспех.
4. Саракі 9 сакавіка 1
5. Аляксея 17 сакавіка 1
6. Барыс 2 мая 1
7. Градавая Першая пасля сёмухі 1 Трэбаасцярагацца працы можа
серада гразу наслаць, громам забіць,
маланка спаліць. Асцерагацца пра
24 ліненя 1 цаваць, каб градам збожжа не пабіла.
10. Барыс 11 жніўня 1
11. Макаўе
12. Алндра 30 жніўня 1
Неўскага
13. ГІакроўкі 26 верасня 1
14. Зміцер 26 кастрычніка
15. Барбара 4 снежня 1
16. Саўка 5 снежня 1
17. Ганна 9 снежня 1
Наведванне царквы слабае, — рэлігійнасць трымаецца толькі на традыцыйных абрадах.
Шырока распаўсюджаны павер’і, якія звязаны амаль з усімі бакамі сялянскага жыцця.
Калі першы раз выганяюць карову ў поле, дык бяруць грамнічную свечку, яйка, вярбу, замыкаюць замок, бяруць тапор і з гэтым абыдуць двор: 3 разы, потым кладуць усе прылады ля брамы, бяруць вярбу і гоняць карову, — калі яна растопча яйка, дык прападзе карова ўлетку; калі не — дык будзе цэла.
Пры гэтым прыгаварваюць:
«Прашу госпада бога, каб пас нашыя кароўкі на юраўскіх травах, божых атавах, — пасі і ў хлеў прыгані! Ваўчыцахіма, абходзь скаціну міма! Воўкбірук, не бяры скаціны з рук! Благімі вачыма не зкрануць твайго ўдою!»
Багата павер’яў звязана з будоўляй. Для новабудоўлі выбіраюць месца такім чынам: наліваюць поўны кубак вады і ставяць яго на абранае месца, назаўтра раніцой — да ўсходу сонца гаспадары з суседзямі ідуць глядзець — калі вада ў кубку пяройдзе цераз краі — значыць абранае месца шчаслівае.
Пры закладцы хаты ў тым месцы, дзе павінен быць чырвоны кут, ставяць стол,
Усяго 22 дні.
пакрыты чыстым абрусам, на ім непачаты хлеб, соль, закуска і бутэлька гарэлкі; перад сталом ставяць лавы, на якія садзяцца суседзі. Гаспадар садзіцца на патрубе і разам з суседзямі прымаўляе, каб заўсёды ў гэтай хаце было поўна, і рубіць бервяно 3 разы. У сподняй падрубе выдзёўбвае ямінку, у якую кладзе скарынку хлеба і манету (кап. 20) з замовай, каб не перавяліся грошы.
Калі будуюць сарай, выкопваюць ямы для шулаў і пакідаюць іх на ноч. Калі заўтра ў ямах знойдуцца мурашкі, мышы або лягушкі — будзе прыбытак.
Лічаць, што калі ў хаце трашчыць на куце — памрэ гаспадар, ля печкі — памрэ баба ці будзе якая непрыемнасць.
Са смерцю ў сялян таксама звязана многа павер’яў. Напрыклад, калі ў хаце ёсць нябожчык і да яго прыйдуць знаёмыя, а ў яго адчыніцца вока — кажуць, што памрэ той, хто ў гэты час зайшоў; калі крумкачы паляцяць з вёскі на могілкі — нехта памрэ; калі курыца запяе пеўнем — мераюць ёю ад парога да кута, дзе абразы — калі прыйдзецца ў астачы галава, дык адсякаюць галаву, калі хвост — дык яго: тады ў хаце не будзе няшчасця (нябожчыка).
Могілкі заўсёды бываюць адразу за вёскай, ці дзенібудзь збоку яе, сярод дрэў, абкопваюцца канавай, на крыжы звычайна
668
Асіповіцкая вёска вачыма этнографа
прывешваецца кавалак белай матэрыі — чысты, або з чырвонымі ўзорамі.
Звычайнай формай забаў з’яўляецца вечарынка, наладжаная якімнебудзь хлопцам з музыкай — гармонь, цымбалы, скрыпка, бубен. Гэтыя вечарынкі ў большасці адбываюцца ўзімку. Закускі на вечарынках не бывае, бойкі здараюцца вельмі рэдка — калі нап’юцца самагону.
Некаторыя абрады
Узімку моладзь з вялікай ахвогай удзельнічае ў калядах — якія завуцца хадня з казою і мядзведзем.
Збіраецца гурток хлопцаў чалавек 15, прыбіраюць аднаго за «казу», другога за «мядзведзя» і да іх прыстаўляюць павадыроў. Ёсць у гуртку начальнік спеваў, запрашаецца і музыка са скрыпкай ці дудкай і бубнам, наогул падбіраецца «цэлая кампанія» з вясёлых жартлівых і здольных на ўсялякія жарты хлопцаў. Ёсць у гуртку і «механоша» з кошыкам і мяшком для збору падарункаў за спевы і скокі: каўбас, сала, пірагоў, а часам і грошай.
Ходзіць гурток з казою і мядзведзем на першы дзень каляд і ўсю ноч прабавіцца на вёсках. На другі дзень робіцца ўжо свае ігрышча (вечарынка) з частаваннем на сабраныя сродкі.
«Казу» прыбіраюць гак: хлопцу, прызначанаму за «казу», прывязваюць з пераду звычайную, але ж больш тонкую і лёгкую дугу так, каб яна ўвагнутасцю прыходзілася да грудзей і жывата і праходзіла паміж ног; адзін канец дугі, прайшоўшы паміж ног, павінен вытыркацца трохі ззаду для прывязвання «хваста», а другі — трохі
высоўваецца над ілбом для прымацоўвання рагоў; паверх надзяюць два вывернутых поўсцю наверх кажухі, прычым адзін з іх рукавамі на рукі, другі рукавамі на ногі, кажухі завязваюць, прышпільваюць; дуга з’яўляецца жыватом «казы», рогі і «хвост» робяць з скруткаў саломы, сплеценых у тры столкі, накшталт дзявочае касы.
Прыбор «мядзведзя» гэткі. Робяць доўгі скрутак з гарохвін, вядома, ужо абмалочаных і сухіх. Скруткамі гэтымі, спіралявіднымі, блізкімі адзін да другога, ходамі абвіваюць па руках, нагах і ўсім тулаве хлопца, на галаву надзяваюць кашлатую шапку, шыю і твар закрываюць аўчынкамі поўсцю наверх, для вачэй пакідаюць невялікую шчыліну. «Мядзведзь» выходзіць смешны, пры нязначных рухах шамаціць сваёй «поўсцю» — гарохвінамі.
Гэтак падрыхтаваўшыся, хлопцы абходзяць па хатах гаспадароў вёскі.
Перш заходзіць у хату кіраўнік гуртка з такім прывітаннем: «Добры вечар, пане гаспадару, дазвольце зайсці ў хату маёй кампаніі з «казою» і «мядзведзем» павіншаваць са святам і развесяліць гаспадарскую сям’ю!» А ў гэты час гурток на дварэ сваім вясёлым смехам, гукамі скрыпкі, дудкі ці бубна падбухторвае хатніх, каб паклікалі.
Гаспадар запрашае. Моладзь шумна і весела з жартамі ўвальваецца са сваім звяр’ём у хату, нарыхтоўваецца да спеваў, а «каза» да скокаў. Гурток пяе, а «каза» скача пад наступную песню:
Добры вечар добрым людзям,
А ці дома сам пан гаспадар?
А хоць ён дома, ды ня кажацца!
Жыхары в. Жыцін, 1915 г. Здымак І.А.Сербава.
669
3 матэрыяльнай і духоўнай спадчыны
Гогого каза, гого шэрая;
(прыпеў пасля кожнага радку).
Да ў камораццы прыбіраецца,
У чырвоны боты абуваецца.
Пане гаспадарку, адчыні вакно,
Адчыні вакно, ды зірні ў гумно —
Што ў тваім гумне шуміць ды гудзе?
Пчаляная матка раечкі вядзе.
Ой вядзе, вядзе, дый навучае:
«Садзецеся, дзеткі, па новым вуллям,
А я, стара маць, у старым вуллі Сыту сыціці, — сыны жаніціці,
Свечкі шукаці — дочцы даваці».
Гаспадар ідзе, каляду нясе —
Рэшата аўса, наверх каўбаса («кіўбаса»), Паўбочкі грэчкі на перапечкі I кусок сала, каб каза ўстала.
(«Каза», што ўпала, у гэты момант устае.)
А ты, козачка, ды не ляніся —
Пану гаспадару ды пакланіся.
(Каза кланяецца.)
Г аспадынечкажу равіначка,
Вазьмі свечачку, пайдзі ў клетачку,
Вазьмі мачачку (маку) на талерачку,
Нашаму казлу на гарэлачку.
Нашаму казлу нямножка трэба:
Паўбочкі грэчкі на перапечкі.
А ты, козачка, ды не ляніся —
Пану гаспадару ды пакланіся.
(Каза кланяецца.)
Пану гаспадару ды з гаспадынею.
Пасля казы на сцэну выступав павадыр з «мядзведзем». Павадыр кідае мядзведзю ў лапы высокі кій і загадвае перш паскакаць, той скача. Потым даюцца іншыя загады, напрыклад, як бабы на паншчыну шлі, як з паншчыны; як дзеці ў гарох лазяць, як з гароху ўцякаюць; як хлапец дзяўчыну
Народный рамёствы
Рамёствы і промыслы з’яўляліся для селяніна патрыярхальнай вёскі падмуркам уласнага дабрабыту. Амаль усе неабходныя для побыту і гаспадаркі рэчы сялянская сям’я стварала самастойна, шырока выкарыстоўваючы пры гэтым разнастайныя падручныя матэрыялы, вопыт апрацоўкі якіх перадаваўся з пакалення ў пакаленне і шліфаваўся стагоддзямі. Добрае валоданне тэхналогіяй і веданне адметных асаблівасцей «сыравіны» дазваляла сялянам забяспечваць сябе не толькі функцыянальнымі, але і прыгожымі рэчамі.
Сярод хатніх сялянскіх заняткаў галоўнае і найболын пачэснае месца
абдымае і як дзяўчына саромеецца; як ішлі ў карчму і як з карчмы і г.д.
Па сканчэнні спеваў, скокаў і жартаў ад гаспадара ці гаспадыні ў кошык «механошы» пападае падарунак салам, каўбасамі ці іншымі рэчамі, а павадыры загадваюць сваім жывёлам пакланіцца гаспадарам і ўвесь гурток з вясёлым развітаннем выходзіць з гэтае хаты ды ідзе ў другую.
Багаты абрадамі важныя зьявы з жыцця чалавека: вяселле, радзіны, хрэзьбіны, смерць.
На хрэзьбіны, якія бываюць праз 2 тыдні пасля нараджэння, сваякі і суседзі прыносяць падарунак — палатно, пячэнне або крамніну. Да хрэзьбін звычайна прыходзяць на «отведы» — прыносяць каўбасы, яечню, булку.
Калі нарадзілася дзіце, дык прыгаварваюць ад уроку: «На сінім моры ляжыць камень, на ім сядзіць панашка (панна), дванаццаць ключоў трымае. Нам тымі ключамі не адмыкаць, так майго младзенца вачамі благімі не ўракаць».
На хрэзьбіны склікаюць усіх сваякоў, за ста лом спяваюць:
«Ой цяжка мне, цяжка,
Што няпоўная пляжка.
Галоўка баліць.
А нечым тужыць».
Асабліва багата вяселле — самы ўрачысты абрад у жыцці селяніна.
Друкуецца са скарачэннямі паводле выдання: Н е м ц а ў А.Г. Асіповіцкі раён Бабруйскай акругі. Краязнаўчае апісанне. Вып. 2. Мн., 1928.
Падрыхтаваў Дз.В.Саўрыцкі.
займала ткацтва. Пра значэнне ўмення ткаць красамоўна сведчыць народная традыцыя, згодна з якой дзяўчына павінна была самастойна выткаць свой шлюбны пасаг. Памеры і якасць яго ў значнай ступені стваралі ёй рэпутацыю як будучай жонцы і хатняй гаспадыні.
Выраб тканіны быў заняткам вельмі працаёмкім, таму з позняй восені і да вясны кожная жанчына штодзень прала, сукала ніткі, ткала, шыла, вышывала…
Гэта марудная праца звычайна сумяшчалася з забавамі — у доўгія зімовыя вечары дзяўчаты і маладзіцы збіраліся ў адной хаце разам і ладзілі вячоркі, дзе пад
670
Народный рамёствы
спевы і размовы працавалася весялей, а танцы давалі адпачынак ад манатонных рухаў.
Апрацоўка валокнаў патрабавала адпаведнага абсталявання, поўны камплект якога ў XIX — пачатку XX ст. складаўся з прыстасаванняў для ачысткі валокнаў (трапла, церніцы, ільнамялкі), механізмаў для сукання нітак (самапрадкі — «стаяка» ці «калаўрота» і маталкі — «сукалкі») і ткацтва (матавіла—«моташкі» і кроснаў).
У Асіповіцкім раёне былі распаўсюджаны кросны гарызантальнага тыпу. Яны мелі прыблізна аднолькавую канструкцыю і дазвалялі ткаць палатно шырынёй прыкладна 60 см.
У працэсе падрыхтоўкі да прадзення ў сценах хаты па іх даўжыні забівалі драўляныя колікі. Даўжыня сцяны называлася «губкай». Ніткі асновы дзяліліся на пасмы, у кожнай пасме было па 12 пар нітак. Па колькасці пасмаў вызначалася шырыня палатна: на ручнік ішло 5 пасмаў, на іншае — 10—12 пасмаў. «Губкі» ў кожнай хаце былі сваёй даўжыні — таксама як і хаты. За дзень гаспадыня звычайна ткала «губку» — 4 — 6 пагонных метраў палатна.
Тканіна рабілася з ільну (палатно), воўны (сукно) і камбінаваная: лён — аснова, воўна — уток (паўсукно). Гатовая тканіна мела шэры ці белы колер і пры неабходнасці фарбавалася. На Асіповіччыне існаваў цікавы спосаб фарбавання: тканіну пэўны час трымалі ў кіпячым адвары кветак мучана (багуну), пасля чаго клалі ў балотную руду — іржу. У выніку тканіна фарбавалася ў трывалы чорны колер.
Звычайна самаробнай тканіны хапала толькі на ўласныя патрэбы сям’і. 3 яе шылі адзенне, прадметы хатняга і рытуальнага ўжытку — абрусы, ручнікі, дываны, посцілкі, коўдры і інш.
Гатовыя рэчы, асабліва святочныя, кожная гаспадыня старалася аздобіць адметнай вышыўкай, карункамі, аплікацыяй.
Хатнімі заняткамі мужчын былі: віццё вяровак, выраб прадметаў дамашняга ўжытку, пляценне. Матэрыялы для гэтых спраў выкарыстоўваліся самыя розныя.
Найболып шырока прымяняліся луб і лыка. 3 іх рабілі абутак — лапці, ёмістасці для збору грыбоў і ягад (набіркі), карабы для сыпучых прадуктаў, карпусы сітаў.
Святочны ручнік канца XIX ст. 3 фондаў краязнаўчага музея Дараганаўскай СШ.
Ручнік работы А.Г.Філяёнчык, в. Каўгары, 1980я гады.
Шмат рэчаў плялі з лазы — у першую чаргу разнастайныя кашы і рыбалоўныя прылады. 3 лазы рабілі таксама прыстасаванні для асвятлення, так званыя лучніцы: конусападобны каркас, сплецены з лазовых прутоў, абмазваўся глінай, знізу да яго мацавалася жароўня, на якой распальвалася невялікае вогнішча. Лучніцу прывязвалі вяроўкамі да столі.
Павагай карысталася бяроста — матэрыял амаль універсальны. 3 яе рабілі музычныя інструменты (пастуховыя трубы, якія давалі вельмі чысты і моцны гук), плялі непрамакальныя шротніцы, у якіх паляўнічыя трымалі порах. Да таго ж з бяросты рабілі вельмі карыснае для
671
3 матзрыяльнай і духоўнай спадчыны
Плецены кораб. Пачатак XX ст. 3 фондаў краязнаўчага музея Дараганаўскай СШ.
селяніна рэчыва — дзёгаць. Ім і колы мазалі, і лячыліся, і скуры выраблялі.
3 саломы пляліся капелюшы, дзіцячыя цацкі, жаночыя ўпрыгожанні і рэчы, якія мелі магічнае значэнне, у прыватнасці «павукі». Саламяны «павук» вісеў амаль у кожнай хаце. Лічылася, што ён забірае на сябе грахі. Разпораз стары «павук» спальваўся (разам з грахамі), а на яго месца чапляўся новы — чысты. 3 саломы рабілі і стрэхі. Добра зробленая саламяная страха не працякала некалькі гадоў. Уздоўж ГІцічы для пакрыцця стрэх ужываўся таксама і чарот.
Багатая лясістаць Асіповіцкага раёна спрыяла развіццю разнастайных лясных рамёстваў і промыслаў.
У лесе сяляне развешвалі борці прымітыўныя пчаліныя вуллікалоды, збіралі ягады, грыбы, бярозавы сок, лекавыя расліны, палявалі.
Лес да таго ж быў надзейнай крыніцай грашовага прыбытку. Усе адыходныя промыслы асіповіцкага селяніна так ці інакш былі звязаны з лесараспрацоўкай. Высечка, перавозка, распілоўка, выраб драўнянага вугалю, паташу, выганка дзёгцю, сплаў плытоў — вось традыцыйны набор адыходных сялянскіх промыслаў на працягу стагоддзяў.
Развіццё адыходнай дзейнасці на Асіповіччыне мела адметныя лакальныя асаблівасці. Калі на поўначы яна існавала здаўна (ва ўсякім разе ўжо ў XVII ст. мясцовыя сяляне наймаліся на лесараспрацоўку ў басейне р. Свіслач), то на поўдні, у паселішчах уздоўж Пцічы, амаль да канца XIX ст. лічылася вялікім сорамам прадаваць сваю працу.
Росквіт адыходных промыслаў прыйшоўся на пачатак XIX ст. У гэты час ішло
актыўнае будаўніцтва Чарнаморскага флоту, што патрабавала вялікага прытоку драўніны.
У гэты перыяд лесараспрацоўкі на Асіповіччыне вяліся хуткімі тэмпамі. Падрыхтаваная драўніна сплаўлялася па рэках у Дняпро і далей аж да верфяў на Чарнаморскім узбярэжжы.
Сплаў плытоў быў справай адказнай і складанай. Далёкі шлях да мора, а потым пешшу назад патрабаваў асаблівых якасцей — у плытагоны ішлі самыя дужыя, спрытныя і кемлівыя сяляне. Падарожжа, безумоўна, пашырала іх кругагляд, дазваляла пазнаёміцца з жыццём у іншых мясцінах і, магчыма, пераняць нешта карыснае. Таму не дзіўна, шго плытагонаў вельмі паважалі аднавяскоўцы.
Яшчэ адзін узлёт у адыходных промыслах меў месца ў час будаўніцтва чыгунак. Сяляне ахвотна наймаліся працаваць землякопамі, цеслярамі, возчыкамі, паколькі праца на пракладцы чыгуначнага палатна добра аплачвалася.
Вядзенне паўнатуральнай гаспадаркі патрабавала ад кожнага селяніна пэўнага універсалізму — умення выконваць болыпасць рамесніцкіх спраў самастойна. Кожны селянін быў добрым цесляром. Мог скласці з бярвенняў зруб, зрабіць большасць патрэбных у гаспадарцы прыстасаванняў (літаральна ад сахі да мышалоўкі), трымаць у «сапраўдным» стане металічныя рэчы, пры неабходнасці адрамантаваць конскую вупраж ці скураны абутак…
I ўсё ж без паслуг больш спрактыкаваных рамеснікаў, якія мелі спецыяльны інструмент, селяніну абысціся было складана. Развіццё сялянскай гаспадаркі стварала ўсё большую патрэбу ў рамесніцкіх вырабах. Таму колькасць саматужных спецыялістаў увесь час узрастала. Традыцыя ж перадачы ведаў і вопыту ад бацькоў дзецям вяла да канцэнтрацыі рамеснікаў у буйных вёсках.
У мястэчку Свіслач, напрыклад, майстравалі лодкі, у Пагарэлым, Вязычыне, Ясені шылі конскую вупраж. Калёсны промысел існаваў у Карытным, Ясені, Пагарэлым і іншых вёсках. Мясцовыя майстры рабілі ўсе сродкі гужавога транспарту (калёсы, сані, павозкі) і найболып складаныя іх часткі (колы, палазы, дугі, ярмы).
672
Народный рамёствы
Шырока былі распаўсюджаны дрэваапрацоўчыя рамёствы. Найбольш склада ным сярод іх было, безумоўна, бондарства: выраб герметычных ёмістасцей з набору асобных іслёпак патрабаваў высокай кваліфікацыі. Попыт на бандарныя вырабы быў заўсёды вялікі. Нават у пачатку XX ст. яны з’яўляліся асноўным відам тары для сыпучых і вадкіх прадуктаў у сялянскай гаспадарцы. Бондары рабілі розныя па памерах і прызначэнні бочкі, у тым ліку і вялікія, аб’ёмам да 2 м3, а таксама «сыпнікі» — зручныя сховішчы для збожжа, вёдры, цэбры, маслабойкі, біклагі, дзежы і іншае. Асаблівага ўмельства ад бондара патрабаваў выраб посуду для захоўвання мёду. Далёка не ўсе майстры маглі так шчыльна падагнаць клёпкі, каб больш цякучы, чым вада, мёд не прасочваўся праз стыкі.
Рабілі бондары і дзяўбаныя ёмістасці — ступы, ночвы, каўшы, талеркі, невялікія бочачкі — ліпаўкі і сальніцы (у першых захоўвалі мёд, у другіх — соль і цукар).
У многіх вёсках развівалася сталярства. Звычайна сталяры рабілі рэчы неабходныя для сялянскага ўжытку: куфэркі, лыжкі, канапы, калыскі («зыбкі»), сталярку, калаўроты, кроены. Добры сталяр мог справіцца і з больш далікатнай справай зрабіць, напрыклад, цымбалы ці балалайку. Мясцовыя памешчыкі таксама ахвотна карысталіся паслугамі вясковых рамеснікаўсаматужнікаў і заказвалі ім упрыгожаныя адмысловай разьбой шафы, крэслы, сталы і іншую мэблю.
Паважанай асобай у вёсцы быў каваль. Ён, без перабольшання, забяспечваў працаздольнасць усіх навакольных сялянскіх гаспадарак: падкоўваў коней, акоўваў колы і палазы саней, вырабляў металічны інструмент — сярпы, сякеры, пілы, нажы, лапаты, косы, нажніцы і шмат іншых патрэбных рэчаў.
Звычайна кавалі меліся ў вёсках, каля якіх знаходзілася дастаткова кавальскай сыравіны — балотнай руды. Засталася памяць аб кавалях у вёсках Ясень, Крамок, Вязаўніца, Краі і мястэчку Халуі (цяпер
в. Ліпень) і інш.
3 іншых рамёстваў атрымала развіццё ў першую чаргу гарбарства. Ім займаліся рамеснікі амаль ва ўсіх буйных вёсках.
Традыцыйны выраб скур складаўся з
Бандарныя вырабы. Краязнаўчы музей Дараганаўскай СШ.
Кавальскія вырабы. Краязнаўчы музей Дараганаўскай СШ.
некалькіх аперацый. Спачатку скуры размочваліся, адмываліся ад бруду і мяздрыліся (ачышчаліся ад часцінак мяса і тлушчу) спецыяльным нажоммездраком на выпуклай лавеаполку. На ёй гарбар сядзеў верхам, нібы на кані, адсюль і трапная назва гэтай прылады — «кабыла». Далей скура нацягвалася на драўляную раму і абястлушчвалася — некалькі разоў
673
3 матэрыяльнай і духоўнай спадчыны
абмазвалася глінай і ставілася на сонца. Гліна высыхала і ўбірала ў сябе растоплены скураны тлушч.
Калі трэба было зняць валасяное покрыва, скуры «залілі», трымалі некалькі дзён у канцэнтраваным растворы попелу, пасля чаго валасы лёгка здымаліся.
Абястлушчаныя скуры змазвалі дзёгцем і разміналі да мяккасці. «Лёгкія» скуры (аўчынныя і казловыя) мяліся рукамі, «цяжкія» (валовыя, бычыныя, конскія) на круку — моцнай металічнай скабе, замацаванай на бэльцы ў столі.
На крук чапляліся папярэдне парэзаныя на палосы і звязаныя ўнізе паміж сабой скуры, а потым моцна скручваліся драўлянымі рычагамі — «мяламі». Звычайна «мялы» круцілі 4 чалавекі. Гэта была вельмі цяжкая праца.
На гэтым выраб скуры лічыўся завершаным. Атрымлівалася так званая сырамяць. Яна звычайна не фарбавалася і мела белы колер.
Пачынаючы з XIX ст. скуры пачалі дубіць — вымочваць некалькі тыдняў у адвары дубовай кары. Дубление вялося ў вялікіх бочках аб’ёмам у 1 — 2 м3, якія для зручнасці ўкопваліся ў зямлю.
Дубленыя скуры, у адрозненне ад сырамятных, не баяліся вільгаці, былі больш трывалыя і мелі прыемны рудаватажоўты колер. 3 сырамяці на Асіповіччыне звычайна шылі кажухі, шапкіаблавухі і вушанкі, плялі бізуны.
Дубленыя скуры ішлі на конскую вупраж і абутак — боты і скураныя лапціхадакі.
Наогул якасць вырабу скур была не высокая і магла задаволіць толькі не вельмі заможных мясцовых сялян.
Ганчарства, звычайнае для ўсіх рэгіёнаў Беларусі рамяство, на Асіповіччыне не набыло шырокага размаху па прычыне адсутнасці якаснай гліны. Ганчары, як правіла, працавалі ў буйных паселішчах — Халуі (Ліпень), Ясень, Цэль, Свіслач. Недалёка ад Жорнаўкі, дзе паблізу мелася радовішча якаснай гліны, у XVIII —XIX ст. існаваў невялікі завод па вырабе цэглы.
Галоўнай задачай кожнага рамесніка быў, відавочна, прыбытковы збыт уласнай прадукцыі. Таму кавалі, сталяры і калеснікі працавалі звычайна па папярэдняй дамове. Шаўцы, краўцы, валюшнікі, часам гарбары хадзілі па вёсках і прапаноўвалі
свае паслугі. Але галоўным месцам тавараабароту быў кірмаш. У XIX ст. існавала некалькі кірмашоў, галоўнымі з якіх былі Свіслацкі, Зборскі, Пагарэльскі, Каменіцкі і Тарасавіцкі.
3 адкрыццём чыгункі кірмаш пачаў праводзіцца і ў Асіповічах. Паступова роля Асіповіцкага кірмашу ўзрастала. У 1920я гады ён стаў галоўным месцам збыту рамесніцкіх вырабаў.
Рост заможнасці сялянства, развіццё прамысловасці і транспарту з 2й паловы XIX ст. садзейнічалі ўваходу ў сялянскі побыт адносна болын якасных і зручных фабрычных вырабаў і паступоваму адміранню працаёмкіх рамёстваў. Тым не менш, нават у 1920—1930я гады значная частка патрэб сялянства задавальнялася рэчамі ўласнай ці саматужнарамесніцкай вытворчасці. У тыя часы сярод рамеснікаў сустракаліся сапраўдныя самародкі, накшталт жорнаўскага цесляра Пятра Лянёўскага, які рабіў драўляныя малатарні, шматрадныя сеялкі, удасканаліў канструкцыю маслабойкі, сякача і іншых сельскагаспадарчых прылад.
У наш час існаванне рамёстваў хоць і не спынілася поўнасцю, але ў большасці выпадкаў мае аматарскі характар.
Паводле звестак Асіповіцкага цэнтра народных рамёстваў, традыцыйнымі народным! рамёствамі ў 2000 г. у раёне займаліся 106 чалавек, у тым ліку бондарствам — 1, ганчарствам і керамікай — 2, разьбой па дрэве — 18, пляценнем з лазы — 15, вязанием карунак — 5, саломапляценнем — 5, вышыўкай — 47, ткацтвам — 13.
Некаторыя народныя ўмельцы дасягнулі ў сваёй творчасці выдатных вынікаў і сталі сапраўднымі майстрамі. Паспяхова працягваюць справу дзядоў і прадзедаў ткачыхі З.Я.Пінчук (в. Дараганава), М.А.Бурак (в. Прудзішча), М.Каданчык (в. Майсеевічы), вяжа карункі В.М.Кароткая (в. Ліпень). Цудоўныя ўзоры рэжуць па дрэве Ю.Ф.Чарноў (в. Лапічы), В.Б.Ліхадзіеўскі (в. Дараганава). Е.У.Касцян з р.п. Татарка не толькі сама займаецца пляценнем з жытняй саломы, але і перадае свой вопыт удзельнікам студыі саломапляцення, кіраўніком якой яна з’яўляецца. У в. Краснае існуе студыя лозапляцення, якую доўгі час узначальваў сапраўдны майстар — залатыя рукі
А.Н.Андрыевіч. Зробленыя ў студыі рэчы
674
Адзенне
— посуд, кашы, мэбля і іншае — славяцца па ўсёй Магілёўшчыне.
За поспехі ў захаванні і развіцці нацыянальных традыцый лозапляцення студыя атрымала ганаровае званне народнай.
Мясцовыя ўлады, установы культуры і адукацыі не пакідаюць без увагі развіццё народных талентаў. Увайшло ў практыку правядзенне раённых выставак і кірмашоў, на якіх прадстаўлены творы вопытных майстроў і тых, хто толькі пачынае свой творчы шлях. Метадычную дапамогу майстрам аказвае раённы Цэнтр народных рамёстваў, у створаных пры вясковых
Адзенне
Прыналежнасць асіповіцкага народнага касцюма да таго ці іншага традыцыйнага строю, што бытавалі здаўна на Беларусі, вывучана слаба. На тэрыторыі раёна меліся лакальныя адрозненні ў стылях адзення. Так, на поўначы (раён Свіслачы) народны касцюм меў шэраг агульных рыс з магілёўскім строем, а на поўдні (асабліва на паўднёвым захадзе) прасочваліся рысы слуцкага строю.
Тым не менш гэтыя адрозненні моцна не выяўляліся, што, верагодна, тлумачыцца цеснай сувяззю развіцця народнага адзення з адзіным характарам мастацкіх і утылітарных патрабаванняў у гэтай мясцовасці.
Згодна з традыцыяй, адзенне селяніна падзялялася на святочнае і паўсядзённае. Маючы практычна аднолькавы крой і склад, яно істотна адрознівалася якасцю тканіны і багаццем аздаблення.
Паўсядзённы касцюм жанчын і мужчын меў аднатонны, звычайна шэры колер. I шыўся з горшай, больш грубай тканіны. У якасці аздаблення (яно рабілася не заўсёды) выкарыстоўвалі вузкія палосы тканага геаметрычнага арнаменту чырвонага колеру па каўняры і манжэтах (каўнерцах), падолах спадніц. Верагодна, арнамент на паўсядзённым адзенні меў магічнае значэнне — ён традыцыйна выконваў ролю засцерагальніка.
Святочнае адзенне рабілася з адбеленай ці пафарбаванай тканіны вышэйшай якасці і багата аздаблялася. Колеравая гама фарбавання і ўпрыгожвання была звычайна абмежавана чорнымі і чырвонымі тонамі.
У аздабленні адзення пераважалі геаметрычныя ўзоры — ромб, крыж, зорка. У
дамах культуры студыях праводзіцца мэтанакіраваная работа па захаванні і развіцці традыцый народнага ўмельства. У школах раёна створана сетка гурткоў, у якіх моладзь знаёміцца з прыёмамі разьбы па дрэве, пляценнем з лазы і саломы, вышыўкай.
Шмат увагі захаванню народнага вопыту аддае краязнаўчы музей Дараганаўскай СШ. У яго экспазіцыі сабрана вялікая колькасць прадметаў, зробленых умелымі рукамі нашых землякоў — продкаў і сучаснікаў.
Дз. В. Саўрыцкі.
вышыўцы сустракаліся выявы раслін (кветкі і дрэвы).
Жаночы святочны летні гарнітур складаўся з кашулі, спадніцы, фартуха і безрукаўкі — кабата.
Ільняная белая кашуля даўжынёй да калена са зборкамі па каўняры мела тунікападобны крой і доўгія рукавы з «полікамі» на плячах, «цвіліхамі» пад пахай і каўнерцамі каля далоні. Каўнер невысокі стаячы ці шырокі адкладны, зашпільваўся металічнай спражкай (кальцом) ці зацягваўся на стужку.
Ролю аздаблення выконваў тканы ці вышываны арнамент згрупаваны ў палосы на плячах, каўняры і каўнерцах.
Спадніцы жанчыны насілі двух відаў — ільняныя белыя і каляровыя суконныя андаракі (звычайна чорныя). Падол ільняных спадніц упрыгожваўся палосамі арнаменту.
Белы фартух шыўся з дзвюх полаў, меў расшыты арнаментам ніз і звычайна карункавую ўстаўку.
Безрукаўкакабат з белай ці чорнай тканіны мела прыталены сілуэт, яе даўжыня вагалася ад лініі таліі да сярэдзіны клубоў. Кабат аздабляўся аплікацыяй у выглядзе чырвонай тасьмы. Кароткі кабат, здаралася, прышываўся да андарака.
Абавязковай часткай жаночага гарнітура з’яўляліся галаўныя ўборы. Замужняя жанчына прыкрывала валасы вязаным чапцом — каптуром. Паверх яго мацавалася намітка — доўгі (да 3 м) і шырокі (каля 60 см) ручнік з кужэльнага палатна, які ўкладваўся ў выглядзе турбана.
Галаўныя ўборы дзяўчат былі даволі
675
3 матэрыяльнай і духоўнай спадчыны
Сяляне ў традыцыйным адзенні, в. Жыцін, 1915 г. Здымак І.А.Сербава.
разнастайныя. Сустракаліся вянкі з кветак, саламяныя абручы, але найбольш распаўсюджаным дзявочым галаўным уборам былі шырынкі — палатняныя павязкі даўжынёй каля 1 м і шырынёй 30 см. Шырынка складвалася ўдоўж удвая і завязвалася вузлом на патыліцы, пакідаючы верх галавы адкрытым. Валасы дзяўчаты запляталі ў 1 ці 2 касы. Своеасаблівы галаўны ўбор надзявала маладая на вяселлі. Гэта быў вянок з рознакаляровых ласкутоў, да якога мацавалася 12 доўгіх стужак рознага колеру.
3 2й паловы XIX ст. у сялянскі ўжытак пачалі ўваходзіць даматканыя хусткі, якія паступова выцеснілі наміткі і шырынкі. У пачатку XX ст. наміткі насілі ўжо толькі старыя жанчыны. Каптуры бытавалі яшчэ ў 1920я гады, але і яны былі заменены тонкай хустачкай, якая шчыльна абвязвалася вакол галавы, і паверх якой павязвалі хустку болыных памераў.
Мужчынскае летняе адзенне складалася з прамога пакрою доўгай кашулі з
Сяляне ў світках, в. Жыцін, 1915 г. Здымак І.А.Сербава.
вышытым каўняром (стойкай), які зашпільваўся з левага боку.
У кашулі аздабляліся вышыўкай ці тканым арнаментам рукавы і ніз, насілася яна навыпуск і падпяразвалася тканым ці вязаным дэкаратыўным поясам. Ён меў шырыню да 5 см, даўжыню да 2 м. На поясе звычайна насілі нож, капшук і шабету — скураны мех, у якім трымалі красала і трут.
Паверх кашулі надзявалася суконная белая камізэлька.
Мужчыны насілі белыя нагавіцы, пашытыя з тоўстай ільняной матэрыі. Яны былі вузкія, амаль аблягалі ногі і мелі своеасаблівы крой — «з сядлом>> — клінападобнымі ўстаўкамі ў пахвіне.
3 галаўных убораў часцей за ўсё сустракаліся саламяныя ці лямцавыя брылі і магеркі — невялікія суконныя круглыя капелюшы з загнутымі ўверх і прыгладжанымі палямі ( «крысамі» ).
Зімовае адзенне сялян мела практычна аднолькавы крой для мужчын і жанчын.
676
Адзенне
Звычайным верхнім адзеннем з’яўлялася кароткая суконная белая ці шэрая світка. Яна шчыльна ахоплівала паясніцу і разыходзілася ніжэй двума клінамі, у якія былі ўшыты кішэні. Нізкі стаячы каўнер, канцы рукавоў, кліны па швах і пала, якая захіналася, абшываліся чорным шнуром. У выніку па клінах атрымлівалася нешта накшталт вусоў, таму і сам пакрой світкі называўся «з вусамі». Насілі зімой таксама і кажухі з сырамятных аўчын. Па пакроі яны былі вельмі падобныя на світкі, але шнуром не абшываліся.
Абавязковай часткай зімовага адзення былі рукавіцы, шытыя з сукна і аўчыны ці вязаныя з воўны.
Мужчыны ўзімку насілі магерку ці шапкуаблавуху — аўчынную круглую папаху з суконным верхам.
Немаўляг апраналі ў «мятлушак» — ільняную кужэльную пялёнку з адгулінай для галавы і «прыгалоўчык» — кужэльную хустачку. Пасля гэтага спавівалі ў пялёнкі вузкай папругай такім чынам, каб на грудзях дзіцяці з гэтай папругі атрымаўся крыж. Да пяцігадовага ўзросту хлопчыкі і дзяўчынкі апраналіся аднолькава — у доўгую да пят белую кашулю.
Пасля пяці гадоў хлопчыкі атрымлівалі гарнітур, практычна аднолькавы з адзеннем дарослых, а дзяўчынкі апраналіся ў сукенку чорнага ці белага колеру.
Своеасаблівым было і пахавальнае адзенне. На яго ішло кужэльнае палатно, якое не рэзалі, а рвалі рукамі. Вузлоў на нітках пры шыцці не завязвалі.
Звычайным сялянскім абуткам з’яўляліся лыкавыя лапці — «лычніцы» ці «маршчакі». Болын заможныя сяляне мелі скураныя лапці — «хадакі», формай падобныя на сучасныя галошы. Святочныя хадакі ўпрыгожваліся вышыўкай.
Боты з’явіліся ў сялянскім ужытку даволі позна — у XIX ст., што тлумачыцца беднасцю жыхароў краю і значным коштам гэтага абутку. Рэдка хто з сялян мог у той час дазволіць сабе мець больш за адну пару ботаў за ўсё жыццё. Да ботаў сяляне адносіліся з вялікай павагай. Гэта быў свайго роду сімвал заможнасці, якую магчыма было паказваць толькі ў асаблівых выпадках — на свята ці калі адпраўляліся на кірмаш. Звычайна боты абувалі
Дзявочае святочнае адзенне. 1915 г. Здымак І.А.Сербава.
ў апошні момант, на ваколіцы таго населенага пункта, у які інілі. Таксама здымаліся яны адразу пасля выхаду, прыкладна на тым жа месцы.
Гэты звычай існаваў даволі доўга і нават знайшоў адлюстраванне ў мясцовай тапаніміцы. Так, каля в. Караны ёсць невялікая рачулка з незвычайнай назвай. Паходжанне яе мясцовыя жыхары тлумачаць так: у Каранах здаўна існавала царква, у якую збіраліся жыхары з усіх навакольных вёсак. Каля рачулкі ім было зручна абувацца і разувацца. Вось і пайшла з таго часу трапная яе назва — Разуваеўка.
Дз. В. Саўрыцкі.
677
3 матэрыяльнай і духоўнай спадчыны
Вяселле ў Асіповіцкім раёне
Шлюбны працэс складаецца з чатырох галоўных момантаў: 1) барыш, 2) запоіны, 3) змовіны, 4) вяселле. Самы вялікі з іх — вяселле, якое распадаецца на некалькі частак: а) благаславенства, б) вянец, в) «госцікі» — сваты ў маладой, г) каравай у маладой, д) прыданыя (пасаг), е) каравай у маладога.
За 2 — 3 месяцы да вяселля сваты з маладым ідуць для перамоў да бацькоў маладой і ў выпадку згоды заядаюць і п’юць гарэлку, якую прыносіць з сабою малады. Гэта можа быць і за паўгода да вяселля. Утвораны акт называюць «запілі барышы» — высваталі дзеўку. Гутарка паміж гасцямі і гаспадарамі носіць жартоўнадзелавы характар; песень звычайна тутака не спяваюць.
«Заповіны» бываюць не раней, чымся за два тыдні да вяселля. Гэта ўжо ёсць больш складаны акт. Малады разам з сватам прыходзіць да маладой і, калі ў іх ідзе ўсё згодна, склікае (на гэтую справу) сваякоў, а часам добра знаёмых суседзяў і суседак. Гарэлка іграе і тут значную ролю, і наогул без яе не абыходзіцца ніводнае болынменш важнае з’явішча.
«Змовіны» бываюць за тры дні да вяселля. Разам са сватам малады прыходзіць да маладой пагутарыць. Гутарка носіць больш дзе лавы характар, чымся раней.
Напярэдадні вяселля ўвечары па просьбе маладой да яе прыходзяць яе таварышкі, якія дапамагаюць у падрыхтоўцы да вяселля. Увечары прыязджаюць музыкі адкульнебудзь з бліжэйшых вёсак, іх павінен наймаць малады. У болынасці музык бывае два: гарманіст і цымбаліст. Часам да іх далучаецца скрьшка і барабан — гэта ўжо ў багацейшых, бо музыкі бяруць дорага: за вяселле 8 — 10 рублёў.
Увечары ў маладой адбываецца маленькая вечарынка — «паненскі вечар», на якой закускі не бывае; яна (вечарынка) абмяжоўваецца толькі скокамі. Старых скокаў ужо не назіраецца; у вёску прапаўзлі ўжо з горада новыя танцы, назва якіх тутака абрабляецца пасвойму: «дустэп», «вянгерка», «сыбота» і інш. Праўда, калі ідуць у скокі старыя падвыпіўшыя бабкі, то яны звычайна скачуць «лявоніху».
У дзень вяселля ў маладога зранку зборы. Ужо ў 9 —10 гадзін збіраецца народ;
сярод гасцей — «шафяры». У іх ідзе гутарка з сваякамі маладога; народу збіраецца ўсё больш і больш, у хаце цесна; спяваюць песні:
Вой, на дварэ ельнікбярэзнік паслаўся, Малады Гараська ў дарогу сабраўся.
Яго татачка у варот стаіць, не вяліць:
— Не едзь, не едзь, мой сыночак, — шляхота! Ды ты свае конікі патопіш,
Ды ты свае дарагія шубы памочыш!
— Вой, што ж табе, татачка, да мяне?
У майго цёсця зялён явар на дварэ:
Пад яварам дарагія коні напасу,
На явары дарагія шубы пасушу!
— Едзь, едзь, Гараська, не станавіся,
Пад вішанькай спаць не лажыся.
Ужэ ж твая патрава да пылам прыпала?
Ужэ ж твая Марылька да другому стала?
— Я сваю патраву да панакрываю,
Я сваю Марыльку між дзевак пазнаю:
У мае Марылькі па плечках коскі,
Па плечках коскі, пад вачыма слёзкі.
Па плечках коскі да парасцілаліся,
Пад вачыма слёзкі да паразліваліся,
Па плечках коскі, як лёнбяленькі,
Пад вачыма слёзкі, як мак драбненькі.
— Едзь, Гараська, не стой, не стой, —
У цябе конічак не свой, не свой,
Дарога караністая, Марылька ганарыстая!
— Я дарогу раўніць буду,
Марыльку наравіць буду.
Дарога параўнілася —
Марылька знаравілася.
Развіўся раёчак
Па край новых да вароцічак,
Хоча ён да паляцеці У шчырыя бары,
На салодкія мяды,
На жоўтыя саты.
Сабраўся Гараська,
Са сваею да радзінаю Хоча ён паехаці,
Цесця зваяваці,
Сабе Марыльку ўзяці.
Яго татачка ходзіць Да Гараську просіць:
— Гараська, сыночак,
Не ваюйся вайною,
Прасі цесця просьбаю,
Просьбаю — не грозьбаю,
Ціхімі да паходамі,
Нізкімі да паклонамі.
678
Вяселле ў Асіповіцкім раёне
На стале стаіць закуска: каўбасы, сала, блінчыкі, пячэнне свайго вырабу і гарэлка. Пасля закускі — скокі; на прасторы 16 — 20 кв. арш. кружацца 8—10 пар; увесь час размовы гасцей. У гэты час малады запрагае каня, каб ехаць да маладой, а адтуль — у царкву.
У маладой — чаканне маладога; пры ёй «шафярыцы» — яны вараць, пякуць. Гэта ж самае рабілася і напярэдадні; гучаць песні:
Гаварыла бочачка,
У піўніцы стоячы:
— Калі вы мяне Да не вып’еце —
Я і сама разальюся,
Па дварэ пакачуся,
На дварэ расіцаю,
За вароты крыніцаю.
Гаварыла дзевачка:
— Татачка мой родненькі,
Калі мяне да й не выдасі —
Я і сама ад вас пайду —
На двор дзявіцаю,
За вароты маладзіцаю.
Плавала вутка па моры хутка Са сваімі вуцянятамі;
За ею, ею сівы селязень —
На крылцы наплывае:
— Пастой, вутачка, пастой, шэрая!
Што я табе за весць скажу:
«Быў я на моры, чуў я тры ўловы —
Таргуюць сеці на твае дзеці I на цябе, шэрую вутку;
Зловяць цябе, шэрую вутку,
Маладыя рыбаловы Да звараць цябе, шэрую вутку,
У паліваным гаршчочку.
Будуць цябе есці, шэрую вутку,
Панянята, князянята!»
Ходзіць дзевачка па сваім двары 3 сваімі дружачкамі;
За ею, ею малады хлопчык На ножкі наступав:
— Пастой, Марылька, пастой, душачка,
Што я табе за весць скажу:
«Праз цябе, маладую,
Таргуюць чэпчык і намётачку На тваю галовачку!»
— Я чэпчык сарву, намётачку згарну I з дзеўкамі ў танец пайду!
Ці мяне ў таночак, ці мяне ў вяночак?
Ці мяне да дзевачак?
Дзевачкі ідуць, красачкі нясуць —
Яны мяне не прымаюць.
Малодкі ідуць, намёткі нясуць —
Яны мяне прыжыдаюць!
Абуяла канапелечка У агародзе стоячы,
Да не даў ёй ветрычку Шчэ ж болей пабуяці,
Лісцікамі памахаці.
Да адбіў жа лісточак Да на жоўты пясочак.
Да й гуляла Марылечка У свайго роднага таткі,
Да не даў ёй Гараська Шчэ ж болей пагуляці —
Да расплёў ёй коскі,
Да разліў ёй слёзкі.
Хадзілі стральцы па полю Да злавілі сівага лася ў гаросе.
Як зачула тая ласіца, што ў лузе,
Пакідала крутыя рогі пад ногі;
— Няхай мае крутыя рогі прападуць, Куды майго сівага лася павядуць?
Як зазвінелі галасныя званы ў полі,
Як зачула маладая Марылька ў каморы — Сама пала сваёй мамачцы на ногі:
— Няхай мае залатыя ключы прападуць, Куды мяне ад роднай мамачкі павязуць?
Што табе, дзевачка,
У мамкі надаела,
Што ты, маладая,
Замуж захацела?
У твайго таткі Пірагі да й сладкі,
А ў твайго свёкаркі Хлеба недахваткі.
Поўныя засекі,
Да кіёў насекі,
Да мякіну таўкуць,
Да аладкі пякуць,
Цыбульку смажуць Да аладкі мажуць.
Сядзіць дзевачка за сталом,
Паклала ручачкі на стале.
— Белы мае ручачкі ў мамачкі,
А ці будуць белы ў свякрухі?
Ячную мякіну таўкучы,
Сырую пшаніцу мелючы?
— Не тужы, дзевачка, не тужы —
Ячную мякіну сам стаўку,
Сырую пшаніцу сам змялю!
Бярыце, дзевачкі, венічкі,
Мяціце вулачку з канца ў канец —
Будзе ехаць дзевачка пад вянец!
Забылася хустачкі, грабянца!
Вярніся, хлопчык, па хустачку, грабянец!
679
3 матэрыяльнай і духоўнай спадчыны
— Я ж табе, дзевачка, не пасланец!
Е ў цябе дружачкіслужачкі —
Яны табе пададуць хустачку, грабянец,
Яны цябе падвязуць пад вянец!
Ці я табе, мамачка, не люба,
Што ты мяне пасылаеш да шлюба?
Ці я табе кашулькі не мыла,
Ці я цябе мамкаю не звала,
Ці я табе пасцелькі не слала?
Не слала пасцелькі — буду слаць,
Не звала мамкаю — буду зваць,
Не мыла кашулькі — буду мыць!
Памыю кашульку беленька,
Пасцялю пасцельку мякенька,
Назаву мамачкай харашэнька!
Калі маладая — сірата, пяюць песні наступнага зместу:
Пазнаць Марыльку па вяселлечку,
Што Марылька — сіраціна.
Яе двор вялік, а збор невялік —
Не ўся яе радзіначка.
Паслаў бы я салавеечку На Украіну па радзіну.
Салавей ляціць — не далятае;
А кукулечка на магілачцы 3 мамкай размаўляе:
— Рада б я устаці к свайму дзіцяці,
Парадачак паказаці,
Калі мая душачка пад трыма замкамі:
Першы замок — зялёны дзярночак;
Другі замочак — жоўты пясочак;
Трэці замочак — цясовыя дошкі.
Нешта ў лесе памалюсеньку гукае —
Там Марылька свайго татачку шукае.
Хоць ты шукай, хоць ты не шукай — не знойдзеш: Твой татачка на Украінцы — далёка,
У сырой зямлі, у жоўтым пясочку — глыбока! Павей, павей, буянвецер, з даліны,
Узвей, узвей жоўты пясочак з магілы,
Пабі, Божа, цясовыя дошкі на крошкі,
Пастаў, Божа, майго татачку на ножкі.
Хоць ты стаўляй, хоць не стаўляй — не стане!
Увесь час ідзе ў яе падрыхтоўка — пякуць, вараць. Калі месяць цеста на каравай, пяюць:
Каравайніцы з места Да пакралі ўсё цеста —
Хто ў мех, хто ў карманы —
Ды дзевачкам на падманы,
Хто ў мех, хто ў кішэні —
Сваім дзецям на вячоры.
Сабраўся малады. 3 ім увесь час яго родная сястра (або дзве). Сястра маладога
павінна быць абавязкова. Калі ў маладога няма з радні сясцёр, іх (або яе) замяняе чужая дзяўчына. Перад ад’ездам усе ўстаюць зза стала, апошні адцягваюць ад сценак. Сват (звычайна хросны бацька) абводзіць за руку ўсіх навокал стала тры разы; за рукі бяруцца праз хусткі. За апошнім разам малады цалуе абраз. Сват, зварочваючыся да сваякоў, кажа:
— Благаславі, айцец, маці і добрыя людзі!
На што яму адказваюць:
— Бог благаславіць!
Гэты зварот паўтараецца тры разы — пасля кожнага абходу. Далей сват бярэ маладога за руку і выводзіць яго на двор. Ля дзвярэй два сваякі, узяўшы хлябы ў рукі і падняўшы іх у гору, прапускаюць маладога і шафераў. Як толькі апошнія пройдуць такім чынам праз першыя і другія дзверы — хлябы здымаюць.
Раней перад вянцом у хаце маладога ставілі пустую дзяжу, якую засцілалі абрусам або новым палатном, садзілі маладога на дзяжу, ставілі каля яго тры звязаныя свечкі (чырвонай стужкай) і запальвалі іх; потым абводзілі навокал маладога свечкі і трошкі падпальвалі яго валасы. Пасля гэтага яго адпраўлялі да маладой (кажуць, што ў Пратасевічах — вымаўляюць таксама «Прадасэвічы», «Праташэвічы» гэтак і цяпер робяць).
Малады садзіцца ў павозку, з ім побач сястра і шаферы; на другім кані — музыкі. Едуць да маладой. Туды ж накіроўваецца і ўвесь народ з яго хаты.
Як толькі прыедзе малады — маладую пачынаюць адзяваць. Малады адразу ідзе ў хату. Там яго садзяць за стол, на якім ёсць закуска і гарэлка. На самым куце садзяць яго сястру, па яе левую руку — малады, па правую — сваты. Адягоўлева — шаферы. Супроць маладога — цераз стол — пакідаюць месца для маладой.
Пачынаюць есці. Першы п’е старшы сват маладога. На сватах ляжыць увесь час абавязак распарадку — яны з’яўляюцца галоўнымі кіраўнікамі вяселля.
Астачу з чаркі, якая бывае адна і абыходзіць усіх, сват вылівае за плячо і кажа: «Хай нашы маладыя так жывуць і падскакваюць». Пасля старшага свата чарка ідзе ўлева да сястры маладога, да яго самога і г.д. Выпіць трэба абавязкова і ў крайнім выпадку — прыгубіць. За сталом
680
Вяселле ў Асіповіцкім раёне
сядзяць усе яе сваякі; з боку маладога нікога няма.
У бедных сялян ядуць звычайна рукамі — няма відэльцаў, лыжак. 3 закускі ставяць каўбасы, сала, мяса варанае, свініну. Хлеб бывае зверху з узорамі (зробленымі шклянкамі і чаркамі).
П’юць і ядуць да таго часу, пакуль не прыйдзе маладая. Яе прыводзіць за руку «заводніца». Заводніцай бывае «дзядзіна» (жонка дзядзі) або кума.
Калі «бяседа» ўселася за сталом, маладая з заводніцай ідзе ў другое памяшканне, дзе адзяюць маладую. Тутака заводніца рэжа ручнікі не нажнічкамі, а нажом свату (хроснаму бацьку), бацьку маладога, рыхтуе пояс з воўны і хустачку (якую мае — кашаміравую або паркалёвую). Заводніца, трымаючы на далоні левай рукі хлеб, пояс і хустку (маладому), правай рукою вядзе маладую ў пакой, дзе знаходзіцца «бяседа». Звычайна яна нясе падарункі і музыкам — кожнаму па ручніку.
Маладую садзяць за стол са словамі заводніцы: «Благаславіце, айцец, маці і добрыя людзі!» На што сват адказвае: «Бог благаславіць!»
Старшая шаферыца прышывае кветкі — спачатку маладой, а потым маладому. Кожная малодшая шаферыца робіць тое самае з сваім шаферам. Пасля гэтага маладой даюць піць і есці (бывае, што даюць і раней).
Калі з вяселлем паспяшаюць, дык за сталом доўга не сядзяць. Маладая абходзіць стол тры разы, таксама як і малады ў сваёй хаце, з тым жа зваротам да бяседы; пасля гэтага кланяецца сваёй матцы, бацьку, усім родным — у гэты час яе хрысцяць. Калі адзяюць маладой вянок, пяюць:
Бедавала Марылька, бедавала,
Што зарання зімачка напала,
Сняжком рутачка прыпала —
Не з чага маладзе вянка звіць.
Як зачуў яе Гараська:
— Не бядуй, Марылька, не бядуй,
Я ўчара на торгу пабываў,
Я табе вяночак старгаваў,
Хоць не руцьмяны — папяровы,
На тваю галоўку гатовы!
Маладьы садзяцца на коней. Праз увесь двор каня маладога вядзе сват, які ў руцэ трымае «пірог» (хлеб) на «веку» (крышка
ад дзяжы.) Века зверху пакрыта надзежнікам. (Бывае, што першая выязджае маладая.) Калі выязджаюць з двара, дык маладая (або яе матка) сыпле жыта.
Па дарозе ў царкву маладая стараецца абагнаць маладога. Кажуць, што хто абгоне — таго ў жыцці «будзе верх». Але ж конь у маладога добры. У лепшым выпад ку маладая застаецца ззаду, у горшым вывернецца.
На зваротным з царквы шляху маладых у кожнай вёсцы, праз якую яны праязджаюць, спыняюць у «вешніцы» — ставяць стол, аздоблены кветкамі, на стале — хлеб, пасыпаны соллю, і шклянка, поўная вады, — «каб жыццё іх было поўнае». Малады павінен даць выкуп — «гасцінец»: цукеркі, калі няма, дык грошы; грошы даюць таму, хто прымушае, — звычайна моладзі.
У сваёй вёсцы маладога таксама затрымліваюць — ён павінен плаціць выкуп. Бывае так, што, пакуль ён даедзе да сваёй вёскі, яму ўжо няма чым плаціць. Звычайна малады выкупаецца цукеркамі. Пасля выкупу ў сваёй вёсцы маладыя пад’язджаюць да ганка маладой.
Раней маладых спынялі каля варот хаты маладой, і ён павінен даць бутэльку гарэлкі таму, хто зачыняе вароты. Пакуль маладая аправіцца, маладога затрымлівалі каля ганка. Маладую ж у хаце садзілі на лаўку перад сталом, а стол ставілі перад печчу. Лаўку пакрывалі кажухом, а галаву маладухі — белай паркалёвай хусткай. У гэты час госці стаяць на ганку; дзяўчаты спяваюць:
Не плача, не плача
Наша Марылька —
От даць ёй памачу —
Горкае цыбулі пад вочы.
Малады з павозкі павінен адразу стаць на дзяжу; калі ён перашагне — гэта адзнака яго нячэснасці.
Усіх гасцей пускаюць у хату. Сват нясе падарунак — намётку або на вопратку (гэта падарунак маладога) і кладзе перад маладой са словамі: «Добры вечар». Пры гэтых словах маладая павінна адкрыцца. Пасля гэтага бацька маладога зазывае: «Прашу, госцікі, за стол!»
Усе садзяцца за стол, і пачынаецца баляванне. За сталом шаферкі (або чужыя) пяюць:
681
3 матэрыяльнай і духоўнай спадчыны
Дай, свацця, пірага,
Бо вазьмём вала за рага,
Сівую кабылку за грыўку.
Або:
Сядзіць свацця на елі,
Распусціла калені.
Сядзіць свацця на вуллі —
Пад ёй пчолкі.
Або:
Сядзіць свацця — моршчыцца,
3 кішэні пірог тошчыцца.
Урэшце, свацця дае пірага таму, хто спяваў. Ля ганка ўжо падрыхтаваны стол, аздоблены кветкамі (улетку жывымі, узімку са стужак або паперы). На стале — хлеб, соль, гарэлка і мёд (або цукар). Маладыя адразу злязаюць на падушку перад сталом; падушка пакрыта абрусам.
Раней маладая павінна была стаць на дзяжу (значэнне тое самае, што і для маладога). Усяго яна павінна была праходзіць цераз дзяжу 3 разы: 1) перад вянцом, 2) пасля прыезду зпад вянца і 3) калі пераязджае ў хату маладога.
Калі маці маладога ўдава альбо за ўдаўцом, яна не павінна сустракаць маладых; гэтую ролю выконвае «хросная» альбо яшчэ якаянебудзь жанчына, не ўдава. Матка (альбо намесніца) дае маладым мёду па маленькая лыжачцы: спачатку дачцы, потым яму — па тры разы кожнаму; потым налівае сабе чарку гарэлкі і са словамі: «Будзьце здаровы», на што маладыя адказваюць: «Пійце на здароўе!» — выпівае, зноў налівае дачцы, потым сабе, яму — сабе — ёй — сабе і г.д., кожнаму тры разы. Кожны з іх, не дапіўшы, вылівае астачу праз плячо назад. Пры ўваходзе ў хату дзяўчаты ўлетку абсыпаюць маладых кветкамі; узімку — парэзанай афарбаванай паперай. Маладыя садзяцца за стол, і пачынаецца баляванне, пасля — скокі. Тут прысутнічаюць толькі сваякі маладой і яе госці.
У гэты час у хаце маладога збіраюцца яго госці. 3 хаты маладой сюды накіроўваецца пасланец па сваякоў і гасцей маладога; калі госці не ідуць, малады сам ідзе па іх. Усе пераходзяць у хату маладой, у гэты час яе сваякі і госці выходзяць. Новая змена садзіцца за стол; кіруе ўсім сват яго. Паміж сватам і бацькам маладога адбы
ваецца пікіроўка, напрыклад, сват: «Глядзі, госці галадаюць!» Або: «Ты не маеш права са мной разгаварваць!» На што бацька маладой адказвае: «Прашу, госцікі, пійце і прабачайце на болыпае!» Калі гаспадар у дастатку — ён усё дае; калі скупы — замоўкне. Паеўшы і выпіўшы, уся змена ідзе ў хату маладога; зноў прыходзяць госці маладой, і зноў цягнуцца размовы, выпіўка, скокі…
НА ДРУГІ ДЗЕНЬ
У першую ноч маладым у яе хаце ложка не рыхтуюць; маладыя спяць дзе прыдзецца (як і госці): на падлозе, на возе і г.д. Часта разыходзяцца па блізкіх хатах, дзе і праводзяць астачу ночы.
Зранку ўсіх гасцей зазывае да маладой сват яе. У гэты ж час у хату да маладой прыходзяць сваты за некаторымі гасцямі маладога; іх сустракаюць клікамі: «Гэта ж хто прышоў? Гэта ж зладзеі! Яны штонебудзь украдуць!» На гэта сват маладога адказвае: «Цяпер мая сіла — усё возьмем!» — «Ну што ж — здадомся ў палон!»
У двары ў некаторых месцах у гэты час робяць з саломы каня, на якім павязуць свата, калі маладыя будуць пераязджаць да яго. Каня стараюцца ўкрасці госці з дома маладога. Тут бывае многа схватак, жартаў і смеху. У хаце ў час прыходу сватоў маладога спяваюць песні:
Мы думалі, што сватоў мала,
Аж іх поўная лава.
Як селі — свінню з’елі 3 семярымі парасятамі,
Ды кабылу з жарабятамі.
На стале — ні крошачкі,
Пад сталом — ні костачкі!
Нашы сваткі немы,
Грэцкую муку елі,
Мукою папыліліся,
Лускою падавіліся.
Перад адправай у яго дом у маладой бывае «каравай». Гэта — белы хлеб, аздоблены зверху маленькімі булачкамі, формы чатырохкутнай. Калі прыносяць каравай, сват маладога ўстае зза стала і мые рукі, потым просіць, каб далі ручнік выцерці рукі.
Гэтым ручніком яго звязваюць праз правае плячо пад левую руку. Бывае і так, што тут яму дораць пояс або паркалёвай матэрыі, якой таксама звязваюць.
682
Вяселле ў Асіповіцкім раёне
Спачатку сват выразае вярхушку каравая і дае маладым; потым рэжа яго на часткі і заклікае гасцей «купіць каравай». Першымі каравай закупаюць яе бацькі — кладуць грошы і хлеб, за імі ідуць сваякі. Пры гэтым кожны гаворыць якоенебудзь пажаданне, напрыклад: «Дару вам медзі, каб былі дзеці, як мядзведзі!»; «Дару шчасцем і доляй, як і людзей добрых, хлебам і соллю!»; «Дару шчасця, долі і белага сыру і да году сына!»; «Дару вам шчасця, долю і дубовы пень, каб любіліся ноч і дзень!»; «Дару вам шчасце, долю, жыта мерку і дачкупіянерку!» (3 новых.)
Звычайна кладуць на талерку грошы, а іншыя — палатно. Атрымаўшы кавалак каравая, кожны павінен выпіць чарку гарэлкі. Пры разданы каравая заўважаецца такі выпадак. Звычайна грашыма даруюць маладую ўсе прысутныя, у тым ліку і дзеці.
Каравай скончыўся; трэба рыхтавацца да ад’езду к маладому. Госці падымаюць свата «на ўра», качаюць яго, пытаючыся «мокра ці суха». Калі сват адказвае «суха», дык яго зноў качаюць, пакуль не скажа «мокра!». Тады ён павінен паставіць бутэльку гарэлкі тым, хто яго качаў.
Маладая бярэ з сабой пасцель, якую павінен спачатку выкупіць малады. Маці садзіцца на ложак, і паміж ёю і зяцем пачынаецца торг; у канцы малады плаціць грошы і гарэлку. Усе пасцельныя прылады — падушкі, посцілкі, коўдру — забіраюць на воз, на які малады садзіцца з маладой; апошняя бярэ вобраз і падарунак свякрусе, і накіроўваюцца ў хату маладога. Сваты і дружкі маладога стараюцца ўкрасці і ўвезці з сабою нажы, відэльцы і лыжкі.
Уперадзе паехалі музыканты.
Ля варот спыняюць каня маладога — зноў трэба плаціць выкуп. Тут пастаўлена бочка без дна і крышкі — у сярэдзіне салома, якую запальваюць. Калі пад’язджаюць да варот, дык малады кідае хлеб праз каня. Гэты хлеб падбірае публіка. Побач з бочкай ставяць стол, на якім ляжаць розныя рэчы: малаток, стары бот і інш. Некаторыя ўбіраюцца паляўнічымі і, прычапіўшы з боку курыцу, злоўленую ў двары маладога, сустракаюць абоз стрэламі. Пачынаецца торг. Калі не старгуюцца, напіраюць на вароты, якія трашчаць, ляцяць — і ўся ватага з маладымі на возе ўрываецца ў двор і
аказваецца перад сталом, на якім ляжыць хлеб, соль і цукар.
Музыкі іграюць вітанне. Першую чарку выпівае маці «да свайго сына», потым дае маладой гарэлку, закусваюць цукрам. Бяседа спявае:
Пайду я замуж Ды даведаюся —
Калі добра будзе,
Дык я нажывуся;
А калі пагана,
Дык назад вярнуся.
Я ў свайго татачкі Служыць наймуся:
Прымі мяне, татачка,
Да хаця і з хлебам.
— Ты ж мяне, дзіцятка,
Цяпер не трэба.
Маладых вядуць у хату. Тутака маладая дорыць падарункі маці — палатна «на стан» (бялізну), намётку (раней), сёстрам маладога (хусткі), братам (паясы).
Праз некаторы час вязуць яе прыданае ў куфры; наперадзе — калі вяселле бывае ў адной вёсцы — едзе на саламяным кані сват. Ля ганка куфар затрымліваюць, і пачынаецца выкуп пасагу: з аднаго боку — малады, з другога — брат маладой, які сядзіць на возе, а з ім садзіцца на воз многа людзей. У гэты час бяседа спявае песню такога зместу:
Як у нашага свата Да ні клеці, ні павеці —
Недзе куфра дзеці.
Ды паставім пад страхою Ды накрыем бараною —
Тут яму векаваць,
А Гараську пільнаваць!
Калі не паладзяць, дык куфар вязуць назад; тады ўжо за ім едзе малады. Урэшце, малады плаціць выкуп — грошы, якія ідуць на карысць брата маладухі. У гэты час спяваюць у двары:
Падзякуйма свату,
Што просіць у хату На мёд, на гарэлку,
На салодкае піва,
На харошае дзіва.
Куфар цягнуць у сенцы, усе накіроўваюцца ў хату. У хаце сваха засцілае сталы сваімі абрусамі, на вобразы — новыя ручнікі. Свахі спяваюць:
683
3 матэрыяльнай і духоўнай спадчыны
Прымайце пяньковіцы —
Засцелем бялевіцы;
Прымайце бялевіцы —
Засцелем шаўкавіцы.
Наступав апошняе дзеянне: каравай у маладога. Дзеляць яго перад ад’ездам сваякоў маладой: адбываецца ён таксама, як і ў маладой. Госці гуляюць увесь вечар; музыка грыміць то польку, то вальс.
Спяць дзе прыйдзецца; назаўтра апахмяляюцца… Пры ад’ездзе сваякоў маладой спяваюць:
Ох вы, свашачкі, ох вы, пташачкі,
Просім вас,
Каб не было нашаму дзіцяці
Музеі Асіповіччыны
Доўгі час у Асіповіцкім раёне не існавала раённага краязнаўчага музея. Асноўная работа па захаваннЧ гістарычнай спадчыны вялася сіламі шматлікіх грамадскіх музеяў, створаных на прадпрыемствах (лакаматыўнае і вагоннае дэпо), у калгасе «Авангард», сярэдніх школах № 1, 2, 4 г. Асіповічы, школах вёсак Свіслач, Вязаўніца, Ліпень, р.п. Градзянка.
Сярод існуючых сёння грамадскіх музеяў асобае месца займае краязнаўчы музей Дараганаўскай СШ.
Ён быў створаны ў 1983 г. намаганнямі былой настаўніцы і першага дырэктара музея З.Р.Верашчака. Энергія і адданасць любімай справе гэтай жанчыны змаглі
Ганьбы ў вас,
Каб не стаяла цёмныя ночы Пад вакном,
Каб не ўцірала горкіх слёзак Рукавом,
Каб не была паветачка Хатачкай,
Каб не была суседачка Мамачкай.
Паветачка — не цёплая хатачка,
Суседачка —не родная мамачка!
Маладыя ўступаюць у новае жыццё.
Запісаў А.Немцаў.
Друкуецца па кн.: Вяселле: Абрад. Мн., 1978. С. 438 450.
стварыць цуд — звычайны школьны краязнаўчы куток ператварыўся ў лепшы школьны музей у Беларусі. Станаўленне музея адбывалася ў канцы 1980 — пачатку 1990х гадоў — адзін з найболын складаных перыядаў эканамічнага жыцця нашай краіны, што вымагала ад яго стваральніцы шукаць новыя падыходы для вырашэння існуючых праблем. Напрьпслад, каб знайсці матэрыялы для заканчэння будаўніцтва музея, Зінаідзе Рыгораўне прыйшлося звяртацца за дапамогай да Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь. А потым, калі экспазіцыя размясцілася ў прыгожым, прасторным і зручным двухпавярховым будынку, пачаліся пастаянныя пошукі
Экспазіцыя «Прырода роднага краю» ў краязнаўчым музеі Дараганаўскай СШ.
684
Музеі Асіповіччыны
Экспазіцыя, прысвечаная Вялікай Айчыннай вайне, у музеі СШ № 2 г. Асіповічы.
сродкаў на пашырэнне фондаў, афармленне залаў…
Музей быў нібыта часткай душы яго няўрымслівай гаспадыні. А ці бывае цяжкай праца, калі яна для душы?
На жаль, З.Р.Верашчака ўжо няма з намі. Але яе справа працягваецца. Створаны яе рукамі музей доўгі час выконваў
ролю раённага краязнаўчага музея. Яго экспазіцыя мае 6 тэматычных раздзелаў: «Нашамінулае», «Прырода роднага краю», «Яны змагаліся за Радзіму», «Знакамітыя землякі», «Творчасць народных майстроў», «Яны вучыліся ў нашай школе».
Сёння фонд музея налічвае 2887 экспанатаў. Сярод іх — прадметы сялянскага
Прадметы сялянскага побыту ў школьным музеі в. Вязаўніца.
685
3 матэрыяльнай і духоўнай спадчыны
побыту, нумізматыкі, дакументы і матэрыялы, якія адлюстроўваюць лёс знакамітага асіповіцкага роду Дараганаў, барацьбу жыхароў краю ў Вялікую Айчынную вайну, творчасць народных майстроў, жывёльны і раслінны свет раёна і інш.
Музей наведваюць экскурсійныя трупы з Беларусі, а таксама з замежных краін.
У 1999 г. было прынята рашэнне аб стварэнні Асіповіцкага раённага гісторыкакраязнаўчага музея.
За кароткі час была аформлена зала, прысвечаная вызваленчай барацьбе беларускага народа ў гады Вялікай Айчыннай
3 гісторыі населеных пунктаў
АСІПОВІЧЫ, горад, цэнтр раёна. За 3 км ад аўтамабільнай дарогі Мінск — Гомель, чыгуначны вузел чатырох напрамкаў: на Мінск, Магілёў, Бабруйск, Баранавічы, 35,7 тыс. жыхароў (на 1.1.2001 г.).
На месцы сучаснага горада ў XVIII ст. існавала в. Асіповічы. Паводле гістарычных крыніц, вёска ў 1797 г. уваходзіла ў Бабруйск! павет Мінскай губерні і з’яўлялася ўласнасцю Радзівілаў, 83 жыхары мужчынскага полу. У 1834 г. 26 двароў.
У 1872 г. заснавана чыгуначная станцыя Асіповічы ЛібаваРоменскай чыгункі, тут на момант адкрыцця станцыі былі 4 драўляныя дамы і 20 жыхароў. У 1880я — 1й палове 1890х гадоў пабудаваны 2 лесапільныя заводы, млын, адкрыта паштовае аддзяленне, створаны заезны двор. Чыгунка спрыяла хуткаму росту лесараспрацовак, развіццю рамёстваў і промыслаў, росту насельніцтва. У 1890 г. ад станцыі Асіповічы было адпраўлена каля 297 тыс. пудоў драўніны і іншых мясцовых грузаў. У 1896 г. была пракладзена чыгуначная лінія Асіповічы — Старыя Дарогі, што садзейнічала павелічэнню грузаабароту і далейшаму росту паселішча. Паводле перапісу 1897 г., на месцы сучаснага горада існавалі 3 самастойныя паселішчы з назвай Асіповічы: вёска (78 двароў, 526 жыхароў), чыгуначная станцыя (11 двароў, 100 жыхароў); пасёлак (38 двароў, 200 жыхароў, заезны двор, 4 крамы), якія пазней зліліся ў адзін населены пункт. Усе населеныя пункты ўваходзілі ў Замошскую воласць Бабруйскага павета.
У пачатку XX ст. у Асіповічах больш за 300 двароў, 41 вуліца і завулак (агуль
вайны. Супрацоўнікі музея праводзяць работу па прапагандзе гістарычных ведаў сярод моладзі, ствараюць умовы для таго, каб музей стаў сапраўдным клубам па інтарэсах, аб’яднаў усіх, хто неабыякава ставіцца да гісторыі роднага краю, клапоціцца пра захаванне духоўнай спадчыны народа.
Вялікую дапамогу ў станаўленні раённага гісторыкакраязнаўчага музея аказваюць мясцовыя краязнаўцы Ю.В.Клеванец і У.П.Зорын.
В.П.Шчаглоў.
най працягласцю 31,3 вярсты), 4 плошчы, 7 пажарных бочак, працавала 13 майстэрань (47 рамеснікаў), паравы млын, заезны двор, паштовае аддзяленне, хлебапякарня, 2 лесапільныя і шпалапрапітны заводы (пабудаваны ў 1900 г.), смалакурня, шмат крам, тэлеграф, прыёмны пакой (фельчар і акушэрка), 2 пачатковыя школы. Дзейнічалі майстэрні па вырабе і рамонце вокнаў, дзвярэй, колаў, саней, сельскагаспадарчых прылад працы і іншых рэчаў.
У 1905 г. чыгуначная лінія Асіповічы Старьш Дарогі была прадоўжана да станцыі Урэчча, што істотна павялічыла грузаабарот станцыі Асіповічы (штогод адгружалася звыш 1 мільёна пудоў лясных грузаў). Аднак эканамічнае развіццё суправаджалася ўзмацненнем эксплуатацыі пралетарыяту. У снежні 1905 г. у Асіповічах адбылося выступление рабочых, якія патрабавалі павелічэння заробку, паляпшэння ўмоў працы і быту. 3 17 па 22 сакавіка 1908 г. рабочыя шпалапрапітнага завода правялі эканамічную забастоўку, якая была падаўлена паліцыяй і салдатамі.
У 1913 г. працавалі паравознае дэпо, 2 паравыя млыны, 2 лесапільныя, шпалапрапітны і піваварны заводы, шэраг рамесных майстэрань і лавак. 3 пачаткам 1й сусветнай вайны Асіповічы апынуліся ў прыфрантавой паласе, што адмоўна паўплывала на эканоміку: закрываліся прадпрыемствы, павялічваліся цэны на харчовыя і прамысловыя тавары, раслі беспрацоўе і незадаволенасць насельніцтва. Летам 1915 г. адбыліся хваляванні салдат Асіповіцкага гарнізона (былі падаўлены).
686
3 гісторыі населеных пунктаў
У 1917 г. існавалі 3 населеныя пункты з назвай Асіповічы: вёска (112 двароў, 601 жыхар); чыгуначная станцыя (20 двароў, 224 жыхары); прыстанцыйнае мястэчка (354 двары, 4178 жыхароў).
Савецкая ўлада ўстаноўлена ў лістападзе 1917 г. У снежні 1917 г. у Асіповічах быў сфарміраваны чырвонагвардзейскі атрад колькасцю 1000 чалавек, які ў пачатку 1918 г. удзельнічаў у разгроме контррэвалюцыйнага корпуса ДоўбарМусніцкага.
3 лютага па май 1918 г. і са жніўня 1919 г. па ліпень 1920 г. Асіповічы былі акупіраваны польскімі, з мая па снежань 1918 г. — германскімі войскамі. У 1919—1920 гг. у ваколіцах Асіповіч дзейнічалі чыгуначны рэўком і партызанскія атрады Я.Багдановіча, А.Каралька, Дз.Пінчука, Трубачова.
3 1922 г. Асіповічы — цэнтр воласці. У 1920я гады дзейнічалі паравознае дэпо,
2 лесапільныя, смалакурны, шпалапрапітны заводы, шэраг саматужных майстэрань, клуб чыгуначнікаў «Чырвоны Кастрычнік», бібліятэка, 2 школы, бальніца, электрастанцыя, смалакурная арцель «Чырвоны хімік», 2 амбулаторыі, тэлеграф.
3 ліпеня 1924 г. Асіповічы — цэнтр Бабруйскай акругі (да 1930 г.). У 1925 г. праведзена радыёфікацыя. У 1926 г. заснавана метэаралагічная станцыя.
Паводле перапісу 1926 г., існавалі 3 населеныя пункты з назвай Асіповічы: вёска (132 двары, 616 жыхароў); мястэчка (450 двароў, 3504 жыхары); чыгуначная станцыя (141 жыхар). 3 1932 г., пасля здачы ў эксплуатацыю лініі Асіповічы —
Рослаўль, станцыя стала буйным чыгуначным вузлом і злілася з мястэчкам. У 1935 г. Асіповічы атрымалі статус горада. 3 1938 г. горад раённага падпарадкавання, цэнтр раёна. У пачатку 1941 г. у горадзе працавала 12 прамысловых прадпрыемстваў (каля 2 тыс. рабочых і служачых), у т.л. паравознае дэпо, вагонарамонтны пункт, арцелі «Перадавік», «Прагрэс», «Чырвоны хімік», леспрамгас, прамкамбінат, машыннатрактарная станцыя (заснавана ў 1931 г.), маслазавод, сярэдняя школа, бальніца, паліклініка, чыгуначная амбулаторыя, процітуберкулёзны дыспансер, радзільны дом і інш.
У Вялікую Айчынную вайну, з 30 чэрвеня 1941 г. па 28 чэрвеня 1944 г., акупіраваны нямецкафашысцкімі захопнікамі. Дзейнічала падпольная арганізацыя.
У гады вайны горад быў разбураны, загінула каля 1,5 тыс. чалавек. 3 верасня 1944 г. у складзе Бабруйскай, са студзеня 1954 г. Магілёўскай абласцей.
У пасляваенны час гаспадарка была адноўлена, рэканструяваны старыя, пабудаваны новыя прадпрыемствы, горад пашырыў межы, уключыўшы ў сябе в. Перамога (1973). У 1953 г. за 6 км на паўночны ўсход ад горада на рацэ Свіслач пабудавана Асіповіцкая гідраэлектрастанцыя, каля яе ўтварылася маляўнічае вадасховішча — месца адпачынку гараджан. У 1959 г. у горадзе 15,8 тыс. жыхароў. Са снежня 1962 г. у складзе Бабруйскага раёна, са студзеня 1965 г. зноў цэнтр раёна. 3 7.3.1963 г. па 2001 г. горад абласнога падпарадкавання. У 2001 г. у Асіповічах 12 буйных прамысловых прадпрыемстваў, у
Чыгуначная станцыя Асіповічы.
687
3 матэрыяльнай і духоўнай спадчыны
т.л. рэспубліканскае унітарнае прадпрыемства «Асіповіцкі завод аўтамабільных агрэгатаў», сумеснае беларускабрытанскае прадпрыемства ААТ «Дах», адкрытыя акцыянерныя таварыствы «Асіповіцкі камбінат хлебапрадуктаў» і «Асіповіцкі малочны камбінат», рэспубліканскае унітарнае прадпрыемства «Асіповіцкі завод камунальнага машынабудавання».
Чыгуначны вузел аб’ядноўвае 6 прадпрыемстваў рознага профілю. Аўтамабільны парк абслугоўвае пасажыраў на 13 маршрутах. Гандлёвым абслугоўваннем насельніцтва займаюцца адкрытае акцыянернае таварыства «Гандаль», раённае спажывецкае таварыства, прадпрыемства па абслугоўванні чыгуначнікаў і пасажыраў на станцыі Асіповічы, філіял ваенгандлю № 64, рынак, камбінат грамадскага харчавання, кафэ станцыі Асіповічы. Функцыянуюць 2 лазні, ёсць гасцініца.
Дзейнічаюць 2 аўтаматычныя тэлефонныя станцыі, 4 аддзяленні паштовай сувязі, філіялы Беларусбанка, «Прыёрбанка», аддзяленні Белаграпрамбанка і Прамбудбанка.
Пабудаваны пуцеправод цераз чыгунку, які звязаў паўночную і паўднёвую часткі горада.
Працуюць 5 агульнаадукацыйных школ, у т. л. комплекс «Дзіцячы дом — сярэдняя школа № 5», гімназія, спецшколаінтэрнат, 13 дзіцячых дашкольных устаноў, дзіцячая школа мастацтваў, дзіцячая му зычная школа, раённы Цэнтр культуры, гарнізонны Дом афіцэраў, 4 бібліятэкі, клубы: чыгуначнікаў «Чырвоны Кастрычнік», прадпрыемства «Дах», кінатэатр
«Радзіма», Цэнтр народных рамёстваў і дэкаратыўнапрыкладнога мастацтва, Цэнтр выхаваўчай работы дзяцей і юнацтва.
Медыцынскае абслугоўванне гараджан ажыццяўляюць 2 бальніцы, 3 паліклінікі (у т.л. стаматалагічная), 4 антэкі.
Ёсць 3 стадыёны, 10 спартыўных залаў, 23 спартыўныя пляцоўкі. Каманды па баскетболе Асіповіцкага завода аўтамабільных агрэгатаў і па футболе «Свіслач» выступаюць на спаборніцтвах у 1й лізе Рэспублікі Беларусь.
Дзенічаюць афіцыйна зарэгістраваныя рэлігійныя арганізацыі 3 асноўных канфесій: праваслаўнай, каталіцкай і пратэстанцкай.
Выдаецца газета «Асіповіцкі край».
У Асіповічах знаходзіцца шэраг гістарычных помнікаў: помнікі на брацкіх магілах партызан грамадзянскай вайны, расстраляных палякамі ў 1920 г.; савецкіх воінаў і партызан, ахвяр фашызму, якія загінулі ў Вялікую Айчынную вайну.
На РабочаСялянскай вуліцы ў 1984 г. пастаўлены помнікгармата ў гонар вызвалення горада ад нямецкафашысцкіх акупантаў 28 чэрвеня 1944 г. часцямі 18га стралковага корпуса 65й арміі і партызанам! Асіповіцкай ваеннааператыўнай групы. У брацкай магіле на вуліцы Абросімава, у парку, пахаваны партызан Герой Савецкага Саюза Б.М.Дзмітрыеў і адзін з арганізатараў партызанскага руху на Асіповіччыне (яго імя носіць галоўная вуліца Асіповіч) С.С.Сумчанка. На мясцовых могілках пахаваны патрыёты
А.Я.Сташкевіч і А.М.Чумакоў, якія загінулі
У цэнтры горада.
688
3 гісторыі населеных пунктаў
Вытворчыя карпусы СП ААТ «Дах».
ў барацьбе з бандытамі ў 1920 — 1922 гт., і Герой Савецкага Саюза П.І.Мароз, які вызначыўся ў Вялікую Айчынную вайну (памёр у 1952 г.). Ёсць мемарыяльныя дошкі: у гонар выступления рабочых шпалапрапітнага завода ў 1908 г. (на будынку клуба чыгуначнікаў «Чырвоны Кастрычнік»), на ўшанаванне памяці актыўнага ўдзельніка Асіповіцкага падполля ў Вялікую Айчынную вайну Ф.А.Крыловіча (на сцяне жылога дома на вуліцы Крыловіча), Героя Савецкага Саюза С.М.Каданчыка (на сцяне жылога дома на вуліцы Каданчыка).
Асіповічы — радзіма Герояў Савецкага Саюза З.С.Гарэліка і Б.А.Майстрэнкі, членакарэспандэнта Акадэміі навук Беларусі Н.В.Каменскай.
ГРАДЗЯНКА, рабочы пасёлак, цэнтр пасялковага Савета, чыгуначная станцыя на лініі Верайцы —Градзянка, за 30 км ад Асіповіч.
У канцы XIX ст., у сувязі з разгорнутымі ў навакольных лясах лесараспрацоўкамі, было заснавана паселішча Гарадзянка. У пачатку XX ст. гэты населены пункт быў вядомы як урочышча Градзянка Пагарэльскай воласці Ігуменскага павета, 1 двор, 7 жыхароў. У 1905 г. тут заснаваны лесапільны завод. У гэты час уладальнікам вялікіх лясных масіваў паўночнай часткі сучаснага Асіповіцкага раёна з’яўляўся генерал Антоній Радзівіл, які займаўся тут лесараспрацоўкамі і гандлем лесаматэрыяламі. Ён арганізаваў акцыянернае таварыства для будаўніцтва чыгуначнай лініі Верайцы —Градзянка. У склад таварыства ўвайшлі таксама тутэйшы памешчык Іван Завіша, лесапрамысловец Карпаў і некаторыя іншыя зацікаўленыя ў гэтай справе людзі. На сродкі таварыства ў 1911 г. была пабудавана чыгуначная лінія са станцыямі
Верайцы, Лапічы, Уборак, Градзянка. Чыгунка спрыяла хуткаму росту апошняй. Паводле перапісу 1917 г., на месцы сучаснага паселішча былі 2 населеныя пункты: пасёлак Градзянка (67 двароў, 359 жыхароў) і чыгуначная станцыя Градзянка (10 двароў, 35 жыхароў).
Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі ў пасёлку адкрыта пачатковая школа і гурток па ліквідацыі непісьменнасці сярод дарослых. У 1925 г. у школе вучыліся 94 хлопчыкі і дзяўчынкі. Да пасёлка быў далучаны вялікі ўчастак былой памешчыцкай зямлі, на якім пабудавалі сядзібы колішнія парабкі і беднякі. 3 15.7.1935 г. рабочы пасёлак.
У Вялікую Айчынную вайну ў пасёлку дзейнічала падпольная антыфашысцкая група, якую ўзначальваў В.І.Іваноў, а ў
Помнік на брацкай магіле партызан Вялікай Айчыннай вайны на вул. Абросімава ў Асіповічах.
23. Зак. 3129.
689
3 матэрыяльнай і духоўнай спадчыны
навакольных лясах базіравалася 1я Асіповіцкая партызанская брыгада. 29 сакавіка 1942 г. партызаны разграмілі нямецкафашысцкі гарнізон, які знаходзіўся ў Градзянцы. Гітлераўцы спалілі пасёлак і знішчылі 350 яго мірных жыхароў.
У 2001 г. 416 двароў, 615 жыхароў, лесапункт, лясніцтва, аўтаматычная тэлефонная станцыя, аддзяленне сувязі, філіял Беларусбанка, грамадская лазня, аптэка, бальніца, Дом культуры, сярэдняя школа, бібліятэка, 3 магазіны.
У 1975 г. на брацкай магіле савецкіх воінаў і партызан, якія загінулі ў баях супраць гітлераўцаў у 1941 — 1944 гг., пастаўлены помнік — скульптура воіна. Там жа ў агульнай магіле пахаваны жыхары пасёлка, расстраляныя акупантамі. У 1974 г. пастаўлена стала. За 1 км на поўдзень ад Градзянкі знаходзіцца магіла 11 жыхароў пасёлка і вёскі Яноўка, якіх знішчылі нямецкафашысцкія захопнікі ў 1943 г. На магіле ў 1980 г. пастаўлена стэла.
ТАТАРКА, рабочы пасёлак, цэнтр пасялковага Савета і чыгуначная станцыя на лініі Асіповічы —Бабруйск, за 12 км ад Асіповіч.
У 2й палове XIX ст. на месцы сучаснай Татаркі ўзнік хутар Барысавы Ляскі, 35 жыхароў (у т.л. сям’я Татураў, адсюль і назва). Годам заснавання хутара лічаць 1872 г., калі тут была пракладзена ЛібаваРоменская чыгунка. Паводле перапісу 1897 г., чыгуначная станцыя Татарка Замошскай воласці Бабруйскага павета, 3 двары, 40 жыхароў. У пачатку XX ст. 3 двары, 25 жыхароў. Чыгуначная станцыя Татарка штогод адгружала больш за 50 тыс. пудоў лясных грузаў. У 1917 г. пасёлак пры станцыі Татарка, 7 двароў, 36 жыхароў. У сувязі з будаўніцтвам у 1930 г. торфапрадпрыемства «Татарка» пасёлак значна пашырыў свае межы. У 1940 г. на торфазаводзе працавала 414 рабочых. У 2001 г. у пасёлку 1029 чалавек. У межах Татаркі размешчаны торфапрадпрыемства, лясніцтва, Дом культуры, комплексны прыёмны пункт, сярэдняя і дзіцячая му зычная школы, дзіцячы сад, бальніца, паліклініка, аптэка, бібліятэка, аддзяленне сувязі, філіял Беларусбанка, аўтаматычная тэлефонная станцыя, лазня, 3 магазіны.
У 1974 г. на брацкай магіле савецкіх воінаў і партызан, якія загінулі ў Вялікую
Айчынную вайну, адкрыты мемарыяльны комплекс.
ЯЛІЗАВА, рабочы пасёлак, цэнтр пасялковага Савета і чыгуначная станцыя на лініі Асіповічы — Магілёў, за 28 км ад Асіповіч, на шашы Градзянка — Сычкава, на правым беразе ракі Бярэзіна.
Назва дадзена ў гонар былой тутэйшай памешчыцы князёўны Лізаветы Велікапольскай. У пачатку XIX ст. за 4 км ад мястэчка Свіслач, уніз па цячэнні ракі Бярэзіна ўтварыўся круты абрыў. Плытагоны назвалі яго «абрубель». Гэта месца знаходзілася ў маёнтку князёўны Лізаветы Велікапольскай. Суседні памешчык Незабытоўскі, фаварыт князёўны, у падарунак ёй пабудаваў каля ўрочышча Абрубель палац і назваў яго Ялізава ў гонар гаспадыні. У 1900 г. тут пабудаваны лесапільны завод «Ялізава», пачаў складвацца пасёлак, які таксама атрымаў назву Ялізава. Паселішча ўваходзіла ў склад Свіслацкай воласці Бабруйскага павета Мінскай губерні. У пачатку XX ст. у пасёлку 9 двароў, 56 жыхароў, пачатковая школа. У 1912 г. пабудаваны шклозавод «Ялізава», на якім каля 60 рабочых саматужным спосабам выраблялі аконнае і лямпавае шкло, бутэлькі. Рабочы дзень працягваўся 12—15 гадзін. У чэрвені і верасні 1914 г. на заводзе адбыліся забастоўкі рабочых, якія патрабавалі скарачэння рабочага дня, павышэння заробку, паляпшэння ўмоў працы і быту. Паводле перапісу 1917 г., 50 двароў, 247 жыхароў. У грамадзянскую вайну шклозавод быў разбураны і адноўлены ў 1921 г. У 1922 г. шклозаводу было прысвоена імя Кастрычніцкай рэвалюцыі.
Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі ў Ялізаве былі створаны працоўная школа 1й ступені (адкрыта ў 1918 г., у 1926 г. 106 вучняў), фельчарскі пункт і дзіцячыя яслі (1923). У 1926 г. 347 жыхароў. У 1927 г. на шклозаводзе працавала каля 500 рабочых. У 1930 г. выходзіла шматтыражная газета «Чырвоны гутнік». У 1931 г. праз Ялізава пракладзена чыгунка Асіповічы — Магілёў, тут заснавана чыгуначная станцыя Свіслач (з 1955 г. чыгуначная станцыя Ялізава). У 1935 г. Ялізава атрымала статус рабочага пасёлка, на шклозаводзе пачала дзейнічаць электрастанцыя, якая давала святло заводу і пасёлку. У 1939 г. 4,5 тыс. жыхароў, на
690
3 гісторыі населеных пунктаў
шклозаводзе — 750 рабочых. У час Вялікай Айчыннай вайны ў пасёлку дзейнічала падпольная група, якую ўзначальваў У.Панцэвіч. Гітлераўцы знішчылі каля 300 жыхароў Ялізава. 325 пасялкоўцаў загінулі ў баях з нямецкафашысцкімі захопнікамі. У 2001 г. 1460 двароў, 3302 жыхары. На тэрыторыі пасёлка размешчаны: адкрытае акцыянернае таварыства шклозавод «Кастрычнік», лясніцтва, хлебапякарня, сярэдняя і дзіцячая музычная школы, дзіцячы сад, 2 бібліятэкі, аддзяленне сувязі, філіял Беларусбанка, Дом культуры, Дом быту, бальніца, аптэка, чыгуначная станцыя, аўтаматычная тэлефонная станцыя, 7 магазінаў, мінірынак.
У 1967 г. на брацкіх магілах і на магіле ахвяр фашызму пастаўлены помнікі. Адна з вуліц пасёлка носіць імя Героя Савецкага Саюза М.В.Рамашкі, які загінуў пры вызваленні Ялізава. На ўскраіне пасёлка, на беразе ракі Бярэзіна, знаходзіцца археалагічны помнік — гарадзішча. Адносіцца да ранняга жалезнага веку і да эпохі Кіеўскай Русі.
Ялізава — радзіма беларускага вучонага, доктара тэхнічных навук У.П.Сцепанчука.
АСІПОВІЦКІ СЕЛЬСАВЕТ
АГУЛА, вёска, у калгасе «Авангард», за 5 км ад Асіповіч, за 1,5 км ад чыгуначнай станцыі Асіповічы 2я.
Вядома з пачатку XX ст. як засценак Агулы Замошскай воласці Бабруйскага павета. У 1917 г. 9 двароў, 54 жыхары. У 2001 г. 8 двароў, 16 жыхароў.
АСІПОВІЧЫ 2я, чыгуначная станцыя на лініі Асіповічы — Магілёў, за 4 км ад Асіповіч.
Узнікла ў пачатку XX ст. У 1940 г. 17 двароў, 57 жыхароў. У 2001 г. 26 двароў, 83 жыхары.
АСІПОВІЧЫ 3я, чыгуначная станцыя на лініі Асіповічы —Бабруйск, за 5 км ад Асіповіч.
Станцыя і прыстанцыйны пасёлак узніклі ў XIX ст. у 1940 г. 7 двароў, 31 жыхар. У 2001 г. 6 двароў, 8 жыхароў.
БРАДЗІШЧА, вёска, у калгасе «Авангард», за 9 км ад Асіповіч, за 5 км ад станцыі Татарка.
У 1897 г. у Замошскай воласці Бабруйскага павета, 3 двары, 26 жыхароў. У 1909 г. 11 двароў, 67 жыхароў. У 1917 г. 15 двароў,
96 жыхароў. У 1926 г. 20 двароў, 89 жыхароў. У 2001 г. 9 двароў, 14 жыхароў.
БУЛГАРЫ, вёска, у калгасе «Авангард», за 6 км ад Асіповіч, за 3 км ад чыгуначнай станцыі Асіповічы 2я. Вядома з XIX ст. У 1897 г. фальварак Замошскай воласці Бабруйскага павета, 1 двор, 16 жыхароў. У 1917 г. вёска, 16 двароў, 82 жыхары. У 1926 г. 17 двароў, 96 жыхароў. У 2001 г. 16 двароў, 30 жыхароў.
ВЯЛІКАЯ ГАРОЖА, вёска, у калгасе «Авангард», за 10 км ад Асіповіч, за 6 км ад чыгуначнай станцыі Асіповічы 2я.
Па пісьмовых крыніцах вядома з XVI ст. У 1560 г. дзяржаўнае сяло Гарожа Свіслацкай воласці Мінскага ваяводства ВКЛ. 3 1793 г. у складзе Расійскай імперыі. У 1795 г. вёска Гарожа ў Бабруйскім павеце Мінскай губерні, уваходзіла ў казённы (дзяржаўны) маёнтак Брыцалавічы. У 1897 г. у Замошскай воласці, 31 двор, 202 жыхары, працавалі заезны двор, смалярнашкіпінарны завод. У 1917 г. 73 двары, 427 жыхароў. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі адкрыта працоўная школа 1й ступені (у 1926 г. 37 вучняў). У матэрыялах перапісу 1926 г. вёска ўпамінаецца пад назвай Вялікая Гарожа, 99 двароў, 393 жыхары. У 1940 г. 118 двароў, 380 жыхароў. У 2001 г. 29 двароў, 54 жыхары, крама.
У 1974 г. на магіле ахвяр фашызму пастаўлены абеліск.
ДЗЕРАЎЦЫ, вёска, у калгасе «1 Мая», за 8 км ад Асіповіч, за 1 км ад чыгуначнай станцыі Дзераўцы.
Вядома па пісьмовых крыніцах з XVI ст. У 1524 г. шляхецкае сяло Дзераўцы Мінскага павета ВКЛ. 3 1793 г. у складзе Расійскай імперыі. 3 1795 г. у Бабруйскім павеце Мінскай іуберні. У 1838 г. уласнасць князя Л.П.Вітгенштэйна. У 1844 г. арандаваў памешчык Бокша. У 1909 г. вёска Замошскай воласці, 8 двароў, 48 жыхароў. Паводле перапісу 1917 г., 29 двароў, 172 жыхары. Дзейнічала народнае вучылішча, у якім працавала настаўніцай Вольга Неліповіч. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі народнае вучылішча пераўтворана ў працоўную школу 1й ступені (у 1926 г. 109 вучняў). У 1924 г. створана меліярацыйнае таварыства. Паводле перапісу 1926 г., 34 двары, 180 жыхароў. У 1967 г. з вёскай зліўся пасёлак Казарма. У 2001 г. 19 двароў, 51 жыхар, фельчарскаакушэрскі пункт, крама, клуб.
691
3 матэрыяльнай і духоўнай спадчыны
ДЗЕРАЎЦЫ, пасёлак і чыгуначная станцыя на лініі Асіповічы — Старыя Дарогі, за 7,5 км ад Асіповіч.
Станцыя ўзнікла ў 1896 г. у сувязі з будаўніцтвам чыгункі Асіповічы —Дараганава — Старыя Дарогі. Паводле перапісу 1897 г., станцыя Дзераўцы Замошскай воласці Бабруйскага павета, 1 двор, 7 жыхароў. Побач са станцыяй знаходзіўся зямельны ўчастак (5 дзесяцін), які належаў чыгуначнаму інжынерутэхнолагу
А.Шоманскаму. У 1905 г. лесапрамыслоўцы Аруплер і Альперын пабудавалі на станцыі лесапільны завод (згарэў у 1920 г. у час савецкапольскай вайны). У 1926 г. прыстанцыйны пасёлалс, 18 двароў, 69 жыхароў. У 2001 г. 10 двароў, 37 жыхароў, аддзяленне сувязі.
ДУБРАЛЕВА, вёска, у калгасе «1 Мая», за 12 км ад Асіповіч, за 4 км ад чыгуначнай станцыі Дзераўцы.
У 1909 г. засценак Жыцінскай воласці Бабруйскага павета, 11 двароў, 145 жыхароў. Паводле перапісу 1917 г., вёска, 20 двароў, 133 жыхары. У 1926 г. ЗОдвароў, 150 жыхароў. У 1940 г. 38 двароў, 170 жыхароў. У 2001 г. 10 двароў, 12 жыхароў.
ЗАДНЯЯ ГРАДА, вёска, у калгасе «1 Мая», за 12 км ад Асіповіч, за 5 км ад чыгуначнай станцыі Дзераўцы.
У 1917 г. у Замошскай воласці Бабруйскага павета, 20 двароў, 137 жыхароў. У 1920 г. адкрыта працоўная школа 1й ступені (у 1922 г. 24 вучні). Паводле перапісу 1926 г., 27 двароў, 149 жыхароў. У 2001 г. 8 двароў, 12 жыхароў.
ЗАМОШША, вёска, у калгасе «Авангард», за 1 км ад чыгуначнай станцыі Асіповічы 2я.
Вядома з 1560 г. як прыватнае сяло Мінскага ваяводства ВКЛ. 3 1793 г. у складзе Расійскай імперыі, з 1795 г. у Бабруйскім павеце Мінскай губерні. У сярэдзіне XIX ст. належала роду Шышкаў. У 1845 г. 15 двароў, 74 жыхары. У 1866 г. адкрыта школа царкоўнай граматы (у 1891 г. 36 вучняў, у тым ліку 5 дзяўчынак). У 1886 г. цэнтр воласці, 15 двароў, 218 жыхароў, працавалі валасное праўленне, праваслаўная царква. У 1893 г. дзейнічала народнае вучылішча (настаўнікі А.Корбут і К.Надзейка). У 1897 г. 57 двароў, 340 жыхароў, дзейнічалі праваслаўная царква, народнае вучылішча, млын, хлебазапасны магазін, заезны двор, лаўка. Побач з сялом
знаходзіўся памешчыцкі маёнтак Замошша, 3 двары, 18 жыхароў. У пачатку XX ст. пачало працаваць паштовае аддзяленне.
У 1917 г. 99 двароў, 578 жыхароў. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі на базе народнага вучылішча створана працоўная школа 1й ступені (у 1922 г. 55 вучняў), адкрыта хатачытальня. 3 1925 г. па 1989 г. цэнтр сельсавета. У 1926 г. 33 двары, 130 жыхароў. У 1940 г. 96 двароў, 271 жыхар. У 1943 г. вёска была спалена нямецкафашысцкімі карнікамі, 50 жыхароў забіты. У 2001 г. 106 двароў, 244 жыхары, крама, аддзяленне сувязі, аўтаматычная тэлефонная станцыя, фельчарскаакушэрскі пункт, няпоўная сярэдняя школа, бібліятэка, клуб.
У 1974 г. на брацкай магіле савецкіх воінаў і партызан, якія загінулі ў баях супраць нямецкафашысцкіх акупантаў у 1941 — 1944 гг., пастаўлены помнік — скульптурная кампазіцыя (воін і партызан са сцягам).
ЗАРУЧЭЎЕ, вёска, у калгасе «1 Мая», за 9 км ад Асіповіч, за 3 км ад чыгуначнай станцыі Дзераўцы.
Вядома з пачатку XX ст. як вёска Замошскай воласці Бабруйскага павета, 6 двароў, 49 жыхароў. У 1917 г. 17 двароў, 95 жыхароў. У 1922 г. адкрыта працоўная школа 1й’ступені, дзе навучалася 15 дзяцей. У 1926 г. 18 двароў, 108 жыхароў. У 2001 г. 17 двароў, 33 жыхары.
ЗАСЯЛЕЧЧА, вёска, у калгасе «Авангард», за 11 км ад Асіповіч, за 2 км ад чыгуначнай станцыі Татарка.
Паводле перапісу 1897 г., засценак Засялечча Замошскай воласці Бабруйскага павета, 12 двароў, 91 жыхар. У 1922 г. адкрыта пачатковая школа (21 вучань), у 1925 г. створана меліярацыйнае таварыства. У 1926 г. 42 двары, 183 жыхары. У 2001 г. 20 двароў, 31 жыхар.
КАСТРЫЧНІК, вёска, у калгасе «Авангард», за 8 км ад Асіповіч, за 4 км ад чыгуначнай станцыі Асіповічы 3я.
Заснавана ў 1925 г. на былых панскіх землях. У 1940 г. 35двароў, 111 жыхароў. У 2001 г. 20 двароў, 30 жыхароў.
КЛЯПЧАНЫ МОСТ, вёска, у калгасе «1 Мая», за 5 км ад Асіповіч, за 4 км ад чыгуначнай станцыі Дзераўцы.
Заснавана ў 1920я гады на былых памешчыцкіх землях. У 1940 г. 36 двароў, 170 жыхароў. У 2001 г. 8двароў, 17 жыхароў.
692
3 гісторыі населеных пунктаў
У 1967 г. на брацкай магіле савецкіх воінаў, якія загінулі ў баях у 1941 —1944 гг., пастаўлены абеліск.
ЛІЦВІНАВА, веска, у калгасе «Авангард», за 2 км ад чыгуначнай станцыі Асіповічы 3я.
У 1917 г. пасёлак Ліцвінава, Івдвароў, 99 жыхароў. У 1926 г. вёска, 18 двароў, 82 жыхары. У 2001 г. 21 двор, 48 жыхароў.
ЛУЧЫЦЫ, вёска, у калгасе «Авангард», за 6 км ад Асіповіч, за 2 км ад чыгуначнай станцыі Асіповічы 3я.
У сярэдзіне XIX ст. пад такой назвай існавалі маёнтак і вёска. Паводле перапісу 1897 г., вёска ў Замошскай воласці Бабруйскага павета, 58 двароў, 343 жыхары. Побач з вёскай існавала аднайменная сядзіба, 1 двор, 3 жыхары. У 1917 г. у вёсцы 91 двор, 538 жыхароў. У 1926 г. хутары Лучыцы, 93 двары, 447 жыхароў. У 1940 г. вёска, 96 двароў, 270 жыхароў. У студзені 1943 г. вёска была спалена гітлераўскімі карнікамі, забіта 8 жыхароў. У 2001 г. 56 двароў, 136 жыхароў, крама, клуб.
МАЛАЯ ГАРОЖА, вёска, у калгасе «Авангард», за 7 км ад Асіповіч, за 4 км ад чыгуначнай станцыі Асіповічы 2я. Пасяленне ўзнікла на рэштках старажытнай сядзібы з агарожай, таму першапачатковая назва была Гарожка. У сярэдзіне XIX ст. у складзе казённага маёнтка Брыцалавічы. У 1897 г. у Замошскай воласці Бабруйскага павета, 30 двароў, 196 жыхароў. У 1909 г. 43 двары, 284 жыхары. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі адкрыта працоўная школа 1й ступені. 3 сярэдзіны 1920х гадоў Малая Гарожа. У 1926 г. 92 двары, 449 жыхароў. У 1940 г. 82 двары, 310 жыхароў. У студзені 1943 г. вёска была спалена гітлераўскімі карнікамі, якія загубілі 3 яе жыхароў. У 2001 г. 77 двароў, 206 жыхароў, фельчарскаакушэрскі пункт, аўтаматычная тэлефонная станцыя, магазін, дзіцячы сад, бібліятэка, клуб. На тэрыторыі вёскі знаходзіцца Брыцалавіцкае лясніцтва.
Паблізу вёскі, на правым беразе р. Свіслач, знаходзіцца археалагічны помнік — курганны могільнік (належаў дрыгавічам, датуецца X —XIII ст.).
МАЛОЦІНА, вёска, у калгасе «1 Мая», за 5 км ад чыгуначнай станцыі Асіповічы.
На пачатку XX ст. у Замошскай воласці Бабруйскага павета, 12 двароў, 75 жыхароў. У 1926 г. 18 двароў, 87 жыхароў. У 2001 г. 8 двароў, 21 жыхар.
ОСАВА, вёска, цэнтр калгаса «1 Мая», за 5 км ад Асіповіч, за 2 км ад чыгуначнай станцыі Дзераўцы. У 1909 г. у Замошскай воласці Бабруйскага павета, Юдвароў, 100 жыхароў. У 1917 г. 7 двароў, 53 жыхары. У 1926 г. 34 двары, 160 жыхароў. У 2001 г. 69 двароў, 201 жыхар, крама, базавая школа, бібліятэка, клуб, дзіцячы сад, грамадская лазня, аўтаматычная тэлефонная станцыя.
ПРУДОК, вёска, у калгасе «1 Мая», за 3 км ад чыгуначнай станцыі Асіповічы.
У 1874 г. з пачаткам будаўніцтва паравознага дэпо чыгуначнай станцыі Асіповічы на рацэ Сіняй былі пабудаваны грэбля, сажалка і вадакачка для запраўкі паравозаў вадой. На правым беразе сажалкі ўзнікла паселішча, названае па месцы размяшчэння Прудок.
Паводле перапісу 1897 г., засценак Прудок Замошскай воласці Бабруйскага павета, 14 двароў, 75 жыхароў. У пачатку XX ст. вёска, 9 двароў, 66 жыхароў, а таксама аднайменны хутар, 1 двор, 18 жыхароў. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі далучаны вялікі ўчастак былой панскай зямлі, на якой былі пабудаваны сядзібы. У 1926 г. 23 двары, 103 жыхары. У 2001 г. 50 двароў, 86 жыхароў.
СТАВІШЧА, вёска, у калгасе «1 Мая», за 9 км ад Асіповіч, за 4 км ад чыгуначнай станцыі Дзераўцы.
У 1909 г. у Замошскай воласці Бабруйскага павета, 15 двароў, 113 жыхароў. У 1917 г. вядома пад назвай Стаішча, 33 двары, 234 жыхары. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі адкрыта працоўная школа 1й ступені (у 1926 г. 57 вучняў). У 1926 г. 45 двароў, 241 жыхар. У 1940 г. вёска Ставішча, 55 двароў, 240 жыхароў. У Вялікую Айчынную вайну часткова спалена нямецкафашысцкімі акупантамі. У 2001 г. 31 двор, 62 жыхары.
ЯГАДНАЕ, вёска, у калгасе «1 Мая», за 11 км ад Асіповіч, за 4,5 км ад чыгуначнай станцыі Дзераўцы.
Першапачатковая назва Драчова, з 1964 г. Ягаднае. Вядома з пачатку XX ст. У 1917 г. вёска Драчова ў Замошскай воласці Бабруйскага павета, 30 двароў, 191 жыхар. У 2001 г. 24 двары, 33 жыхары.
ЯСЯНЕЦ, вёска, у калгасе «Авангард», за 7 км ад Асіповіч, за 4 км ад чыгуначнай станцыі Асіповічы 3я.
Вядома з сярэдзіны XVII ст. Паводле перапісу 1897 г., на месцы сучаснай вёскі існавалі 2 хутары — Ясянец 1ы (2 двары,
693
3 матэрыяльнай і духоўнай спадчыны
25 жыхароў); Ясянец 2і (1 двор, 10 жыхароў). У пачатку XX ст. вёска Замошскай воласці Бабруйскага павета, 7 двароў, 42 жыхары. У 1926 г. 12 двароў, 71 жыхар. У 1940 г. 15 двароў, 51 жыхар. У Вялікую Айчынную вайну вёска была часткова спалена. У 2001 г. 6 двароў, 10 жыхароў.
ВЯЗЗЕЎСКІ СЕЛЬСАВЕТ
ВЯЗЗЕ, вёска, цэнтр сельсавета і калгаса «Авангард», за 6 км ад Асіповіч, на левым беразе Асіповіцкага вадасховішча.
Вядома з XVI ст. як дзяржаўнае сяло Свіслацкай воласці Мінскага павета Вялікага княства Літоўскага. 3 1793 г. у складзе Расійскай імперыі, з 1795 г. у Ігуменскім павеце Мінскай губерні. У 1897 г. вёска Пагарэльскай воласці Ігуменскага павета, 38 двароў, 341 жыхар, працавалі 2 млыны, хлебазапасны магазін, карчма, царква, царкоўнапрыходская школа. Была наладжана паромная пераправа цераз млынавы стаў. У 1895 г. у сваякоў — сям’і лесніка Ф.А.Секяржыцкага — некаторы час жыў з маці будучы беларускі паэт М.Багдановіч. У 1917 г. 77 двароў, 469 жыхароў. Побач былі маёнтак, 60 жыхароў, і сядзіба, 13 жыхароў, млын. 3 1931 г. цэнтр сельсавета. У 1940 г. у Вяззе пераселены жыхары хутара Лянёўка. У 1967 г. з Вяззем аб’ядналася суседняя в. Каменка. У 2001 г. 257 двароў, 695 жыхароў, сельсавет, калгасная сядзіба, рамонтная майстэрня, лясніцтва, рыбгас «Свіслач», Асіповіцкая ГЭС, аддзяленне сувязі, фельчарскаакушэрскі пункт, аўтаматычная тэлефонная станцыя, 2 крамы, сярэдняя школа, дзіцячы сад, Дом культуры, бібліятэка, музей працоўнай славы.
У 1984 г. на былой хаце Секяржыцкіх устаноўлена мемарыяльная дошка, прысвечаная М.Багдановічу. У 1987 г. адкрыты мемарыяльны комплекс у гонар землякоў, якія загінулі ў гады Вялікай Айчыннай вайны.
ВЯРЭЙЦЫ, вёска, у калгасе «Авангард», за 9 км ад Асіповіч, на левым беразе Асіповіцкага вадасховішча.
Вядомы з XVI ст. як дзяржаўнае сяло Свіслацкай воласці Мінскага павета Вялікага княства Літоўскага. У 1560 г. 21 двор. 3 1793 г. у складзе Расійскай імперыі. 3 1795 г. у Ігуменскім павеце Мінскай губерні. У 1897 г. вёска Пагарэльскай воласці Ігуменскага павета, 37 двароў, 244
жыхары. Дзейнічала царква (згарэла ў 1968 г.). У 1926 г. 53 двары, 252 жыхары. У 2001 г. ІЗдвароў, 18жыхароў.
ЗБОРСК, веска, у калгасе «Авангард», за 9 км ад Асіповіч, на левым беразе Асіповіцкага вадасховішча.
Вядомы з XVI ст. У 1560 г. упамінаецца як дзяржаўнае сяло Зборск (яно ж 1зборск) Свіслацкай воласці Мінскага павета Вялікага княства Літоўскага. 3 1793 г. у складзе Расійскай імперыі, з 1795 г. у 1гуменскім павеце Мінскай губерні. У 1828 г. на месцы старажытнай царквы пабудавана новая. У 1886 г. 12 двароў, 108 жыхароў, дзейнічалі царква і народнае вучылішча (адкрыта ў 1882 г., у 1891 г. 20 вучняў). У 1897 г. у Пагарэльскай воласці Ігуменскага павета, 23 двары, 153 жыхары, народнае вучылішча, крама, карчма, 2 разы на год праводзіліся кірмашы. У 1917 г. 37 двароў, 209 жыхароў. 3 1924 г. па 1931 г. цэнтр сельсавета. У 1940 г. 64 двары, 305 жыхароў. У 2001 г. 43 двары, 91 жыхар, магазін.
Недалёка ад вёскі знаходзяцца 4 археалагічныя помнікі — 2 курганныя могільнікі і 2 гарадзішчы.
КАМАРЫНА, вёска, у калгасе «Авангард» , за 5 км ад Асіповіч, на левым беразе ракі Сіняя.
Вядома з 1926 г. як пасёлак Камарына, 24 двары, 109 жыхароў. У 2001 г. 6 двароў, 8 жыхароў, аўтазаправачная станцыя.
Паблізу вёскі знаходзяцца 3 археалагічныя помнікі — селішча ранняга жалезнага веку (IV ст. да н.э. — IV —V ст. н.э.) і 3 курганы.
ЛЕНІНА, вёска, у калгасе «Авангард», за 9 км ад Асіповіч, на левым беразе Асіповіцкага вадасховішча.
Заснавана ў 1923 г. на былых панскіх землях колішнімі парабкамі. У 1940 г. 26 двароў, 131 жыхар. У 1967 г. з в. Леніна аб’яднана суседняя в. Зялёная Дуброва. У 2001 г. 41 двор, 74 жыхары.
ОРЧА, вёска, у калгасе «Авангард», за 10 км ад Асіповіч, за 7 км ад чыгуначнай станцыі Брыцалавічы, на шашы Асіповічы — Свіслач.
Вядома з XIX ст. У 1827 г. прыватная вёска, 7 рэвізскіх душ. У 1884 г. адкрыта школа царкоўнай граматы (у 1890 г. 17 вучняў). У 1897 г. у Пагарэльскай воласці Ігуменскага павета, 48 двароў, 109 жыхароў. У 1917 г. 58 двароў, 446 жыхароў. У 2001 г. 48двароў, 108жыхароў, крама.
694
3 гісторыі населеных пунктаў
Каля вёскі археалагічны помнік — курганны могільнік.
ПАТАШНЯ, веска, у калгасе «Авангард», за 11 км ад Асіповіч, за 6 км ад чыгуначнай станцыі Брыцалавічы, на шашы Асіповічы — Свіслач.
У 1897 г. фальварак Пагарэльскай воласці Ігуменскага павета, 1 двор, 29 жыхароў. У 1926 г. упамінаецца ў дакументах як пасёлак, 7 двароў, 38 жыхароў. У 1940 г. 18 двароў, 83 жыхары. У 2001 г. 17 двароў, 27 жыхароў.
СМЫК, вёска, у калгасе «Авангард», за 9 км ад Асіповіч, на правым беразе Асіповіцкага вадасховішча.
Вядома з XIX ст. пад назвай СмыкСлабада (вёска ці маёнтак). У 1844 г. маёнтак Л.П.Вітгенштэйна. У 1897 г. вёска СмыкСлабада Замошскай воласці Бабруйскага павета, 43 двары, 299 жыхароў, працаваў хлебазапасны магазін. У пачатку XX ст. 66 двароў, 393 жыхары. У 2001 г. 50 двароў, 104 жыхары, фельчарскаакушэрскіпункт, крама.
Недалёка ад вёскі знаходзяцца археалагічныя помнікі — гарадзішча і 2 селішчы.
ЦЯПЛУХІ, вёска, у калгасе «Авангард», за 5 км ад Асіповіч, на шашы Мінск — Бабруйск.
Вядома з XVI ст. як дзяржаўнае сяло Свіслацкай воласці Мінскага павета Вялікага княства Літоўскага. У 1560 г. 13 двароў. 3 1793 г. у складзе Расійскай імперыі, з 1795 г. у Ігуменскім павеце Мінскай губерні. У 1897 г. у Пагарэльскай воласці Ігуменскага павета, 27 двароў, 219 жыхароў. У пачатку XX ст. 35 двароў, 344 жыхары, царква. У 1926 г. 61 двор, 291 жыхар, дзейнічала працоўная школа 1й ступені (50 вучняў). У Вялікую Айчынную вайну карнікі спалілі 18 падвор’яў разам з жыхарамі. 3 Цяплухамі аб’ядналіся пасёлак ГЭС (1967) і в. Селішча (1976). У 2001 г. 113 двароў, 235 жыхароў, 2 магазіны, клуб.
Паблізу вёскі, у лесе і на беразе Асіповіцкага вадасховішча, археалагічны помнік — курганны могільнік, які мае 19 насыпаў.
ДАРАГАНАЎ СКІ СЕЛЬСАВЕТ
ВОСТРАЎ, вёска, у калгасе «Каўгарскі», за 25 км ад Асіповіч, за 9 км ад чыгуначнай станцыі Дараганава.
Вядома з XIX ст. У 1897 г. урочышча Новадарожскай воласці Бабруйскага
павета, 4 двары, 27 жыхароў. У 1940 г. 27 двароў, 102 жыхары. У 2001 г. 4 двары, 4 жыхары.
ДАРАГАНАВА, вёска, цэнтр сельсавета, чыгуначная станцыя на лініі Асіповічы — Старыя Дарогі, за 17 км ад Асіповіч, на левым беразе р. Пціч.
Заснавана як чыгуначная станцыя ў 1896 г. памешчыкам Дараганам і названа ў яго гонар. У пачатку XX ст. тут з назвай Дараганава былі 4 населеныя пункты: пасёлак (36 двароў, 223 жыхары), чыгуначная станцыя (1 двор, 33 жыхары), фальварак (4 двары, 32 жыхары), лесапільны завод (65 жыхароў). Усе адносіліся да Новадарожскай воласці Бабруйскага павета. У 1917 г. 76 двароў, 605 жыхароў, 11 крам, паравы млын, народнае вучылішча. У 1923 г. адкрыты фельчарскі пункт. 3 1924 г. цэнтр сельсавета. У 1926 г. пачалі працаваць хатачытальня і школасямігодка (183 вучні). У пачатку 1930х гадоў дзейнічала сукнавальня. У 1940 г. 213 двароў, 852 жыхары. У час акупацыі пасёлак быў часткова спалены. У 2001 г. 215 двароў, 411 жыхароў, лясніцтва, аўтаматычная тэлефонная станцыя, участковая бальніца, аптэка, аддзяленне сувязі, філіял Беларусбанка, сярэдняя і санаторналясная школы, дзіцячы сад, краязнаўчы музей, Дом культуры, бібліятэка, 3 магазіны.
У 1976 г. пастаўлены помнікі на брацкіх магілах савецкіх воінаў і партызан і брацкіх магілах ахвяр фашызму. Каля вёскі, на левым беразе р. Пціч, знаходзіцца археалагічны помнік — стаянка бронзавага веку.
КАМАРЫНА, вёска, у калгасе «Каўгарскі», за 18 км ад Асіповіч, за 4 км ад чыгуначнай станцыі Дараганава.
У 1917 г. засценак Жыцінскай воласці Бабруйскага павета, 3 двары, 25 жыхароў. У 1921 г. хутар, 1 двор, 11 жыхароў. У 2001 г. 17 двароў, 23 жыхары.
КАЎГАРЫ, вёска, цэнтр калгаса «Каўгарскі», за 19 км ад Асіповіч, за 2 км ад чыгуначнай станцыі Дараганава.
У сярэдзіне XIX ст. фальварак Л.П.Вітгенштэйна. У 1897 г. у Новадарожскай воласці Бабруйскага павета, 17 жыхароў. У 1901 г. памешчык Дараган пабудаваў вінакурны завод. У 1909 г. 28 жыхароў. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі фальварак пераўтвораны ў вёску. У 1940 г. 70 двароў, 300 жыхароў. У 1976 г. да в. Каў
695
3 матэрыяльнай і духоўнай спадчыны
гары далучана суседняя в. Халькі. У 2001 г. 191 двор, 448 жыхароў, калгасная сядзіба, рамонтная майстэрня, спіртзавод «Каўгарскі», аўтаматычная тэлефонная станцыя, ветэрынарная лячэбніца, магазін, лазня, бібліятэка, клуб.
У 1976 г. пастаўлены помнікі на 2 брацкіх магілах савецкіх воінаў і партызан, якія загінулі ў барацьбе супраць нямецкафашысцкіх захопнікаў. Каля вёскі, на правым беразе р. Пціч, знаходзіцца археалагічны помнік — курганны могільнік.
КРАІ, вёска, у калгасе «Каўгарскі», за 21 км ад Асіповіч, за 6 км ад чыгуначнай станцыі Дараганава.
Вядома з XIX ст., уласнасць магнатаў Вітгенштэйнаў. У 1897 г. у Новадарожскай воласці Бабруйскага павета, 38 двароў, 288 жыхароў. У 1917 г. 75 двароў, 464 жыхары. У 1940 г. 124 двары, 513 жыхароў. У 2001 г. 85 двароў, 144 жыхары, магазін, фельчарскаакушэрскі пункт.
КРЫНКА, вёска, у калгасе «Каўгарскі», за 19 км ад Асіповіч, за 8 км ад чыгуначнай станцыі Дараганава.
Вядома з XVII ст. У 1651 г. фальварак Крынка Мінскага павета Вялікага княства Літоўскага. 3 1793 г. у складзе Расійскай імперыі, з 1795 г. у Бабруйскім павеце Мінскай губерні. У 1840 г. упамінаецца як вёска, 33 двары, 142 рэвізскія душы. У 1841 г. пабудавана драўляная царква. У 1847 г. уваходзіла ў маёнтак Л.П.Вітгенштэйна Майсеевічы. У 1897 г. сяло ў Жыцінскай воласці Бабруйскага павета, 110 двароў, 672 жыхары. Дзейнічалі смалакурнашкіпінарны завод (заснаваны ў 1886 г.), вадзяныя млыны, карчма, хлебазапасны магазін, ваўначоска, царква. У 1905 г. адкрыта народнае вучылішча, якое мела ўласны будынак. Побач знаходзіліся аднайменныя маёнтак, 14 двароў, пасёлак, 4 двары, 36 жыхароў, заезны двор, царкоўная сядзіба. У 1922 г. на базе народнага вучылішча створана працоўная школа 1й ступені (у 1923 г. 43 вучні), пачала дзейнічаць хатачытальня. У 1927 г. стала працаваць метэастанцыя. У 1940 г. 171 двор, 684 жыхары. У былым маёнтку Крынка перад вайной дзейнічаў дзіцячы санаторый «Крынка». У 2001 г. 79 двароў, 104 жыхары. Працуе дзіцячы лагер адпачынку «Пціч», магазін.
У 1975 г. пастаўлены абеліск на магіле расстраляных гітлераўцамі 82 дзяцей санаторыя, якія не паспелі эвакуіравацца.
У 1976 г. пастаўлены помнікі на брацкай магіле савецкіх воінаў і на магіле Д.Т.Кірдуна, які загінуў у баі у 1941 г. Непадалёку ад вёскі, у лесе, знаходзіцца археалагічны помніккурган.
ЛУКА, вёска, у калгасе імя Ульянава, за 19 км ад Асіповіч, за 6 км ад чыгуначнай станцыі Дараганава, на правым беразе ракі Пціч.
Вядома ў 1639 г. як урочышча Рэчыцкага павета Мінскага ваяводства Рэчы Паспалітай. 3 1793 г. у складзе Расійскай імперыі, з 1795 г. у Бабруйскім павеце. У 1897 г. урочышча Новадарожскай воласці, 1 двор, 10 жыхароў. У пачатку XX ст. засценак, 15двароў, 102 жыхары. У 1940 г. вёска, 65 двароў, 262 жыхары. У снежні 1943 г. вёска спалена гітлераўскімі карнікамі. У 2001 г. 45 двароў, 75 жыхароў.
Помнік на брацкай магіле савецкіх воінаў і партызан, якія загінулі ў 1944 г. у баях супраць нямецкафашысцкіх акупантаў. Каля вёскі археалагічны помнік — курганны могільнік, які мае 3 насыпы.
МЯЖНОЕ, былая вёска, зараз не існуе. Знаходзілася за 24 км ад Асіповіч, за 12 км ад чыгуначнай станцыі Дараганава.
Заснавана на мяжы розных зямельных уладанняў, таму так і названа. У 1897 г. пасёлак Гарадоцкай воласці Бабруйскага павета, 8 двароў, 46 жыхароў. У 1926 г. засценак, 20 двароў, 102 жыхары. У 1940 г. вёска, 60 двароў, 250 жыхароў. У 1971 г. жыхары пераселены ў іншыя месцы.
У 1983 г. пастаўлены помнік на магіле 86 жыхароў вёскі, загубленых гітлераўцамі 20.1.1943 г.
МЯЗОВІЧЫ, вёска, у калгасе «Каўгарскі», за 16 км ад Асіповіч, за 8 км ад чыгуначнай станцыі Дараганава, на шашы Асіповічы — Шышчыцы.
Вядомы з XVI ст. У 1517 г. сяло ў Глускай воласці Мінскага павета Вялікага княства Літоўскага, шляхецкая ўласнасць. 3 1793 г. у складзе Расійскай імперыі, з 1795 г. у Бабруйскім павеце Мінскай губерні. У сярэдзіне XIX ст. вёска ў складзе маёнтка Л. П. Вітгенштэйна Майсеевічы. У 1897 г. у Жыцінскай воласці Бабруйскага павета, 44 гаспадаркі, 286 жыхароў, карчма. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі адкрылася працоўная школа 1й ступені (у 1926 г. 45 вучняў). У 1940 г. 106 двароў, 424 жыхары. У 2001 г. 63 двары, 94 жыхары, магазін.
У 1975 г. і 1976 г. пастаўлены помнікі на 2 брацкіх магілах савецкіх воінаў, якія загінулі ў баях у 1941 — 1944 гг.
696
3 гісторыі населеных пунктаў
ПТУШЫЧЫ, веска, у калгасе «Каўгарскі», за 18 км ад Асіповіч, за 1 км ад чыгуначнай станцыі Дараганава, на левым беразе ракі Пціч.
Вядома па пісьмовых крыніцах з XVIII ст. У 1797 г. вёска, належала Дамініку Радзівілу, 21 жыхар мужчынскага полу. У 1838 г. уласнасць Л.П.Вітгенштэйна, частка яго маёнтка Каўгары, 22 рэвізскія душы. У 1897 г. вёска ў Новадарожскай воласці Бабруйскага павета, 18двароў, 128жыхароў. У 1917 г. 27 двароў, 184 жыхары. У 1940 г. 28 двароў, 83 жыхары. У 2001 г. 34 дворы, 56 жыхароў.
РАДУЦІЧЫ, вёска, цэнтр калгаса імя Ульянава, за 16 км ад Асіповіч, за 2 км ад чыгуначнай станцыі Дараганава, на правым беразе ракі Пціч.
Вядома з сярэдзіны XVI ст. У 1549 г. дзяржаўнае сяло ў Глускай воласці Мінскага павета Вялікага княства Літоўскага. 3 1793 г. у складзе Расійскай імперыі, з 1795 г. у Бабруйскім павеце Мінскай губерні. У 1797 г. 64 душы мужчынскага полу, уласнасць Дамініка Радзівіла. У 1844 г. цэнтр маёнтка Радуцічы, сумеснага ўладання памешчыкаў Бокшаў і Вітгенштэйнаў. У 1897 г. вёска ў Новадарожскай воласці Бабруйскага павета, 55 двароў, 374 жыхары. Дзейнічалі заезны двор, хлебазапасны магазін. Побач знаходзіліся аднайменныя панская сядзіба, 2 двары, 20 жыхароў, фальварак, 3 двары, 25 жыхароў, і лесапільны завод, 4 двары, 67 жыхароў. У 1908 г. адкрылася народнае вучылішча. У 1917 г. вёска (109 двароў, 613 жыхароў) і маёнтак (1 двор, 46 жыхароў). Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі на базе народнага вучылішча створана працоўная школа 1й ступені (у 1923 г. 84 вучні), працавала хатачытальня. У 1967 г. з Радуцічамі аб’яднанав. Каменка. У 2001 г. 140двароў, 338 жыхароў, праўленне калгаса, магазін, комплекс «Школа — дзіцячысад», бібліятэка, Дом культуры.
Помнікі на брацкай магіле савецкіх воінаў і партызан, якія загінулі ў гады Вялікай Айчыннай вайны; на магіле ахвяр фашызму; на магіле ўдзельніка грамадзянскай вайны А.К.Паланейчыка; у памяць землякоў, якія загінулі ў 1941 — 1945 гт.
СВІХАНАВА, вёска, у калгасе «Каўгарскі», за 14 км ад Асіповіч, за 7 км ад чыгуначнай станцыі Дараганава.
Заснавана на былых памешчыцкіх
землях колішнімі парабкамі ў 1920я гады. У 1940 г. 16 двароў, 52 жыхары. У 2001 г. 8 двароў, 12 жыхароў.
слогашчА, вёска, у калгасе імя Ульянава, за 16 км ад Асіповіч, за 3 км ад чыгуначнай станцыі Дараганава.
Вядома з XVII ст., упамінаецца ў 1630 г. як урочышча Бабруйскага староства Рэчыцкага павета Мінскага ваяводства Рэчы Паспалітай. У сярэдзіне XIX ст. вёска ўваходзіла ў склад маёнтка Л.П.Вітгенштэйна Радуцічы. У 1845 г. 7 двароў, 58 жыхароў. У 1897 г. у Новадарожскай воласці Бабруйскага павета, 22 двары, 165 жыхароў. У 1917 г. 42 двары, 255 жыхароў. У 2001 г. 43 двары, 69 жыхароў.
Каля вёскі знаходзіцца археалагічны помнік — стаянка бронзавага веку.
СЯЛЕЦ, вёска, у калгасе «Каўгарскі». За 20 км ад Асіповіч, за 3 км ад чыгуначнай станцыі Дараганава.
У 1897 г. у Новадарожскай воласці Бабруйскага павета, 21 двор, 152 жыхары. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі тут створана працоўная школа 1й ступені (у 1926 г. 46 вучняў), у 1929 г. працавала кузня. Перад Вялікай Айчыннай вайной 75 двароў, 342 жыхары. На 1.1.2001 г. 80 двароў, 85 жыхароў, магазін.
УЛЬЯНАЎКА, вёска, у калгасе «Каўгарскі», за 20 км ад Асіповіч, за 3 км ад чыгуначнай станцыі Дараганава.
Заснавана ў 1926 г. на былых панскіх землях колішнімі парабкамі і беднякамі. У 2001 г. 7 двароў, 9 жыхароў.
ДРЫЧЫНСКІ СЕЛЬСАВЕТ
АСТРОЎКІ, вёска, у калгасе «Шлях Ільіча», за 27 км ад Асіповіч, за 13 км ад чыгуначнай станцыі Фалічы, на левым беразе ракі Пціч.
Заснавана ў 1920я гады на былых памешчыцкіх землях колішнімі парабкамі і беднякамі. У 1940 г. 41 двор, 122 жыхары. У 2001 г. 15 двароў, 18 жыхароў.
ВЯЛІКІ БОР, вёска, цэнтр калгаса імя Чарняхоўскага, за 34 км ад Асіповіч, за 15 км ад чыгуначнай сганцыі Фалічы, на шашы Асіповічы — Шышчыцы.
У 2001 г. 81 двор, 236 жыхароў, калгас ная сядзіба, магазін, фельчарскаакушэрскі пункт, млын, аўтаматычная тэлефонная станцыя, бібліятэка.
На ўскраіне вёскі помнікі на брацкай магіле савецкіх воінаў і партызан, якія
697
3 матэрыяльнай і духоўнай спадчыны
загінулі ў баях з гітлераўскімі захопнікамі ў 1941 —1944 гг.
ДВОРЫШЧА, веска, у калгасе імя Чарняхоўскага, за 34 км ад Асіповіч, за 18 км ад чыгуначнай станцыі Фалічы. Заснавана ў 1920я гады на месцы колішняй сядзібы (Дворышча). У 2001 г. 24 двары, 33 жыхары.
ДРЫЧЫН, веска, цэнтр сельсавета і калгаса «Шлях Ільіча», за 29 км ад Асіповіч, за 12 км ад чыгуначнай станцыі Фалічы, на шашы Асіповічы — Шышчыцы.
У пачатку XX ст. пасёлак Дрычын Жыцінскай воласці Бабруйскага павета, 20 двароў, 98 жыхароў. Дзейнічалі царква і хлебазапасны магазін. У 1917 г. засценак Дрычын, 12 двароў, 65 жыхароў. 3 1957 г. цэнтр сельсавета. У 2001 г. 98 двароў, 248 жыхароў, філіял Беларусбанка, праўленне калгаса, лясніцтва, фельчарскаакушэрскі пункт, аддзяленне сувязі, аўтаматычная тэлефонная станцыя, магазін, сярэдняя школа, дзіцячы сад, бібліятэка.
ЖЫЦІН, вёска, у калгасе імя Чарняхоўскага, за 31 км ад Асіповіч, за 16 км ад чыгуначнай станцыі Фалічы, на правым беразе ракі Пціч.
Вядома з XVI ст. як сяло Жыцін, цэнтр аднайменнага маёнтка Мінскага ваяводства Вялікага княства Літоўскага. 3 1793 г. ў складзе Расійскай імперыі, з 1795 г. у Бабруйскім павеце Мінскай губерні. Спачатку з’яўлялася ўласнасцю Радзівілаў, а потым Вітгенштэйнаў. У 1872 г. пабудавана драўляная царква. У 1838 г. 70 двароў, 234 жыхары, царква, крама, карчма. У 1866 г. адкрыта народнае вучылішча. 3 пачатку 1880х гадоў цэнтр аднайменнай воласці, 76 двароў, 602 жыхары. У 1891 г. у народным вучылішчы вучыўся 41 хлопчык, настаўнікам быў К.Сыцько. У 1897 г. 151 двор, 1030 жыхароў, праваслаўная царква, народнае вучылішча, хлебазапасны магазін, крама, заезныдвор, карчма. Побач знаходзіўся аднайменны маёнтак
В.Ф.Дарагана, 2 двары, 57 жыхароў. У 1917 г. 232 двары, 1331 жыхар. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі народнае вучылішча пераўтворана ў працоўную школу 1й ступені (у 1922 г. 55 вучняў), адкрыты хатачытальня, урачэбны ўчастак. 3 1924 г. да 1957 г. цэнтр сельсавета. У 1927 г. адкрыта метэастанцыя. У 1940 г. 110 двароў, 489 жыхароў. У 2001 г. 56 двароў, 108 жыхароў, аддзяленне сувязі, магазін, Дом культуры.
ЗАНЯЦЕЧЧА, вёска, у калгасе імя Чарняхоўскага, за 32 км ад Асіповіч, за 12 км ад чыгуначнай станцыі Фалічы. Вядома з XIX ст. Паводле перапісу 1897 г., хутар Жыцінскай воласці Бабруйскага павета, 4 двары, 31 жыхар. У 1940 г. вёска, 63 двары, 235 жыхароў. У 2001 г. 22 двары, 31 жыхар.
КАНЦЫ, вёска, у калгасе «Шлях Ільіча», за 24 км ад Асіповіч, за 12 км ад чыгуначнай станцыі Дараганава, на шашы Асіповічы — Шышчыцы.
Вядома з XIX ст. У 1897 г. у Жыцінскай воласці Бабруйскага павета, 21 двор, 173 жыхары. У 1917 г. 43 двары, 280 жыхароў. У 2001 г. 41 двор, 64 жыхары.
На ўскраіне вёскі археалагічны помнік — курганны могільнік (2 курганы).
КРАМОК, вёска, цэнтр калгаса «Шлях Ільіча», за 30 км ад Асіповіч, за 14 км ад чыгуначнай станцыі Фалічы, на левым беразе ракі Пціч.
Вядомы з XVIII ст. У 1797 г. вёска Бабруйскага павета, уласнасць Дамініка Радзівіла. У сярэдзіне XIX ст. належала князю Л.П.Вітгенштэйну, уваходзіла ў маёнтак Жыцін. У 1897 г. у Жыцінскай воласці, 100 двароў, 645 жыхароў, хлебазапасны магазін, карчма. У 1917 г. 159 двароў, 892 жыхары, народнае вучылішча, у якім настаўнікам працаваў Мікалай Рымашэўскі. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі на базе народнага вучылішча створана працоўная школа 1й ступені (у 1923 г. 47 вучняў). У 1967 г. з Крамком аб’яднана в. Юравічы. У 2001 г. 99 двароў, 164 жыхары, калгасная сядзіба, рамонтныя механічныя майстэрні, магазін, праваслаўная царква, Дом культуры, млын.
Помнікі на мясцовых могілках на 3 брацкіх і 1 адзіночнай магілах савецкіх воінаў, якія загінулі ў гады Вялікай Айчыннай вайны.
МАЙСЕЕВІЧЫ, вёска, у калгасе «Шлях Ільіча», за 26 км ад Асіповіч, за 11 км ад чыгуначнай станцыі Фалічы, на правым беразе ракі Пціч.
Вядома з XIX ст. як вёска Бабруйскага павета. У 1838 г. 151 рэвізская душа, памешчыцкая ўласнасць. У 1844 г. цэнтр аднайменнага маёнтка, уласнасць князя Л.П.Вітгенштэйна. У 1897 г. у Жыцінскай воласці Бабруйскага павета, 71 двор, 467 жыхароў, працавалі карчма, хлебазапасны магазін. Побач знаходзіўся маёнтак Майсеевічы, 1 двор, 15 жыхароў. У 1908 г.
698
3 гісторыі населеных пунктаў
адкрыта народнае вучылішча, настаўнікам працаваў Мікалай Плышэўскі. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі народнае вучылішча пераўтворана ў працоўную школу 1й ступені (у 1926 г. 50 вучняў). У 1940 г. 160 двароў, 753 жыхары. У 2001 г. 102 двары, 172 жыхары, магазін, млын.
У 1975 г. на брацкай магіле савецкіх воінаў (у лесе, каля вёскі), якія загінулі ў баях супраць нямецкафашысцкіх захопнікаў у 1941, 1944 гг., пастаўлены абеліск. Недалёка ад вёскі, на беразе р. Пціч, знаходзіцца археалагічны помнік стаянка бронзавага века. Радзіма Героя Савецкага Саюза С.М.Каданчыка.
ПЯСЧАНКА , вёска, у калгасе імя Чарняхоўскага, за 35 км ад Асіповіч, за 18 км ад чыгуначнай станцыі Фалічы, на правым беразе ракі Пціч.
Узнікла ў 1920я гады на былых памешчыцкіх землях. У 1940 г. 32 двары, 161 жыхар. У 2001 г. 24 двары, 38 жыхароў.
КАМЕНІЦКІ СЕЛЬСАВЕТ
АСАВОК, вёска, у калгасе «Новы шлях», за 28 км ад Асіповіч, за 3 км ад чыгуначнай станцыі Градзянка.
Вядомы з XIX стагоддзя. У 1897 г. засценак Пагарэльскай воласці Ігуменскага павета, 7 двароў, 54 жыхары. У 1917 г. упамінаецца як фальварак, 6 двароў, 52 жыхары. У 1924 г. 11 двароў, 50 жыхароў. У 1940 г. 53 двары, 240 жыхароў. У снежні 1943 г. гітлераўскі карны атрад знішчыў 141 жыхара і часткова спаліў вёску. У 2001 г. 29 двароў, 59 жыхароў, магазін.
У 1974 г. на магіле ахвяр фашызму і на магіле М. А.Казачонка пастаўлены помнікі.
К АЗІМІР АВА, вёска, у калгасе «Новы шлях», за 25 км ад Асіповіч, за 5 км ад чыгуначнай станцыі Градзянка.
Вядома з сярэдзіны XIX ст. як маёнтак памешчыкаў Нямчынавічаў. У 1897 г. фальварак Пагарэльскай воласці Ігуменскага павета, 11 ‘двароў, 62 жыхары. У пачатку XX ст. засценак, 10 двароў, 37 жыхароў. У 1917 г. на месцы сучаснай вёскі з назвай Казімірава былі 3 населеныя пункты: ваколіца (18 двароў, 116 жыхароў); хутары Казімірава 1е (5 двароў, 27 жыхароў) і Казімірава 2е (4 двары, 28 жыхароў). У 1926 г. вёска, 21 двор, 122 жыхары. У Вялікую Айчынную вайну вёска часткова спалена гітлераўцамі. У 2001 г. 4
двары, 4 жыхары. Дзейнічае касцёл (пабудаваны ў 1904 г.).
КАМЕНІЧЫ, вёска, цэнтр сельсавета і калгаса «Новы шлях», за 28 км ад Асіповіч, за 6 км ад чыгуначнай станцыі Градзянка.
Вядомы з XVI ст. У 1513 г. дзяржаўнае сяло Каменічы Свіслацкай воласці Мінскага ваяводства ВКЛ. У 1560 г. 14 двароў. У 1561 г. уваходзіла ў маёнтак «Свіслач», якім валодаў М.Гарабурда. 3 1793 г. у складзе Расійскай імперыі, з 1795 г. у Ігуменскім павеце Мінскай губерні. У сярэдзіне XIX ст. уласнасць памешчыкаў Пятроўскіх. У 1880я гады 30 двароў, 545 жыхароў. Працаваў млын. Раз у год, у красавіку, праводзіўся кірмаш. Паводле перапісу 1897 г., тут існавалі вёскі Вялікія Каменічы (68 двароў, 449 жыхароў, млын, царква, школа царкоўнай граматы, хлебазапасны магазін), і Малыя Каменічы (19 двароў, 113 жыхароў), яны адносіліся да Пагарэльскай воласці Ігуменскага павета. У 1917 г. існавалі в. Вялікія Каменічы (92 двары, 512 жыхароў, працавала народнае вучылішча, настаўнік В.Восіпаў), в. Малыя Каменічы (30 двароў, 192 жыхары) і маёнтак Каменічы (2 двары, 21 жыхар). У 1926 г. у Вялікіх Каменічах 99 двароў, 505 жыхароў, у Малых Каменічах 35 двароў, 180 жыхароў. У 1929 г. адкрыта хатачытальня, працавалі кузня і ваўначоска. У Вялікую Айчынную вайну гітлераўцы тройчы палілі Каменічы (у студзені 1943 г., лютым і маі 1944 г.), загубілі 25 мірных жыхароў. 23.2.1944 г. недалёка ад вёскі загінуў у баі з гітлераўцамі партызан Б.Дзмітрыеў, якому пасмяротна было прысвоена званне Героя Савецкага Саюза. 3 1954 г. цэнтр сельсавета. У 1967 г. Вялікія і Малыя Каменічы аб’яднаны ў адну в. Каменічы.
У 2001 г. 133 двары, 384 жыхары, лясніцтва, фельчарскаакушэрскі пункт, аўтаматычная тэлефонная станцыя, ветэрынарны пункт, аддзяленні сувязі і ашчаднага банка, комплекс «Сярэдняя школа — дзіцячы сад», млын, Дом культуры, бібліятэка.
Паблізу вёскі размешчаны 3 археалагічныя помнікі — курганныя могільнікі (усяго 119 насыпаў). У 1985 г. пастаўлены помнік землякам, якія загінулі ў Вялікую Айчынную вайну.
ПРЫЦЕРПА, вёска, у калгасе «Новы шлях», за 36 км ад чыгуначнай станцыі
699
3 матэрыяльнай і духоўнай спадчыны
Асіповічы, на правым беразе ракі Бярэзіна.
Вядома з XIX ст. У 1897 г. засценак Пагарэльскай воласці Ігуменскага павета, 12 двароў, 92 жыхары. У 1926 г. вёска, 26 двароў, 135 жыхароў. У 1940 г. 33 двары, 105 жыхароў. У 2001 г. 10 двароў, 12 жыхароў.
У 1966 г. каля вёскі пастаўлены помнік на магіле партызана, які загінуў
19.9.1942 г. у баі супраць нямецкафашысцкіх захопнікаў.
ЦЭЗАРАВА, вёска, у калгасе «Новы шлях», за 28 км ад Асіповіч, за 8 км ад чыгуначнай станцыі Градзянка, на шашы Г радзянка — Свіслач.
Вядома з пачатку XX ст. Паводле перапісу 1917 г., тут знаходзіліся аднайменныя ўрочышча (3 двары, 21 жыхар) і лясная старожка (1 двор, 5 жыхароў). У 1926 г. пасёлак, 4 двары, 18 жыхароў. У 2001 г. 30 двароў, 61 жыхар, магазін.
ЯНОЎКА, вёска, у калгасе «Новы шлях», за 27 км ад Асіповіч, за 6 км ад чыгуначнай станцыі Градзянка.
Вядома з XIX ст. У 1897 г. засценак Пагарэльскай воласці Ігуменскага павета, 12 двароў, 101 жыхар. У 1917 г. тут існавалі пад назвай Яноўка 2 паселішчы: вёска (8 двароў, 41 жыхар) і засценак (11 двароў, 50 жыхароў). У 1926 г. вёска, 31 двор, 129 жыхароў, працоўная школа 1й ступені (70 вучняў), хатачытальня. 3 1926 г. да 1954 г. цэнтр сельсавета. Зімой 1941 г. партызаны знішчылі размепгчаны ў вёсцы паліцэйскі гарнізон, у адказ гітлераўцы расстралялі 22 яе мірных жыхароў. У 2001 г. 28 двароў, 66 жыхароў, магазін.
У 1974 г. на магіле партызана У.А. Богуша, які загінуў у 1942 г. у баі супраць нямецкафашысцкіх захопнікаў, пастаўлены помнік.
КАРЫТНЕНСКІ СЕЛЬСАВЕТ
БОРТНАЕ, былая вёска. Размяшчалася за 13 км ад чыгуначнай станцыі Ясень.
Перад Вялікай Айчыннай вайной тут было 18 двароў, 100 жыхароў. У студзені 1943 г. нямецкафашысцкія карнікі спалілі вёску і загубілі 98 яе жыхароў. Вёска не адрадзілася.
У 1967 г. на месцы вёскі пастаўлены абеліск. Увекавечана ў мемарыяльным комплексе «Хатынь».
ДЗЕМЕНКА, вёска, у калгасе «Карытнае», за 19 км ад Асіповіч, за 6 км ад чыгуначнай станцыі Ясень.
Вядома з XVII ст. У 1639 г. упамінаецца як урочышча Бабруйскага староства Рэчыцкага павета Мінскага ваяводства ВКЛ. 3 1793 г. у складзе Расійскай імперыі, з 1795 г. у Бабруйскім павеце Мінскай губерні. У 1897 г. вёска Гарадоцкай воласці Бабруйскага павета, 12 двароў, 76 жыхароў. У пачатку XX ст. засценак, 7 двароў, 46 жыхароў. У 1926 г. вёска, 22 двары, 112 жыхароў. У 1940 г. 18 двароў, 147 жыхароў. У 2001 г. 28 двароў, 71 жыхар.
У 1967 г. на магіле савецкага воіна, які загінуў у 1941 г. у баі супраць нямецкафашысцкіх захопнікаў, пастаўлены помнік.
КАРАНЫ, вёска, у калгасе «Карытнае», за 7 км ад чыгуначнай станцыі Асіповічы, на шашы Асіповічы — Глуша.
У сярэдзіне XIX ст. казённая (дзяржаўная) вёска, потым належала памешчыкам Шашкам. У 1890 г. працавала школа царкоўнай граматы (вучылася 10 хлопчыкаў і 5 дзяўчынак). У 1897 г. вёска ў Замошскай воласці Бабруйскага павета, 42 двары, 267 жыхароў. У 1917 г. хутары Караны, ббдвароў, 397 жыхароў. У 1921 г. адкрыта працоўная школа 1й ступені (у 1926 г. 59 вучняў). У 1940 г. 102 двары, 407 жыхароў. У 2001 г. 62 двары, 113 жыхароў, лясніцтва, магазін, клуб, бібліятэка.
У 1968 г. на брацкай магіле савецкіх воінаў, якія загінулі ў Вялікую Айчынную вайну, пастаўлены помнік.
КАРЫТНАЕ, вёска, цэнтр сельсавета і калгаса «Карытнае», за 16 км ад Асіповіч, за 12 км ад чыгуначнай станцыі Ясень, на шашы Асіповічы — Глуша.
Вядома з XVII ст. Паводле юрыдычных актаў 1639 г., адносілася да Бабруйскага староства Мінскага ваяводства Рэчы Паспалітай. 3 1793 г. сяло ў Расійскай імперыі, з 1795 г. у Бабруйскім павеце. У сярэдзіне XIX ст. уласнасць памешчыкаў Узлоўскіх. У 1868 г. у Карытненскай сядзібе памешчыка К.Вайніловіча гасціў знакаміты беларускі драматург і паэт
В.ДунінМарцінкевіч. У 1897 г. тут існавалі сяло Карытна (4 двары, 23 жыхары, працавала царква і заезны двор); сяло ЗадарожжаКарытна (50 двароў, 273 жыхары, карчма, хлебазапасны магазін, лаўка) і маёнтак Карытна (62 жыхары), усе паселішчы адносіліся да Гарадоцкай воласці Бабруйскага павета. У 1900 г. у сяле ЗадарожжаКарытна была адкрыта царкоўнапрыходская школа. У 1917 г. у
700
3 гісторыі населеных пунктаў
сяле Карытна 63 двары, 393 жыхары, царква, у маёнтку Карытна 120 жыхароў. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі адкрыта працоўная школа 1й ступені (у 1923 г. 50 вучняў). У 1923 г. створаны фельчарскі пункт. 3 1924 г. цэнтр сельсавета. У 1925 г. адкрыта хатачытальня і сельскагаспадарчая школа з трохгадовым тэрмінам навучання (у 1926 г. 74 вучні). У 1926 г. існавалі з назвай Карытнае пасёлак (17 двароў, 82 жыхары) і вёска (73 двары, 293 жыхары). У Вялікую Айчынную вайну гітлераўцы разрабавалі вёску, спалілі 15 двароў, загубілі 8 мірных жыхароў, у т.л. першага старшыню калгаса П.Л.Доўгага. У 1967 г. да вёскі далучаны пасёлак Карытнае. У 2001 г. 195 двароў, 496 жыхароў, рамонтнамеханічныя майстэрні, магазін, аддзяленне сувязі, філіял Беларусбанка, аўтаматычная тэлефонная станцыя, амбулаторыя, аптэка, сярэдняя школа, дзіцячы сад, Дом культуры, дзіцячая музычная школа, ветэрынарны пункт, бібліятэка, грамадская лазня.
У 1975 г. на брацкай магіле савецкіх воінаў, якія загінулі у баях з нямецкафашысцкімі захопнікамі, пастаўлены помнік. Захавалася частка памешчыцкай сядзібы Вайніловічаў — парк пейзажнага тыпу.
КОХАНАЎКА, вёска, у калгасе «Карытнае», за 15 км ад Асіповіч, за 12 км ад чыгуначнай станцыі Татарка.
Вядома з XIX ст. Паводле перапісу 1897 г., урочышча Гарадоцкай воласці Бабруйскага павета, 1 двор, 8 жыхароў. У пачатку XX ст. засценак. У 1917 г. існавалі 2 паселішчы з назвай Коханаўка: фальварак (1 двор, 15 жыхароў) і хутар (4 двары, 30 жыхароў). У 1967 г. да вёскі далучаны пасёлак Білоб. У 2001 г. 28 двароў, 46 жыхароў.
КРАСНІК, былая вёска ў Карытненскім сельсавеце, за 17 км ад Асіповіч, за 7 км ад чыгуначнай станцыі Ясень.
У 1897 г. пасёлак Гарадоцкай воласці Бабруйскага павета, 8 двароў, 62 жыхары. У 1940 г. вёска, 25 двароў, 126 жыхароў. У Вялікую Айчынную вайну (чэрвень 1944 г.) гітлераўцы спалілі 21 двор. У 1999 г.
1 двор, 1 жыхар.
СТАРОЕ СЯЛО, вёска, у калгасе «Карытнае», за 13 км ад Асіповіч, за 10 км ад чыгуначнай станцыі Татарка, на шашы Асіповічы — Глуша.
У пачатку XX ст. засценак у Гарадоцкай воласці Бабруйскага павета, 19 двароў, 93 жыхары. У 1917 г. таксама вядома як засценак, 18 двароў, 93 жыхары. У 1926 г. вёска, 18 двароў, 83 жыхары. У 2001 г. 14двароў, 21 жыхар.
СТАРОНКА, былая вёска ў Карытненскім сельсавеце, за 17 км ад Асіповіч, за 8 км ад чыгуначнай станцыі Татарка.
У 1926 г. 24 двары, 114жыхароў. У 1940 г. Збдвароў, 168жыхароў. У 1943 г. нямецкафашысцкія акупанты спалілі вёску і загубілі 101 жыхара. Пасля вайны вёска не адрадзілася. Увекавечана ў мемарьшльным комплексе «Хатынь».
СУХЛАВА, вёска, у калгасе «Карытнае». У 2001 г. 12 двароў, 13 жыхароў.
ТАРАСАВІЧЫ, вёска, у калгасе «Карытнае», за 18 км ад Асіповіч, за 10 км ад чыгуначнай станцыі Ясень, на шашы Асіповічы — Глуша.
Вядома з XVIII ст. 3 1793 г. у складзе Расійскай імперыі, з 1795 г. у Бабруйскім павеце Мінскай губерні. У 1797 г. належала Дамініку Радзівілу. У 1818 г. пабудавана праваслаўная царква. У 1847 г. 21 двор, 147 жыхароў, памешчьщкая ўласнасць. У 1897 г. вёска ў Гарадоцкай воласці Бабруйскага павета, 49 двароў, 351 жыхар. Працаваў хлебазапасны магазін. Побач знаходзілася сядзіба Тарасавічы (2 двары, 48 жыхароў). Дзейнічаў паравы млын.
У 1917 г. існавалі побач вёскі Тарасавічы (72 двары, 443 жыхары) і Новыя Тарасавічы (66 двароў, 383 жыхары). Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі адкрыта працоўная школа 1й ступені (у 1925 г. 50 вучняў) і хатачытальня. У 1926 г. існавалі побач вёскі Старыя Тарасавічы (83 двары, 355 жыхароў) і Новыя Тарасавічы (58 двароў, 298 жыхароў). У 1929 г. адкрыта хатачытальня. У Вялікую Айчынную вайну гітлераўцы абрабавалі вёску, спалілі 42 двары і знішчылі 136 мірных жыхароў. У 1967 г. Старыя і Новыя Тарасавічы аб’яднаны ў вёску Тарасавічы. У 2001 г. 53 двары, 82 жыхары.
У 1967 г. на брацкай магіле савецкіх ваеннапалонных, расстраляных нямецкафашысцкімі захопнікамі ў 1942 г., пастаўлены помнік.
УБАЛАЦЦЕ, вёска, у калгасе «Карытнае», за 18 км ад Асіповіч, за 9 км ад чыгуначнай станцыі Ясень, каля вытокаў ракі Ваўчанкі.
701
3 матэрыяльнай і духоўнай спадчыны
Вядома з XVIII ст. У 1797 г. вёска, уласнасць Дамініка Радзівіла. У 1818 г. пабудавана праваслаўная царква. У 1847 г. 21 двор, 147 жыхароў. У 1897 г. у Гарадоцкай воласці Бабруйскага павета, 29 двароў, 293 жыхары. У пачатку XX ст. 51 двор, 456 жыхароў. У 1917 г. 58двароў, 373 жыхары. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі створана працоўная школа 1й ступені (у 1926 г. 50 вучняў). У 1926 г. побач існавалі з назвай Убалацце вёска (63 двары, 352 жыхары) і пасёлак (8 двароў, 39 жыхароў). У 2001 г. 25 двароў, 46 жыхароў.
ШЫПЫ, былая вёска ў Карытненскім сельсавеце, за 20 км ад Асіповіч, за 4 км ад чыгуначнай станцыі Ясень.
Вядома з XIX ст. У пачатку XX ст. пасёлак у Гарадоцкай воласці Бабруйскага павета, 13 двароў, 120 жыхароў. У 1917 г. вядомы як засценак, 12 двароў, 89 жыхароў. У 1926 г. вёска, 21 двор, 111 жыхароў.
У 2001 г. 1 двор, 2 жыхары.
ЛАПІЦКІ СЕЛЬСАВЕТ
АЗЯРЫШЧА, вёска, у калгасе «Чырвоны ўдарнік», за 13 км ад Асіповіч, за 5 км ад чыгуначнай станцыі Лапічы.
Вядома з XIX ст. У 1897 г. вёска ў Пагарэльскай воласці Ігуменскага павета Мінскай губерні, 25 двароў, 156 жыхароў. У 1917 г. 37 двароў, 189 жыхароў. У 1926 г. 44 двары, 234 жыхары.
У 2001 г. 27 двароў, 40 жыхароў. Каля вёскі, у лесе, на левым беразе Асіповіцкага вадасховішча, ёсць археалагічны помнік — курганны могільнік (130 насыпаў).
БРАДОК, вёска, у калгасе «Балынавік», за 18 км ад Асіповіч, за 2 км ад чыгуначнай станцыі Лапічы.
Узнікла ў 1920я гады на былых памешчыцкіх землях. У 1940 г. 10 гаспадарак, 43 жыхары. У 2001 г. 5 двароў, 7 жыхароў.
ВЕСЯЛОВА, былая вёска ў Лапіцкім сельсавеце. Размяшчалася за 30 км ад Асіповіч, за 3 км ад чыгуначнай станцыі Уборак.
Напярэдадні Вялікай Айчыннай вайны ў вёсцы было 15 двароў, 72 жыхары. У маі 1943 г. нямецкафашысцкія акупанты спалілі вёску і загубілі 60 яе жыхароў. Пасля вайны не адрадзілася. Увекавечана ў мемарыяльным комплексе Хатынь.
ВЯЛІКАЯ ГРАВА, вёска, у калгасе «Чырвоны ўдарнік», за 16 км ад Асіповіч, за 6 км ад чыгуначнай станцыі Лапічы, на рацэ Граўка.
Вядома з 1560 г. як сяло Грава Свіслацкай воласці Мінскіх павета і ваяводства ВКЛ, 28 гаспадарак, з’яўлялася дзяржаўнай уласнасцю. 3 1793 г. у складзе Расійскай імперыі, вёска, з 1795 г. у Ігуменскім павеце Мінскай губерні. У 1897 г. у Пагарэльскай воласці Ігуменскага павета, 91 двор, 542 жыхары. Дзейнічала царква. Побач знаходзілася аднайменная сядзіба з вадзяным млынам, 4 жыхары. У пачатку XX ст. 109 двароў, 693 жыхары. У 1917 г. упамінаецца пад назвай Вялікая Грава, 120 двароў, 691 жыхар. У 1926 г. 135 двароў, 684 жыхары, дзейнічала працоўная школа 1й ступені (63 вучні). У 2001 г. 77 двароў, 142 жыхары, магазін.
ВЯРБІЛАВА, вёска, у калгасе «Бальшавік», за 18 км ад Асіповіч, за 1 км ад чыгуначнай станцыі Лапічы.
Заснавана ў 1920я гады на былых памешчыцкіх землях. У 1940 г. 18 двароў, 90 жыхароў. У студзені 1943 г. гітлераўцы спалілі вёску і знішчылі 45 яе жыхароў. У 2001 г. 16 двароў, 30 жыхароў.
ГОМАНАЎКА, вёска, у калгасе «Бальшавік», за 23 км ад Асіповіч, за 7 км ад чыгуначнай станцыі Лапічы.
Вядома з XVIII ст. У 1760 г. засценак Гоманаўка ўваходзіў у склад дзяржаўнага маёнтка Лапічы. У 1793 г. вёска, далучана да Расійскай імперыі, з 1795 г. у Ігуменскім павеце. У 1884 г. адкрыта школа царкоўнай граматы. У 1897 г. у Пагарэльскай воласці Ігуменскага павета, 24 двары, 165 жыхароў. У 1917 г. 40 двароў, 240 жыхароў. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі адкрыта працоўная школа 1й ступені (37 вучняў у 1926 г.). У 1926 г. 37 двароў, 187 жыхароў. У студзені 1943 г. гітлераўцы спалілі вёску
1 знішчылі 19 мірных жыхароў. У 2001 г.
2 двары, 2 жыхары.
ДУБРАЎКА, вёска, у калгасе «Бальшавік», за 20 км ад Асіповіч, за 3 км ад чыгуначнай станцыі Лапічы.
Вядома з пачатку XX ст. У 1917 г. хутар Дубраўка Пагарэльскай воласці Ігуменскага павета, 1 двор, 5 жыхароў. У 1967 г. з Дубраўкай аб’яднана сумежная вёска Восава. У 2001 г. 12 двароў, 21 жыхар.
ДУБРОВА, вёска, у калгасе «Чырвоны ўдарнік», за 17 км ад Асіповіч, за 4 км ад чыгуначнай станцыі Уборак, на левым беразе ракі Граўка.
У пачатку XX ст. вядома як фальварак Дуброва Пагарэльскай воласці Ігуменскага
702
3 гісторыі населеных пунктаў
павета, 1 двор, 15 жыхароў, уласнасць А.Радзівіла. У 1917 г. фальварак, 1 двор, 20 жыхароў. Побач знаходзіліся лясніцтва і пейзажны парк плошчай 1,5 га (закладзены ў 1909 г.). На тэрыторыі парка расло больш за 100 відаў парод дрэў і кустоў, прывезеных з розных краін і кантынентаў свету. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі парк быў нацыяналізаваны і пераўтвораны ў Жорнаўскую лясную вопытную станцыю. У 1967 г. да Дубровы далучаны сумежны пасёлак Жорнаўка і вёска Восава. У 2001 г. 37 двароў, 101 жыхар, магазін, дзяржаўная лесагаспадарчая ўстанова «Жорнаўская эксперыментальная лясная база Інстытута лесу НАН Беларусі».
ЖОРНАЎКА, вёска, цэнтр калгаса «Чырвоны ўдарнік», за 18 км ад Асіповіч, за 3 км ад чыгуначнай станцьй Уборак, на шашы Лапічы — Градзянка.
Старажытнае паселішча. Па пісьмовых крыніцах вядома з 1560 г. як прыватнае сяло Жорнаўка Свіслацкай воласці Мінскіх павета і ваяводства ВКЛ. 3 1793 г. у складзе Расійскай імперыі, з 1795 г. у 1гуменскім павеце Мінскай губерні. У 1827 г. сяло, памешчыцкая ўласнасць. У 1884 г. адкрыта школа граматы (у 1890 г. 15 вучняў). У 1897 г. сяло Жорнаўка Пагарэльскай воласці Ігуменскага павета, 34 двары, 247 жыхароў. Дзейнічала царква. Побач знаходзіўся маёнтак Жорнаўка, 1 двор, 57 жыхароў. У пачатку XX ст. вёска, 42 двары, 278 жыхароў, працавалі царква і земскае народнае вучылішча (з 1907 г.); фальварак Жорнаўка (1 двор, 82 жыхары). У 1917 г. вёска, 49 двароў, 347 жыхароў. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі на базе дарэвалюцыйнай школы створана працоўная школа 1й ступені (у 1923 г. 41 вучань). У 1926 г. 60 двароў, 336 жыхароў, адкрыта лесатэхнічная школатрохгодка, у якую прымаліся навучэнцы з сямігадовай адукацыяй. 3 1927 г. працуе метэаралагічная станцыя. У 1967 г. да Жорнаўкі далучаны вёскі Чырвоная Шва, Падбор’е, Падбярэззе і Заброддзе.
У 2001 г. 135 двароў, 438 жыхароў, лясніцтва, рамонтныя майстэрні, магазін, аўтаматычная тэлэфонная станцыя, фельчарскаакушэрскі пункт, аддзяленне сувязі, дзіцячы сад, сярэдняя школа, Дом культуры, бібліятэка.
У 1973 г. у гонар дружбы народаў СССР пастаўлены помнік.
ЖУКАЎКА, вёска, у калгасе «Бальшавік», за 20 км ад Асіповіч, за 3 км ад чыгуначнай станцыі Уборак.
Па пісьмовых крыніцах вядома з XVIII ст. У 1760 г. упамінаецца як засценак у складзе маёнтка Лапічы Рэчы Паспалітай, 4 двары. 3 1793 г. у Расійскай імперыі. 3 1795 г. у Ігуменскім павеце Мінскай губерні. У 1897 г. засценак Пагарэльскай воласці Ігуменскага павета, 14 двароў, 51 жыхар. У пачатку XX ст. вёска, 13 двароў, 78 жыхароў. У 1926 г. 27 двароў, 166 жыхароў. У 2001 г. 9 двароў, 10 жыхароў.
ЗОРКА, вёска, у калгасе «Чырвоны ўдарнік», за 19 км ад Асіповіч, за 3 км ад чыгуначнай станцыі Уборак, на шашы Лапічы — Градзянка.
Узнікла ў 1922 г. на землях былога памешчыцкага маёнтка «Жорнаўка». У 1940 г. 18 двароў, 82 жыхары. У 2001 г. 6 двароў, 10 жыхароў.
КРЫЧАВЕЦ, вёска, у калгасе «Чырвоны ўдарнік», за 21 км ад Асіповіч, за 2 км ад чыгуначнай станцьй Уборак.
У старажытных дакументах упамінаецца як засценак. У пачатку XX ст. засценак Пагарэльскай воласці Ігуменскага павета, 5 двароў, 58 жыхароў. У 1917 г. 11 двароў, 62 жыхары. У 2001 г. 11 двароў, 18 жыхароў.
ЛАПІЧЫ, вёска, цэнтр сельсавета і калгаса «Бальшавік», за 17 км ад Асіповіч, за 3 км ад чыгуначнай станцьй Лапічы, на беразе Асіповіцкага вадасховішча.
Па пісьмовых крыніцах Лапічы вядомы з 1560 г. як дзяржаўнае сяло Свіслацкай воласці Мінскіх павета і ваяводства ВКЛ, 39 гаспадарак. У 1717 г. памешчыцкая ўласнасць. У 1768 г. цэнтр маёнтка Лапічы, 31 двор. У 1841 г. упамінаецца як вёска, уласнасць памешчыка Незабытоўскага. У 1856 г. адкрыта народнае вучылішча. У 1861 г. мястэчка Лапічы, 60 гаспадарак, 396 жыхароў. У 1868 г. пабудавана драўляная царква. У пачатку 1880х гадоў 62 двары, 254 жыхары. Дзейнічалі заезны двор, 3 лаўкі, раз у год праводзіўся кірмаш. У 1891 г. у народным вучылішчы вучылася 6 дзяўчынак і 35 хлопчыкаў. У 1893 г. заснавана мукамольнакрупяное прадпрыемства з паравым рухавіком.
У 1897 г. мястэчка Лапічы Пагарэльскай воласці Ігуменскага павета, 114 двароў, 20 дробных лавак, 4 піцейныя дамы, віннагарэлачны склад. Побач з мястэчкам
703
3 матэрыяльнай і духоўнай спадчыны
знаходзілася сяло Лапічы, 108 двароў, 672 жыхары, народнае вучылішча, царква, хлебазапасны магазін. Непадалёку знаходзіліся аднайменныя вадзяны млын (6 жыхароў), маёнтак (15 жыхароў) і выселак (8 жыхароў).
У пачатку XX ст. дзейнічалі народнае вучылішча (настаўніца — Алена Баркоўская), царкоўнапрыходская школа і лясніцтва. У 1913 г. адкрыта паштоватэлеграфнае аддзяленне. У 1917 г. з назвай Лапічы побач існавалі мястэчка (113 двароў, 809 жыхароў, з іх 743 яўрэі, 63 беларусы, 3 палякі) і сяло (120 двароў, 854 жыхары, усе беларусы).
Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі на базе народнага вучылішча створана працоўная школа 1й ступені (для яе ў 1927 г. пабудаваны новы будынак), 2 хатычытальні. У 1925 г. пачаў працаваць гонтавы завод. У 1926 г. у мястэчку Лапічы 107 двароў, 824 жыхары, у сяле Лапічы 160 двароў, 807 жыхароў. У 1927 — 1928 г. заснавана шавецкая майстэрня, пачалі працаваць радзільны дом і грамадская лазня.
У 1942 г. партызаны разграмілі размешчаны ў Лапічах нямецкафашысцкі гарнізон. Акупанты разрабавалі вёску і загубілі 819 мірных жыхароў. Пры вызваленні вёскі 30 чэрвеня 1944 г. вызначыўся камандзір гарматы старшы сяржант
С.П.Уласенка, які пасмяротна атрымаў званне Героя Савецкага Саюза. Пасля вайны ў Лапічах існаваў дзіцячы дом. У 1967 г. з вёскай аб’яднаны суседнія вёскі Зарэчча і Прытыка, пасёлкі Лапічы 1я, Лапічы 2я.
У 2001 г. 364 двары, 968 жыхароў, рамонтнамеханічныя майстэрні, лесапільня, станцыя падземнага захавання прыроднага газу, лясніцтва, бальніца, аптэка, дзіцячы сад, аддзяленні сувязі і Беларусбанка, аўтаматычная тэлефонная станцыя, 3 магазіны, Дом быту, Дом культуры, бібліятэка, дзіцячы санаторый « Лапічы».
На паўднёвай ускраіне вёскі размешчаны археалагічны помнік — гарадзішча ранняга жалезнага веку.
У 1975 г. на брацкай магіле савецкіх воінаў і партызан, на магіле ахвяр фашызму, якія загінулі ў Вялікую Айчынную вайну, пастаўлены помнікі.
ЛАПІЧЫ, чыгуначная станцыя на лініі Верайцы — Градзянка, за 18 км ад Асіповіч.
Заснавана ў 1911 г. на тэрыторыі дзяржаўнай лясной дачы ў сувязі з будаўніцтвам чыгуначнай веткі Верайцы — Градзянка. Першым начальнікам станцыі быў Яўген Златавярхоўнікаў. У 1921 г. 20 двароў, 81 жыхар. У 1940 г. 20 двароў, 90 жыхароў. У Вялікую Айчынную вайну станцыя была спалена гітлераўскімі карнікамі. У 2001 г. 44 двары, 104 жыхары, магазін.
лочын, вёска, у калгасе «Чырвоны ўдарнік», за 27 км ад Асіповіч, за 5 км ад чыгуначнай станцыі Уборак на лініі Верайцы —Градзянка, на беразе Лочынскага возера.
Вядомы з пачатку XIX ст. як вёска і маёнтак Лочын Ігуменскага павета. У 1820 г. Лочын і Сёмкава Слабада былі прададзены харунжым Бабруйскага павета Ігнасем Есьманам барону Якубу фон Офенбергу. У 1887 г. адкрыта школа царкоўнай граматы. У 1897 г. вёска Лочын Пагарэльскай воласці Ігуменскага павета, 30 двароў, 205 жыхароў. Дзейнічалі хлебазапасны магазін і царква. Побач знаходзіўся аднайменны памешчыцкі маёнтак, 30 жыхароў. У 1899 г. заснаваны лесапільнае, мукамольнае і крухмальнае прадпрыемствы. У пачатку XX ст. у вёсцы 38 двароў, 364 жыхары, у маёнтку 38 жыхароў. У 1917 г. у вёсцы 39 двароў, 242 жыхары, у маёнтку Лочын 64 жыхары. У 1926 г. 41 двор, 191 жыхар. У 1924 г. адкрыта працоўная школа 1й ступені (у 1926 г. 100 вучняў). У 1940 г. 77 двароў, 436 жыхароў. У маі 1943 г. вёска была спалена гітлераўцамі, знішчана больш за 200 мірных жыхароў. У 1967 г. да Лочына далучана вёска Віктараўка. У 2001 г. 19 двароў, 37 жыхароў. У 1976 г. на брацкай магіле ахвяр фашызму пастаўлены помнік.
МАЛАЯ ГРАВА, вёска, у калгасе «Чырвоны ўдарнік», за 16 км ад Асіповіч, за 3,5 км ад чыгуначнай станцыі Лапічы, на рацэ Граўка.
Вядома з XIX ст. У 1897 г. вёска Малаграўка Пагарэльскай воласці Ігуменскага павета Мінскай губерні, 53 двары, 341 жыхар. Дзейнічала царква. У пачатку XX ст. в. Малая Грава, 68 двароў, 460 жыхароў. У 1917 г. 59 двароў, 360 жыхароў. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі створана працоўная школа 1й ступені. У 1940 г. 106 двароў, 424 жыхары. У 2001 г. 57 двароў, 127 жыхароў, магазін.
704
3 гісторыі населеных пунктаў
ПАЛЯДДЗЁ, вёска, у калгасе «Бальшавік», за 19 км ад Асіповіч, за 3 км ад чыгуначнай станцыі Лапічы.
Заснавана ў 1920я гады як пасёлак. У 1940 г. вёска, 18 двароў, 59 жыхароў. У 2001 г. 3 двары, 3 жыхары.
РАЖЫШЧА, вёска, у калгасе «Чырвоны ўдарнік», за 25 км ад Асіповіч, за 7 км ад чыгуначнай станцыі Лапічы.
Вядома з XIX ст. У 1897 г. вёска Пагарэльскай воласці Ігуменскага павета, 8 гаспадарак, 64 жыхары. Побач знаходзіўся аднайменны маёнтак, 1 двор, 7 жыхароў. У 1917 г. побач размяшчаліся з назвай Ражышча вёска (8 двароў, 44 жыхары), хутар Ражышча 1е (3 двары, 27 жыхароў), Ражышча 2е (1 двор, 5 жыхароў). У 1940 г. вёска, 30 двароў, 130 жыхароў. У студзені 1943 г. нямецкафашысцкія захопнікі спалілі вёску і загубілі 50 мірных жыхароў. У 2001 г. 6 двароў, 6 жыхароў.
РУЧАЙ, вёска, у калгасе «Балынавік», за 18 км ад Асіповіч, за 1 км ад чыгуначнай станцьй Лапічы.
Заснавана ў 1920я гады на колішняй памешчыцкай зямлі. У 1940 г. 66 двароў, 324 жыхары. У 1943 г. нямецкафашысцкія захопнікі часткова спалілі вёску і знішчылі 63 мірныя жыхары. У 1967 г. да Ручая далучаны вёскі Папоўка, Цалянка, Цалянская Слабада. Непадалёку ад вёскі знаходзіцца радовішча пяскоў. У 2001 г. 103 жыхары, 221 жыхар, Лагйцкая сярэдняя школа.
САСНОВЫ, пасёлак, за 17 км ад Асіповіч, за 1 км ад чыгуначнай станцьй Лапічы, на шашы Міпск —Бабруйск.
Заснаваны ў 1966 г. У 1967 г. да Сасновага далучаны пасёлак лесазавода і раз’езд 9 км. У 2001 г. 135 двароў, 277 жыхароў, аўтаматычная тэлефонная станцыя, аддзяленне сувязі, магазін, дзіцячы сад, аптэка, клуб, бібліятэка.
У 1967 г. на магіле ахвяр фашызму, у 1968 г. на брацкай магіле савецкіх воінаў, якія загінулі ў Вялікую Айчынную вайну, пастаўлены помнікі.
СЛАБО ДКА, вёска, у калгасе «Чырвоны ўдарнік», за 3 км ад чыгуначнай станцьй Уборак.
Першапачаткова называлася Сёмкава (Сямёнава) Слабада, магчыма гаму, што першым яе ўладальнікам быў памешчык Сямён Шышчын (пазней валодалі Вало
вічы, Завішы і Офербергі). У 1897 г. ваколіца Сёмкава Слабада Пагарэльскай воласці Ігуменскага павета Мінскай губерні, 25 двароў, 197 жыхароў. У пачатку XX ст. таксама ваколіца, 25 двароў, 310 жыхароў, у 1917 г. 45 двароў, 218 жыхароў. У 1920 г. адкрыта працоўная школа 1й ступені (у 1926 г. 56 вучняў). У 2001 г. 17 двароў, 42 жыхары.
ТРОІЦКАЯ, вёска, у калгасе «Бальшавік», за 17 км ад Асіповіч, за 5 км ад чыгуначнай станцьй Лапічы.
Вядома з пачатку XX ст. У 1917 г. вёска вядома пад назвай Троіцкая Слабада, 39 двароў, 205 жыхароў. У 1926 г. 37 двароў, 250 жыхароў. У 2001 г. 28 двароў, 54 жыхары.
УБОРАК, вёска, у калгасе «Чырвоны ўдарнік», за 2 км ад чыгуначнай станцьй Уборак.
Вядома з XIX ст. У 1836 г. ваколіца Уборак належала памешчыкам Гараўскім. Да адмены прыгоннага права ў ваколіцы жыла сям’я Карпу ся Крыўцова. У 1897 г. сядзіба Пагарэльскай воласці Ігуменскага павета, 1 двор, 10 жыхароў, працаваў ветраны млын. У пачатку XX ст. упамінаецца як ваколіца, 32 двары, 318 жыхароў. У 1926 г. таксама мела статус ваколіцы, 52 двары, 243 жыхары. У 1940 г. 46двароў, 165жыхароў. У 2001 г. Ібдвароў, 23 жыхары.
У 1957 г. на брацкай магіле савецкіх воінаў і ахвяр фашызму пастаўлены помнік.
УБОРАК, чыгуначная станцыя на лініі Верайцы —Градзянка, за 22 км ад Асіповіч.
Заснаваны ў 1911 г. як рабочы пасёлак перапрацоўшчыкаў і пагрузчыкаў лесу і рабочых па абслугоўванні станцыі. Першым начальнікам станцьй быў Уладзімір МузычэнкаЦыбульскі. У 1917 г. у Пагарэльскай воласці Ігуменскага павета Мінскай губерні, 3 двары, 16 жыхароў. ІІасля Кастрычніцкай рэвалюцыі адкрыта працоўная школа 1й ступені (у 1926 г. 46 вучняў). У 1926 г. 29 двароў, 130 жыхароў. У 2001 г. 9 двароў, 13 жыхароў.
ЯЛЦОЎКА, вёска, у калгасе «Бальшавік», за 17 км ад Асіповіч, за 2 км ад чыгуначнай станцьй Лапічы.
Заснавана ў 1920я гады на былых памешчыцкіх землях. У 1940 г. 36 двароў, 215 жыхароў. У Вялікую Айчынную вайну нямецкафашысцкія захопнікі часткова
705
3 матэрыяльнай і духоўнай спадчыны
спалілі вёску. У 1967 г. да Ялцоўкі далучана вёска Курган. У 2001 г. 43 двары, 90 жыхароў.
ЯМПАЛЬ, вёска, у калгасе «Чырвоны ўдарнік», за 28 км ад Асіповіч, за 4 км на паўднёвы захад ад чыгуначнай станцыі Уборак.
Вядома з XX ст. У 1897 г. засценак Ямпаль Пагарэльскай воласці Ігуменскага павета, 1 двор, 16 жыхароў. У 1917 г. 7 двароў, 46 жыхароў. У 1926 г. вёска, 12 двароў, 51 жыхар. У 2001 г. 1 двор, 1 жыхар.
ЛІПЕНБСКІ СЕЛЬСАВЕТ
БОЗАК, вёска, у калгасе «Чырвоны сцяг», за 22 км ад Асіповіч, за 8 км ад чыгуначнай станцыі Градзянка.
Вядома з XIX ст. У 1884 г. адкрыта школа царкоўнай граматы. У 1897 г. вёска Пагарэльскай воласці Ігуменскага павета, 53 двары, 324 жыхары, царква, вадзяны млын. Побач знаходзіліся аднайменны засценак (4 двары, 30 жыхароў); лясная старожка (1 двор, 5 жыхароў); карчма (1 двор, 7 жыхароў). У 1917 г. у вёсцы 83 двары, 459 жыхароў, у старожцы 2 двары, 19 жыхароў, засценак пераўтварыўся ў ваколіцу, 4 двары, 24 жыхары. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі адкрыта працоўная школа 1й ступені, для якой у 1927 г. быў зроблены спецыяльны будынак. У 1925 г. у школе вучылася 47 дзяцей. У 1940 г. 103 двары, 521 жыхар. 9.5.1944 г. гітлераўцы спалілі вёску і знішчылі 496 яе жыхароў. У 2001 г. 28 двароў, 57 жыхароў.
У 1980 г. на магіле ахвяр фашызму пастаўлены помнік, адна з устаноўленых пліт прысвечана памяці землякоў — воінаў і партызан, якія загінулі ў Вялікую Айчынную вайну.
БРЫЦАЛАВІЧЫ, вёска, у калектыўнадолевай гаспадарцы «Ліпень». За 3 км ад чыгуначнай станцыі Брыцалавічы.
Вядома з 1513 г. як дзяржаўнае сяло Мінскага ваяводства Вялікага княства Літоўскага. У 1560 г. 24 двары. У 1689 г. уваходзіла ў склад маёнтка Свіслач Мінскага павета. 3 1793 г. у складзе Расійскай імперыі. 3 1795 г. у Бабруйскім павеце Мінскай губерні. У сярэдзіне XIX ст. вёска, цэнтр аднайменнага маёнтка. У 1897 г. 57 дамоў, 343 жыхары. Працавалі лесапільны завод, царква, хлебазапасны магазін. Побач знаходзілася сядзіба Брыцалавічы. У 1908 г. адкрыта царкоўнапрыходская школа. У
1917 г. у вёсцы 55 двароў, 349 жыхароў. У
1918 г. тут адкрыта працоўная школа 1й ступені, у 1922 г. створаны бібліятэка і сельскагаспадарчае таварыства «Сноп». У 1923 г. да вёскі быў прырэзаны вялікі ўчастак з дзяржаўнага фонду, на якім пабудавалі сядзібы колішнія парабкі і беднякі. У 1924 г. пачала працаваць хатачытальня. У 1940 г. 144 двары, 753 жыхары.
13.1.1943 г. гітлераўскія карнікі спалілі вёску і знішчылі 676 яе жыхароў. У 2001 г. 24 двары, 35 жыхароў.
У 1971 г. узведзены мемарыяльны комплекс на ўшанаванне памяці 676 жыхароў вёскі, загубленых акупантамі, і 44 савецкіх воінаў і партызан, што загінулі ў баях у 1943 — 1944 гг. На ўсходняй ускраіне вёскі, на правым беразе р. Свіслач, ёсць курганны могільнік дрыгавічоў (ХІХІІ ст).
ВЯЗАЎНІЦА, вёска, цэнтр калгаса «Чырвоны сцяг», за 21 км ад Асіповіч, за 11 км ад чыгуначнай станцыі Брыцалавічы на правым беразе р. Ботча.
Вядома з XVI ст. як сяло ў Мінскім ваяводстве Вялікага княства Літоўскага. У 1594 г. уваходзіла ў склад памешчыцкага маёнтка Жыцін, 28 жыхароў мужчынскага полу. 3 1793 г. у складзе Расійскай імперыі, з 1795 г. у Ігуменскім павеце Мінскай губерні. У 1897 г. сяло Вязаўніца Пагарэльскай воласці Ігуменскага павета, 75 двароў, 423 жыхары, пачатковая школа (з 1884), сукнавальня, вадзяны млын, хлебазапасны магазін. У 1917 г. адначасова існавалі вёска Вязаўніца (96 двароў, 57 жыхароў); маёнтак Вязаўніца (57 жыхароў); калонія Вязаўніца (6 двароў, 20 жыхароў). У 1922 г. створана працоўная школа 1й ступені (у 1924 г. 40 вучняў).
У 2001 г. 144 двары, 373 жыхары. На тэрыторыі вёскі знаходзяцца калгасная сядзіба, гаспадарчы двор, рамонтнамеханічныя майстэрні, млын, няпоўная сярэдняя школа, комплекснапрыёмны пункт бытавога абслугоўвання, дзіцячы сад, бібліятэка, Дом культуры, аддзяленне сувязі, аўтаматычная тэлефонная станцыя, фельчарскаакушэрскі пункт, магазін. Радзіма Героя Савецкага Саюза Я.М.Стэльмаха.
ЗНАМЕНКА (да 1964 г. Кабылянка), вёска, у калектыўнадолевай гаспадарцы «Ліпень», за 19 км ад Асіповіч, за 7 км ад чыгуначнай станцыі Брыцалавічы, на шашы Асіповічы — Свіслач.
706
3 гісторыі населеных пунктаў
Вядома з XIX ст. як вёска Пагарэльскай воласці Ігуменскага павета. У 1814 г. пабудавана праваслаўная царква. У сярэдзіне XIX ст. вёска належала памешчыкам Есманам. У 1879 г. тут працавалі царква і царкоўнапрыходская школа. У 1897 г. 38 двароў, 292 жыхары. У 1917 г. 54 двары, 328 жыхароў, дзейнічала народнае вучылішча. У час акупацыі вёска была часткова спалена гітлераўцамі. У 2001 г. 32 двары, 65 жыхароў.
ІГНАТОЎКА, вёска, у калектыўнадолевай гаспадарцы «Ліпень», за 15 км ад Асіповіч, за 6 км ад чыгуначнай станцыі Брыцалавічы.
Паводле юрыдычных актаў 1639 г. з назвай Ігнатоўка тут былі ўрочышча і засценак, якія ўваходзілі ў Бабруйскае староства Мінскага ваяводства Вялікага княства Літоўскага. 3 1793 г. у складзе Расійскай імперыі, з 1795 г. у Ігуменскім павеце Мінскай губерні. У 1808 г. вядома як сяло, памешчыцкая ўласнасць, 15двароў, 51 жыхар. У 1889 г. адкрыта школа царкоўнай граматы (у 1890 г. 15 вучняў). У 1897 г. сяло Пагарэльскай воласці Ігуменскага павета, 39 двароў, 283 жыхары. У пачатку XX ст. 48 двароў, 361 жыхар. У 1925 г. да вёскі далучаны вялікі ўчастак былой памешчыцкай зямлі, на якім пабудавалі сядзібы колішнія парабкі і беднякі. У 1926 г. 56 двароў, 392 жыхары. У канцы 1930х гадоў у Ігнатоўку перасяліліся жыхары хутароў Барок, Каменка, Красналенск, Калінінск. У Вялікую Айчынную вайну ў баях за Радзіму загінулі 52 вяскоўцы. У вёсцы
дзейнічала антыфашысцкая падпольная група. У 2001 г. 34 двары, 50 жыхароў.
ЛАПКОВІЦА, вёска, у калгасе «Чырвоны сцяг», за 22 км ад Асіповіч, за 12 км ад чыгуначнай станцыі Ялізава.
Заснавана ў 1923 г. як пасёлак на былых памешчыцкіх землях. У 1940 г. 18двароў, 76 жыхароў. У Вялікую Айчынную вайну акупанты часткова спалілі вёску (7 двароў), абрабавалі яе жыхароў. У 2001 г. 12 двароў, 27 жыхароў.
ЛІПЕНЬ, вёска, цэнтр сельсавета і калектыўнадолевай гаспадаркі «Ліпень», за 16 км ад Асіповіч, за 6 км ад чыгуначнай станцыі Брыцалавічы, на шашы Асіповічы — Свіслач.
Першапачатковая назва Халуі (Халуй). 3 ліпеня 1920 г. у гонар вызвалення ад польскіх інтэрвентаў перайменавана ў Ліпень.
Вядома з сярэдзіны XVII ст. У 1637 г. упамінаецца як прыватнае сяло Мінскіх павета і ваяводства Вялікага княства Літоўскага. 3 1793 г. у складзе Расійскай імперыі, мястэчка, з 1795 г. у Ігуменскім павеце Мінскай губерні, уласнасць памешчыкаў Незабытоўскіх. У 1861 г. мястэчка таксама належала Незабытоўскім, працавалі праваслаўная царква і малітоўная школа. У 1885 г. пабудавана новая царква з дрэва. У 1897 г. мястэчка Пагарэльскай воласці Ігуменскага павета, 57 двароў, 563 жыхары. Дзейнічалі царква, народнае вучылішча, пітны дом, 7 крам, малітоўны дом. Побач з мястэчкам знаходзіўся аднайменны маёнтак, 115 жыхароў. У пачатку XX ст. пабудаваны лесапільны завод і
Будынак былога бровара ў в. Вязаўніца.
3 матэрыяльнай і духоўнай спадчыны
млын. У 1917 г. у мястэчку 24 двары, 568 жыхароў, у маёнтку 119 жыхароў. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі адкрыта працоўная школа 1й ступені. У 1926 г. 98 двароў, 690 жыхароў, дзейнічалі лесапільны завод, кузня, млын. У 1939 г. створана Ліпеньская МТС. У час акупацыі ў Ліпені дзейнічала падпольная група, якую ўзначальвалі М.У.Кунько і М.П.Гоцін. У канцы 1941 г. гітлераўцы спалілі вёску. У 1967 г. з Ліпенем аб’яднаны суседнія вёскі Крынічкі, Новае Жыццё, Акоп, Тодараў Кут, Стараселле, Валадарск.
У 2001 г. 387 двароў, 933 жыхары, лясніцтва, сярэдняя школа, дрэваапрацоўчы цэх лясгаса, бальніца, аптэка, бібліятэка, Дом культуры, аддзяленне сувязі, аўтаматычная тэлефонная станцьш, 3 магазіны.
У 1975 г. пастаўлены помнік на брацкай магіле савецкіх воінаў і партызан, якія загінулі ў баях у 1941 —1944 гг. На будынку школы ўстаноўлены 2 мемарыяльныя дошкі. Адна — на ўшанаванне памяці былой вучаніцы, партызанкі Р.У.Кунько, якая загінула ў баі 1.7.1944 г. Другая — на ўшанаванне памяці партызан брыгады «За Радзіму» А.К.Бабіча, П.Л.Валькова,
А.А.Рошчына, Ц.А.Сюбарава, Ц.А.Фокіна, якія загінулі ў няроўным баі з гітлераўцамі 26.11.1942 г. у вёсцы Ліпень.
Каля вёскі, ва ўрочышчы Стараселле, ёсць археалагічны помнік — селішча банцараўскай культуры (VI —VIII ст.), эпохі Кіеўскай Русі (X —XIII ст.).
МАЛІНАЎКА, вёска, у калгасе «Чырвоны сцяг», за 21 км ад Асіповіч, за 12 км на паўночны захад ад чыгуначнай станцьй Ялізава.
Заснавана ў 1923 г. У 1940 г. 27 двароў, 124 жыхары. У 2001 г. 26 двароў, 50 жыхароў.
У 1970 г. пастаўлены помнік на брацкай магіле савецкіх воінаў і партызан, якія загінулі ў баях у 1941 і 1944 гг.
няччо, вёска, у калектыўнадолевай гаспадарцы «Ліпень», за 14 км ад Асіповіч, за 5 км ад чыгуначнай станцыі Брыцалавічы.
У 1897 г. вядома як фальварак Пагарэльскай воласці Ігуменскага павета, 1 двор, 26 жыхароў. У 1926 г. пасёлак, 17 двароў, 68 жыхароў. У 1967 г. да Няччо долучана вёска Падзіра. У 2001 г. 2 двары, 2 жыхары.
На тэрыторыі вёскі знаходзіцца археа
лагічны помнік — курганны могільнік, які мае 9 насыпаў. Належаў дрыгавічам.
ПАСЕКІ, вёска, у калгасе «Чырвоны сцяг», за 24 км ад Асіповіч, за 6 км ад чыгуначнай станцьй Градзянка.
Узнікла ў 1920я гады як хутар. У 1926 г. 3 двары, 15 жыхароў. У 1940 г. 23 двары, 69 жыхароў. У 2001 г. 12 двароў, 18 жыхароў.
РАФАЛІН, вёска, у калгасе «Чырвоны сцяг», за 23 км ад Асіповіч, за 10 км ад чыгуначнай станцьй Ялізава.
Паводле перепісу 1897 г. фальварак Пагарэльскай воласці Ігуменскага павета,
I двор, 19 жыхароў. У 1917 г. памешчыцкі маёнтак, 1 двор, 98 жыхароў. У 1926 г. пасёлак, 26 двароў, 119 жыхароў. У 2001 г. 29 двароў, 35 жыхароў.
СЕМІРОВІЧЫ, вёска, у калгасе «Чырвоны сцяг», за 23 км ад Асіповіч, за 10 км ад чыгуначнай станцьй Ялізава.
3 пісьмовых крыніц вядома з XVI ст. У 1560 г. упамінаецца як сяло Серамавічы, шляхецкая ўласнасць. У 1640 г. сяло ў складзе маёнтка Вязаўніца Мінскіх павета і ваяводства Вялікага княства Літоўскага, таксама шляхецкая ўласнасць. У 1793 г. далучана да Расійскай імперыі, з 1795 г. у складзе Ігуменскага павета Мінскай губерні. У 1897 г. вёска Семіровічы (яна ж Серамавічы) Пагарэльскай воласці Ігуменскага павета, 4 двары, 31 жыхар. Побач знаходзіўся аднайменны засценак,
II двароў, 57 жыхароў. У пачатку XX ст. у вёсцы 11 двароў, 81 жыхар, у засценку 5 двароў, 41 жыхар. У 1926 г. вёска, 27 двароў, 128 жыхароў. У 2001 г. 19 двароў, 35 жыхароў.
УСЦІЖ, вёска, у калектыўнадолевай гаспадарцы «Ліпень», за 14 км ад Асіповіч, за 5 км ад чыгуначнай станцьй Брыцалавічы, на правым беразе р. Свіслач.
Па пісьмовых крыніцах вядома з XIX ст. У 1848 г. вёска ў казённым маёнтку Брыцалавічы. Паводле перапісу 1897 г. вёска Свіслацкай воласці Бабруйскага павета, 14 двароў, 103 жыхары, дзейнічала царква. У пачатку XX ст. 17 двароў, 168 жыхароў. У 1926 г. 35двароў, 179жыхароў. У 1940 г. 78 двароў, 207 жыхароў. У Вялікую Айчынную вайну ў баях за Радзіму загінула 15 вяскоўцаў. У час акупацыі вёска спалена гітлераўскім карным атрадам. У 2001 г. 34 двары, 491 жыхар.
Каля вёскі два археалагічныя помнікі — селішча (адносіцца да 1га тысяча
708
3 гісторыі населеных пунктаў
годдзя) і курганны могільнік (мае 2 насыпы, належаў дрыгавічам).
ХІМНОЕ, веска, у калектыўнадолевай гаспадарцы «Ліпень», за 14 км ад Асіповіч, за 7 км ад чыгуначнай станцыі Брыцалавічы.
Па пісьмовых крыніцах вядома з XVII ст. У 1637 г. вёска ў складзе прыватнага маёнтка Халуй Мінскіх павета і ваяводства Вялікага княства Літоўскага. 3 1793 г. у складзе Расійскай імперыі, з 1795 г. у 1гуменскім павеце Мінскай губерні. У 1885 г. адкрыта школа царкоўнай граматы. У 1890 г. у школе вучылася 19 хлопчыкаў і 5 дзяўчынак. У 1897 г. вёска Хімное Пагарэльскай воласці Ігуменскага павета, 48 двароў, 358 жыхароў. Дзейнічалі царква, школа царкоўнай граматы, карчма, хлебазапасны магазін. У 1917 г. 77 двароў, 445 жыхароў. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі створана працоўная школа 1й ступені. У 1926 г. да вёскі далучаны вялікі зямельны ўчастак, на якім пабудавалі сядзібы маладыя сялянскія сем’і. У 1926 г. 75 двароў, 380 жыхароў. У Вялікую Айчынную вайну нямецкафашысцкія захопнікі спалілі 46 двароў. Супраць акупантаў дзейнічала падпольная група. У 2001 г. 21 двор, 28 жыхароў.
Паблізу вёскі ёсць археалагічны помнік — курганны могільнік, які мае 5 курганоў.
ПАГАРЭЛЬСКІ СЕЛЬСАВЕТ
АМІНАВІЧЫ, веска, у калгасе «Камунар», за 20 км ад Асіповіч, за 3 км ад чыгуначнай станцыі Уборак на лініі Верайцы — Градзянка, каля шашы Лапічы — Градзянка.
Вядомы з XVII ст. Упамінаюцца ў 1614 г. як вёска ў складзе прыватнага маёнтка Жыцін Мінскіх павета і ваяводства Рэчы Паспалітай. 3 1793 г. у складзе Расійскай імперыі, вёска, з 1795 г. у Ігуменскім павеце Мінскай губерні. У сярэдзіне XIX ст. уласнасць Вітгенштэйнаў. У 1897 г. вёска Пагарэльскай воласці Ігуменскага павета Мінскай губерні, 39 двароў, 266 жыхароў. Працавалі хлебазапасны магазін і царква. Паблізу вёскі знаходзіўся аднайменны засценак, 11 двароў, 87 жыхароў. У пачатку XX ст. 48 двароў, 377 жыхароў, у засценку 12 двароў, 101 жыхар. У 1917 г. у вёсцы 88 двароў, 501 жыхар, у засценку 9 двароў, 51 жыхар. У 1926 г. вёска, 94 двары, 457 жыхароў. У гады Вялікай Айчыннай вайны
супраць акупантаў дзейнічала падпольная група. Карнікі абрабавалі вёску, спалілі 12 двароў. У 2001 г. 43 двары, 90 жыхароў.
У 1981 г. пастаўлены помнік ураджэнцу вёскі Герою Савецкага Саюза М.П.Каралёву.
ГРАДЗЯНЕЦ, вёска, у калгасе «Камунар», за 29 км ад Асіповіч, за 1 км ад чыгуначнай станцыі Градзянка.
Заснавана ў 1920я гады на былых памешчыцкіх землях колішнімі парабкамі і беднякамі. У 1940 г. 26 двароў, 117 жыхароў. У Вялікую Айчынную вайну ў баях за Радзіму загінула 5 вяскоўцаў. У час акупацыі вёска была часткова спалена гітлераўцамі, загінулі 24 мірныя жыхары. У 2001 г. 23 двары, 52 жыхары.
ЛАЗОВАЕ, вёска, у калгасе «Камунар», за 4 км на поўдзень ад чыгуначнай станцыі Градзянка, за 24 км ад Асіповіч, на шашы Лапічы — Градзянка.
Упамінаецца ў юрыдычных актах 1639 г. як урочышча ў Бабруйскім старостве Мінскага ваяводства Рэчы Паспалітай. 3 1793 г. у складзе Расійскай імперыі, вёска, з 1795 г. у Пагарэльскай воласці Ігуменскага павета Мінскай губерні. У 1884 г. адкрыта школа царкоўнай граматы (у 1890 г. 12 вучняў, усе хлопчыкі). У 1897 г. 46 двароў, 325 жыхароў. Дзейнічала царква. Побач з вёскай знаходзілася памешчыцкая сядзіба Лазовае, 1 двор, 6 жыхароў. У пачатку XX ст. 56 двароў, 378 жыхароў. Побач з вёскай знаходзіўся смалакурны завод. У 1917 г. 88 двароў, 495 жыхароў. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі адкрыта працоўная школа 1й ступені. У 1926 г. 93 двары, 402 жыхары. У 1940 г. 94 двары, 237 жыхароў. У час фашысцкай акупацыі жыхары Лазовага падтрымлівалі цесныя сувязі з атрадамі 1й Асіповіцкай партызанскай брыгады, за што ў маі 1944 г. гітлераўцы спалілі вёску. У 2001 г. 27 двароў, 60 жыхароў.
У 1975 г. створаны мемарыяльны комплекс за 14 км ад вёскі ва ўрочышчы Расоха на месцы базіравання Асіповіцкіх падпольных райкомаў КП(б)Б і ЛКСМБ і Асіповіцкай ваеннааператыўнай групы. У 1977 г. пастаўлены помнік на магіле 79 жыхароў в. Палядкі, якіх у маі 1944 г. спалілі разам з вёскай (41 двор) нямецкафашысцкія захопнікі.
МАКАЎЕ, былая вёска ў Ііагарэльскім сельсавеце. Размяшчалася за 32 км ад
709
3 матэрыяльнай і духоўнай спадчыны
Лочын
Каменічы
‘Фді®
Втюўкіцо^® !
Знаменка гГ ) \
, Ліпень Р}Г ,® \ і
. п ЎІГ\ йлізавоу#,.
® А /•) дх ФаД ■
° в/ л ц к^і \ у
/~®Брыцолавічы I У
V
(Мал. Гарожа^’ \ V
^ ДХ 6,ІГ \
ВІЧЫ^Л^О Вял.Гарожа Ф Краснее V
ІоЗіг^С0 ,—Ск. Ді ® Р )
_ •■■ігг Асяродак г
АічГ уА >УО\
8 нЧ/%# \ Галынка\,..)
іраўцы А Татарм^^\^8н>
■хСтоашчаі \
О 1 Ясенььк |
■/Л.Ф фді
Верайцы
Пратасевічы ®
Жыцін •
Крамок
Дараганава
г”іРадуцічы )Дш|Ь ^ /
(л Ч, /
Карытнае
ПОМНІКІ ГІСТОРЫІ I КУЛЬТУРЫ АСІПОВІЦКАГА РАЁНА
УЛ Археалагічныя помнікі Помнікі і памятныя мясціны, звязаныя з імёнамі выдат ных людзей ш Помнікі і памятныя мясціны < рэвалюцыйнага руху
ПомнікІ і памятныя мясціны, . ® звязаныя з падзеямі Вялікай •.
Айчыннай вайны 19411945 гг. О Помнікі ахвярам фашызму * Паркі I садовапаркавыя збудаванн!
Асіповіч, за 6 км ад чыгуначнай станцыі Градзянка.
9.1.1943 г. нямецкафашысцкія акупанты спалілі вёску разам з жыхарамі. Згарэла 48 двароў, загінула 229 чалавек. Вёска не адрадзілася. У 1968 г. на яе месцы пастаўлены абеліск. Увекавечана ў мемарыяльным комплексе Хатынь.
ПАГАРЭЛАЕ, вёска, цэнтр сельсавета і калгаса «Камунар», за 21 км ад Асіповіч, за 5 км ад чыгуначнай станцыі Уборак, на шашы Лапічы — Градзянка.
Вядома з сярэдзіны XVII ст. Упамінаецца ў юрыдычных актах 1639 г. як урочышча Пагарэлае, уваходзіла ў склад Бабруйскага староства Мінскага ваяводства Рэчы Паспалітай. 3 1793 г. у складзе Расійскай імперыі, сяло, з 1795 г. у 1гуменскім павеце Мінскай губерні. У 1886 г. цэнтр воласці і праваслаўнага прыхода
Ігуменскага павета, 39 двароў, 360 жыхароў, 2 кірмашы на год, царква, народнае вучылішча. У 1897 г. 81 двор, 460 жыхароў, дзейнічалі ветраны млын, царква, піцейны дом, народнае вучылішча, царкоўнапрыходская школа. У пачатку XX ст. 92 двары, 570 жыхароў. Побач знаходзіўся фальварак Пагарэлае, 24 жыхары. У 1917 г. у еяле 135 двароў, 737 жыхароў, у фальварку Пагарэлае 11 жыхароў. У час грамадзянскай вайны і замежнай інтэрвенцыі дзейнічаў валасны рэўком. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі адкрыты працоўная школа 1й ступені, хатачытальня. 3 1924 г. цэнтр сельсавета. У 1940 г. 129двароў, 645 жыхароў. У час акупацыі ў наваколлі вёскі дзейнічалі партызанскія атрады 1й Асіповіцкай партызанскай брыгады, а ў Пагарэлым — падпольная група. У канцы 1941 г. партызаны знішчылі размешчаны
710
3 гісторыі населеных пунктаў
ў вёсцы нямецкафашысцкі гарнізон. У лютым 1942 г. гітлераўскія карнікі спалілі Пагарэлае.
У 2001 г. 134 двары, 378 жыхароў, рамонтнамеханічныя майстэрні, бібліятэка, млын, ветэрынарны пункт, школа, дзіцячы сад, фельчарскаакушэрскі пункт, аддзяленне сувязі, аўтаматычная тэлефонная станцыя, клуб, магазін.
У 1969 г. пастаўлены помнік на брацкай магіле савецкіх воінаў, якія загінулі ў баях у 1944 г.
ПАЛЯДКІ, былая вёска ў Пагарэльскім сельсавеце. Размяшчалася за 6 км ад чыгуначнай станцыі Уборак.
У 1926 г. пасёлак, 27 двароў, 106 жыхароў. У 1940 г. вёска, 41 двор, 159 жыхароў. У маі 1944 г. нямецкафашысцкія акупанты спалілі вёску і загубілі 79 жыхароў. Пасля вайны была адноўлена. Не існуе з 1983 г. — выбылі жыхары.
ЦАЛЯНСКАЯ БУДА, былая вёска ў Пагарэльскім сельсавеце. Размяшчалася за 4 км ад чыгуначнай станцыі Лапічы. Паселішча было заснавана сярод лесу, дзе знаходзілася невялікая старожка (будка). Заснавалі ўраджэнцы вёскі Цэль, таму яно і атрымала такую назву. У 1897 г. засценак Цалянская Буда Пагарэльскай воласці Ігуменскага павета, 6 двароў, 59 жыхароў. У 1926 г. вядома як хутары Цалянская Буда, 17 двароў, 87 жыхароў. Перад Вялікай Айчыннай вайной вёска, 23 двары, 115 жыхароў. Зараз не існуе.
ПРАТАСЕВІЦКІ СЕЛЬСАВЕТ
ВЕРАЙЦЫ, вёска і чыгуначная станцыя, за 11 км ад Асіповіч.
Узніклі ў 1911 г. у час будоўлі чыгуначнай лініі Верайцы — Градзянка. У пачатку XX ст. станцыя і прыстанцыйны пасёлак у Замошскай воласці Бабруйскага павета. На станцыі меліся 2 двары, 15 жыхароў, у пасёлку 11 двароў, 52 жыхары. 3 адкрыццём чыгуначнай лініі Верайцы — Градзянка стала вузлавой станцыяй — штогод праз яе адпраўлялася 500 тысяч пудоў лесаматэрыялаў. Працаваў смалакурны завод. У 1917 г. на станцьй 68 двароў, 231 жыхар, у пасёлку 13 двароў, 68 жыхароў. У 2001 г. 138 двароў, 312 жыхароў, 3 крамы, аддзяленне сувязі, бібліятэка, сярэдняя школа, лазня.
У 1975 г. пастаўлены абеліск і стэла на брацкай магіле савецкіх воінаў і партызана,
якія загінулі ў баях з гітлераўцамі ў 1941 — 1944 гг. Сярод пахаваных Герой Савецкага Саюза М.Р.Абросімаў.
ВЕРХІ, вёска, у сельскагаспадарчым прадпрыемстве «Пратасевічы», за 14 км ад Асіповіч, за 5 км ад чыгуначнай станцьй Верайцы.
Упершыню ўпамінаюцца ў юрыдычных актах 1639 г. як урочышча Бабруйскага староства Рэчыцкага павета Вялікага княства Літоўскага. 3 1793 г. у Расійскай імперыі, вёска Замошскай воласці, Бабруйскага павета. У 1917 г. 26 двароў, 171 жыхар. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі адкрыта працоўная школа 1й ступені. У 1926 г. хутары Вярхі, 47 двароў, 219 жыхароў. У 2001 г. 11 двароў, 19 жыхароў.
У 1974 г. пастаўлены помнік на магіле невядомага салдата. За 3 км ад Вярхоў на аднайменным прыпыначным пункце ў 1977 г. пастаўлены помнік на магіле партызанкі Соф’і Васільеўны Змачынскай, якая загінула ў 1943 г. у няроўным баі з акупантамі.
ДРАЖНЯ, вёска, у сельскагаспадарчым прадпрыемстве «Пратасевічы», за 12 км ад Асіповіч, за 2 км ад чыгуначнай станцьй Верайцы.
Вядома з XVIII ст. як вёска Дражня Бабруйскага павета Мінскага ваяводства Вялікага княства Літоўскага, уласнасць магнатаў Радзівілаў. 3 1793 г. у складзе Расійскай імперыі, з 1795 г. у Бабруйскім павеце Мінскай губерні. У 1847 г. 50 двароў, 338 жыхароў, уласнасць князёў Вітгенштэйнаў. У 1897 г. у Жыцінскай воласці Бабруйскага павета, 103 двары, 600 жыхароў. Працавала карчма і хлебазапасны магазін. На пачатку XX ст. існавалі 2 вёскі: Старая Дражня (19 двароў, 71 жыхар) і Новая Дражня (18 двароў, 123 жыхары). Абедзве вёскі ўваходзілі ў Замошскую воласць Бабруйскага павета. У 1917 г. у Старой Дражні 13 двароў, 86 жыхароў, у Новай Дражні 25 двароў, 146 жыхароў. У 1923 г. адкрыта працоўная школа 1й ступені (у 1926 г. 94 вучні). У 1940 г. Старая Дражня і Новая Дражня аб’ядналіся ў адну вёску Дражня. У 2001 г. 34 двары, 82 жыхары, клуб, фельчарскаакушэрскі пункт.
ДУБАВОЕ, вёска, у сельскагаспадарчым прадпрыемстве «Пратасевічы». У 2000 г. 8 двароў, 12 жыхароў.
711
3 матэрыяльнай і духоўнай стіадчыны
ЗАБАЛАЦЦЕ, вёска, у сельскагаспадарчым прадпрыемстве «Пратасевічы», за 4 км ад Асіповіч.
Вядома з XIX ст. У 1840 г. вёска Замошскай воласці Бабруйскага павета ў складзе прыватнага маёнтка «Пратасевічы», уласнасць князёў Вітгенштэйнаў. У 1897 г. 36 двароў, 244 жыхары. У 1917 г. 69 двароў, 387 жыхароў. У 1926 г. 81 двор, 381 жыхар.
У 2001 г. 116 двароў, 367 жыхароў, сядзіба сельскагаспадарчага прадпрыемства «Пратасевічы», аўтаматычная тэлефонная станцыя, лазня, дзіцячая музычная школа.
У 1951 г. пастаўлены абеліск на магіле партызанкі П.Т.Казлоўскай.
ІІАБОКАВІЧЫ, вёска, у сельскагаспадарчым прадпрыемстве «Пратасевічы», за
11 км ад Асіповіч, за 3 км ад чыгуначнай станцыі Дзераўцы, на шашы Асіповічы — Шышчыцы.
Вядома з XIX ст. У 1838 г. упамінаецца як урочышча Пабокавічы Бабруйскага павета, 13 рэвізскіх душ, уласнасць князёў Вітгенштэйнаў. У 1897 г. засценак Пабокавічы Жыцінскай воласці Бабруйскага павета, 15 двароў, 75 жыхароў. У 1917 г. вёска, 45 двароў, 249 жыхароў. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі адкрыта працоўная школа 1й ступені (у 1926 г. 45 вучняў). У 1940 г. 63 двары, 378 жыхароў. У Вялікую Айчынную вайну ў кастрычніку 1943 г. вёска была спалена за сувязь з партызанамі. У 2001 г. 4 двары, 6 жыхароў.
ПАПЛАВЫ, вёска, у сельскагаспадарчым прадпрыемстве «Пратасевічы», за 8 км ад Асіповіч, за 4 км ад чыгуначнай станцьй Дзераўцы, на шашы Асіповічы — Шышчыцы.
Упамінаецца ў юрыдычных актах 1639 г., адносілася да Бабруйскага староства Рэчыцкага павета Вялікага княства Літоўскага. 3 1793 г. у складзе Расійскай імперыі, з 1795 г. у Бабруйскім павеце Мінскай губерні. У пачатку XX ст. вёска Замошскай воласці Бабруйскага павета, 34 двары, 218 жыхароў. У 1917 г. 33 двары, 257 жыхароў. У 1940 г. 51 двор, 208 жыхароў. У 2001 г. 53 двары, 134 жыхары, клуб, крама.
ПЕРАРОЖКІ, вёска, у сельскагаспадарчым прадпрыемстве «Пратасевічы», за
12 км ад Асіповіч, за 2,5 км ад чыгуначнай станцьй Верайцы.
Вядома з пачатку XX ст. як вёска Замошскай воласці Бабруйскага павета, 11
двароў, 62 жыхары. У 1917 г. 29 двароў, 122 жыхары. У 1926 г. 25 двароў, 130 жыхароў. У 2001 г. 22 двары, 44 жыхары.
У 1977 г. на вясковых могілках пастаўлены помнік на брацкай магіле савецкіх воінаў, якія загінулі ў 1944 г. у баях супраць нямецкафашысцкіх акупантаў.
ПРАТАСЕВІЧЫ, вёска, у сельскагаспадарчым прадпрыемстве «Пратасевічы», цэнтр сельсавета, за 5 км ад Асіповіч.
Вядома з XVI ст. У 1513 г. упамінаецца як сяло Свіслацкай воласці Мінскага ваяводства Вялікага княства Літоўскага. У 1793 г. далучана да Расійскай імперыі. 3 1795 г. у Бабруйскім павеце Мінскай губерні. На 1797 г. прыватнае сяло, 71 жыхар мужчынскага полу. Належала Радзівілам. У 1838 г. цэнтр маёнтка «Пратасевічы», 74 рэвізскія душы, уласнасць князёў Вітгенштэйнаў. У 1897 г. вёска Замошскай воласці Бабруйскага павета, 54 двары, 365 жыхароў, хлебазапасны магазін, царква. Побач існаваў маёнтак з той жа назвай, 15 жыхароў. У пачатку XX ст. 97 двароў, 513 жыхароў. У 1903 г. адкрыта народнае вучылішча. У 1917 г. 110 двароў, 678 жыхароў. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі на базе народнага вучылішча створана працоўная школа 1й ступені (у 1925 г. 77 вучняў). У 1926 г. 141 двор, 693 жыхары. У 1927 г. пабудавана памяшканне новай школы (існуе і зараз). У 1940 г. да вёскі далучаны пас. Балычоўшчына. 3 1964 г. цэнтр сельсавета.
У 2001 г. 160 двароў, 413 жыхароў, фельчарскаакушэрскі пункт, сярэдняя школа, дзіцячы сад, бібліятэка, Дом культуры, магазін.
ПРАТАСЕВІЧЫ 2 я, вёска, у сельскагаспадарчым прадпрыемстве «Пратасевічы», за 4 км ад Асіповіч, на шашы Асіповічы — Шышчыцы.
У пачатку XX ст. вёска Замошскай воласці Бабруйскага павета, 6 двароў, 49 жыхароў. У 1917 г. 9 двароў, 83 жыхары. У 1926 г. 16 двароў, 66 жыхароў. У 2001 г. 9 двароў, 16 жыхароў.
ЦЭЛЬ, вёска, у сельскагаспадарчым прадпрыемстве «Пратасевічы», за 5 км ад чыгуначнай станцьй Лапічы, на шашы Мінск — Бабруйск.
Вядома з 1560 г. як дзяржаўнае сяло Свіслацкай воласці Мінскага ваяводства Вялікага княства Літоўскага, 24 двары. 3 1793 г. у складзе Расійскай імперыі. 3 1795 г.
712
3 гісторыі населеных пунктаў
уваходзіла ў Ігуменскі павет Мінскай губерні. У 1884 г. адкрыта школа царкоўнай граматы (у 1890 г. вучылася 12 хлопчыкаў). У 1897 г. у Пагарэльскай воласці Ігуменскага павета, 34 двары, 329 жыхароў, царква, хлебазапасны магазін. У пачатку XX ст. вёска, 62 двары, 353 жыхары, працавала лясніцтва. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі створана працоўная школа 1й ступені (у 1926 г. 47 вучняў). У 1926 г. 82 двары, 384 жыхары. У 2001 г. 56 двароў, 80 жыхароў, лясніцтва, 2 крамы, фельчарскаакушэрскі пункт, аддзяленне сувязі, сярэдняя школа, бібліятэка, клуб.
У 1974 г. пастаўлены помнікі на магілах савецкіх воінаў, якія загінулі ў баях супраць нямецкафашысцкіх захопнікаў у 1941 г. За 0,5 км на поўнач ад вёскі ў 1974 г. пастаўлена стэла ў гонар савецкіх воінаўпераможцаў у Вялікай Айчыннай вайне. На ўсходняй ускраіне вёскі знаходзіцца археалагічны помнік — селішча ранняга жалезнага веку (I ст. да н.э. — II ст. н.э.) і эпохі Кіеўскай Русі (XI —XIII ст.).
СВІСЛАЦКІ СЕЛЬСАВЕТ
БАРАНЦЫ, вёска, у калгасе «Усход», за 21 км ад Асіповіч, за 7 км ад чыгуначнай станцыі Брыцалавічы, на шашы Асіповічы — Свіслач.
Па пісьмовых крыніцах вядома з XIX ст. У 1897 г. урочышча Баранцы Пагарэльскай воласці Ігуменскага павета Мінскай губерні, 2 двары, 22 жыхары. У 1917 г. 1 двор, 10 жыхароў. У 1926 г. на месцы сучаснай вёскі пад назвай Баранцы існавалі хутар і два пасёлкі, у якіх разам было 47 двароў, 217 жыхароў. У 1967 г. пасёлкі Баранцы 1я і Баранцы 2я аб’ядналіся ў адзін населены пункт — вёску Баранцы. У 2001 г. 1 двор, 1 жыхар.
БУДА, вёска, у калгасе «Беларусь», за 25 км ад Асіповіч, за 12 км ад чыгуначнай станцыі Ялізава.
У пачатку XX ст. вядома як фальварак Свіслацкай воласці Бабруйскага павета, 1 двор, 46 жыхароў. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі фальварак пераўтвораны ў пасёлак. У 1940 г. вёска, 18 двароў, 48 жыхароў. У Вялікую Айчыную вайну ў студзені 1943 г. гітлераўцы спалілі вёску. У 2001 г. 5 двароў, 9 жыхароў.
ВУГЛАТА, вёска, у калгасе «Усход», за 25 км ад Асіповіч, за 2 км ад чыгуначнай станцыі Ялізава.
У сярэдзіне XIX ст. вёска, уласнасць памешчыкаў Незабытоўскіх. У 1897 г. вёска Свіслацкай воласці Бабруйскага павета, 11 двароў, 74 жыхары. У 1917 г. 13 двароў, 65 жыхароў. У 1926 г. 30 гаспадарак, 123 жыхары. У 2001 г. 79 двароў, 145 жыхароў, магазін.
У 1975 г. пастаўлены помнік на брацкай магіле савецкіх воінаў і партызан, якія загінулі ў 1941 — 1944 гг. У 1984 г. пастаўлены помнік на брацкай магіле чырвонаармейцаў, якія загінулі ў 1920 г. у барацьбе супраць польскіх інтэрвентаў.
ВЯЗЫЧЫН, вёска, у калгасе «Усход», за 23 км ад Асіповіч, за 6 км ад чыгуначнай станцыі Ялізава.
У сярэдзіне XIX ст. вёска Свіслацкай воласці Бабруйскага павета, уласнасць памешчыкаў Незабытоўскіх. У 1847 г. 14 двароў, 82 жыхары. У 1886 г. адкрыта школа царкоўнай граматы (у 1890 г. вучылася 15 хлопчыкаў). У 1897 г. у вёсцы 44 двары, 284 жыхары. Побач знаходзіўся фальварак Вязычын, 1 двор, 52 жыхары. У 1906 г. заснаваны вінакурны завод. У 1917 г. у вёсцы 59 двароў, 399 жыхароў, у фальварку 136 жыхароў. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі створана працоўная школа 1й ступені (у 1926 г. 84 вучні). У 1923 г. да вёскі далучаны вялікі ўчастак былой памешчыцкай зямлі, на якім пабудавалі сядзібы колішнія парабкі і беднякі. У 1926 г. у вёсцы 53 гаспадаркі, 273 жыхары. У 1967 г. з Вязычынам аб’яднана суседняя вёска Прудзішча. У 2001 г. 71 двор, 140 жыхароў.
У 1974 г. пастаўлены помнік на брацкай магіле савецкіх воінаў і партызан, якія ў 1941 — 1944 гг. загінулі ў баях супраць нямецкафашысцкіх захопнікаў.
ГАЛЫНКА, вёска, у калгасе «Беларусь», за 28 км ад Асіповіч, за 11 км ад чыгуначнай станцыі Ясень, на правым беразе ракі Бярэзіна.
Па пісьмовых крыніцах вядома з XIX ст. У 1802 г. вёска Свіслацкай воласці Бабруйскага павета, дзейнічала царква. У 1847 г. вёска ў складзе памешчыцкага маёнтка Дурынічы той жа воласці. У 1863 г. тут пабудавана новая царква з дрэва. У 1897 г. сяло, 28 двароў, 191 жыхар, царква, дзяржаўная вінная лаўка. У 1906 г. адкрыта народнае вучылішча. У 1909 г. сяло, 20 двароў, 160 жыхароў. Пасля рэвалюцыі народнае вучылішча было пераўтворана ў
713
3 матэрыяльнай і духоўнай спадчыны
працоўную школу 1й ступені (у 1925 г. 68 вучняў). У 2001 г. 50 двароў, 48 жыхароў, магазін.
Паблізу вёскі знаходзіцца археалагічны помнік — курганны могільнік, які мае 10 насыпаў.
КОПЧА, веска, у калгасе «Беларусь», за 25 км ад Асіповіч, за 11 км ад чыгуначнай станцыі Ясень.
Вядома з XIX ст. як вёска Свіслацкай воласці Бабруйскага павета. У 1838 г. 33 рэвізскія душы, уласнасць памешчыка Забелы. У 1897 г. 22 двары, ІЗЭжыхароў. У 1917 г. 21 двор, 124 жыхары. У 1940 г. 41 двор, 167 жыхароў. У 2001 г. 31 двор, 57 жыхароў.
КРАСНАЕ, вёска, цэнтр калгаса «Беларусь», за 27 км ад Асіповіч, за 8 км ад чыгуначнай станцыі Ялізава, на правым беразе ракі Бярэзіна.
Вядома з XIX ст. У 1897 г. хутар Краснае Гарадоцкай воласці Бабруйскага павета, 1 двор, 6 жыхароў. У 1909 г. урочышча, 1 двор, 8 жыхароў. У 1967 г. да Краснага далучана суседняя вёска Рыдлё, а ў 1976 г. — Кассё, у 1985 г. — Максімаўка.
У 2001 г. 175 двароў, 354 жыхары, фельчарскаакушэрскі пункт, аўтаматычная тэлефонная станцыя, аддзяленне сувязі, праўленне калгаса, комплексны прыёмны пункт, Дом ветэранаў, Дом культуры, бібліятэка, базавая школа, дзіцячы сад, 2 магазіны.
У 1969 г. пастаўлены помнік на брацкай магіле савецкіх воінаў і партызан. Недалёка ад вёскі знаходзіцца археалагічны помнік — стаянка каменнага веку.
НАВАСЁ ЛКІ, вёска, у калгасе «Усход», за 27 км ад Асіповіч, за 11 км ад чыгуначнай станцыі Ялізава.
Вядома з XVII ст. Упамінаецца ў 1640 г. як сяло ў складзе шляхецкага маёнтка Вязаўніца Мінскага ваяводства Рэчы Паспалітай. 3 1793 г. у складзе Расійскай імперыі, вёска, з 1795 г. у Ігуменскім павеце Мінскай губерні. У 1897 г. 48 двароў, 294 жыхары. У 1917 г. 71 двор, 417 жыхароў. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі адкрылася працоўная школа 1й ступені (у 1926 г. 57 вучняў). У 1923 г. да вёскі далучаны вялікі ўчастак былой памешчыцкай зямлі, на якім пабудавалі сядзібы былыя парабкі і беднякі. У 1926 г. 75 двароў, 367 жыхароў. У 1967 г. да Навасёлкаў далучана вёска Падзіра. У 2001 г. 68двароў, 121 жыхар, магазін.
За 3 км ад вёскі, на правым беразе р. Бярэзіна, знаходзіцца археалагічны номнік гарадзішча.
ПАЛІЦКАР, вёска, у калгасе «Усход», за 27 км ад Асіповіч, за 10 км ад чыгуначнай станцьй Ялізава.
Заснавана ў 1923 г. на былых памешчыцкіх землях колішнімі парабкамі і беднякамі. У 1940 г. пасёлак, 12 двароў, 56 жыхароў. У 2001 г. 8 двароў, 13 жыхароў.
За 1,5 км ад вёскі было выяўлена гарадзішча культуры штрыхаванай керамікі (II ст. да н.э. — I ст. н.э.).
СВІСЛАЧ, вёска, цэнтр сельсавета і калгаса «Усход», за 26 км ад Асіповіч, за 5 км ад чыгуначнай станцыі Ялізава, на шашы Градзянка — Сычкава, каля вусця ракі Свіслач.
Назва ўтворана ад наймення ракі Свіслач. Гэта адзін з самых старажытных населеных пунктаў у сучасным Асіповіцкім раёне.
Вядома з XI ст. Адзначана ў знакамітым летапісным спісе «А се имена всим градом рускым, далним и ближним» (1396). У XII —XIV ст. горад быў цэнтрам удзельнага княства, да канца XVI ст. цэнтрам Свіслацкай воласці Мінскага ваяводства Вялікага княства Літоўскага. 3 XVII ст. уласнасць роду Гарабурдаў, з 1666 г. — Радзівілаў. У 1793 г. у складзе Расійскай імперыі, мястэчка, з 1795 г. цэнтр Свіслацкай воласці Бабруйскага павета Мінскай губерні. У 1861 г. у мястэчку Свіслач 576 жыхароў. У 1863 г. адкрыта народнае вучылішча. У 1897 г. побач з мястэчкам існавала вёска Свіслач; агульная колькасць насельніцтва абодвух паселішчаў складала 1759 чалавек (з іх 530 сялян), усяго жылых пабудоў 266. Дзейнічалі 2 праваслаўныя царквы, 2 сінагогі, касцёл, паштоватэлеграфнае аддзяленне, конная паштовая станцыя, заезны двор, хлебазапасны магазін, 23 крамы, рачная параходная прыстань, 4 разы на год праводзіўся кірмаш. Побач з мястэчкам знаходзіўся фальварак Свіслач, дзе ў 1899 г. былі заснаваны млын і крупадзёрка. У пачатку XX ст. у мястэчку 190 двароў, 1970 жыхароў. У 1917 г. у мястэчку 179 двароў і 1289 жыхароў, у вёсцы 166 двароў і 938 жыхароў, у маёнтку 135 жыхароў. У 1922 г. у Свіслацкай сямігадовай школе працавала 11 настаўнікаў, вучылася 301 дзіця. У 1923 г. адкрыта
714
3 гісторыі населеных пунктаў
бальніца. 3 1924 г. цэнтр сельсавета. У 1926 г. 306 двароў, 1662 жыхары, бібліятэка, хатачытальня, дзве пачатковыя і сямігадовая школы, размешчаныя ў былых панскіх будынках. У 1927 г. стала працаваць метэастанцыя. У 1933 г. адкрыты дзіцячыя яслі, працавалі хлебапякарня, завод фруктовых вод, кошыкавая, шорная, шавецкая і смалярная майстэрні. У 1934 г. праведзена радыёфікацыя. У 1940 г. 317 двароў, 1418 жыхароў. У Вялікую Айчынную вайну Свіслач панесла значныя страты: 12 — 14.10.1941 г. гітлераўцы знішчылі 791 мірнага жыхара, а ў чэрвені 1943 г. амаль цалкам спалілі вёску. Пасля вайны ў Свіслачы працаваў дзіцячы дом.
У 2001 г. 390 двароў, 820 жыхароў, рамонтнамеханічныя майстэрні, млын, аўтаматычная тэлефонная станцыя, аддзяленне сувязі, сярэдняя школа, філіял Беларусбанка, 3 магазіны, дзіцячы сад, амбулаторыя, санаторый «Свіслач», аптэка, Дом культуры, комплексны прыёмны пункт.
Пастаўлены помнікі на брацкай магіле савецкіх воінаў і партызан, якія загінулі ў баях супраць гітлераўскіх захопнікаў у 1941 — 1944 гг. Сярод пахаваных Героі Савецкага Саюза М.І.Кліменка і Д.Ц.Леўчанка. На ўскраіне вёскі, на беразе ракі Свіслач, ёсць археалагічны помнік — гарадзішча з рэшткамі старажытнага замка.
СЛАБ АДА, вёска, у калгасе «Усход», за 25 км ад Асіповіч, за 3 км ад чыгуначнай станцыі Ялізава, на шашы Градзянка — Сычкава.
У 1940 г. 33 двары, 143 жыхары. У час Вялікай Айчыннай вайны ў 1943 г. вёска была спалена гітлераўцамі. У 2001 г. 65 двароў, 132 жыхары.
У 1974 г. пастаўлены помнікі на дзвюх брацкіх магілах савецкіх воінаў, якія загі» нулі ў баях супраць нямецкафашысцкіх захопнікаў у 1941 — 1944 гг.
СТАЛЯРЫ, вёска, у калгасе «Беларусь», за 26 км ад Асіповіч, за 3 км ад чыгуначнай станцыі Ялізава, на правым беразе ракі Бярэзіна.
Вядома з XIX ст. У 1897 г. вёска Сталяры (яна ж Вярбішча) Свіслацкай воласці Бабруйскага павета, 10 двароў, 69 жыхароў. У 1917г. 15 двароў, 98 жыхароў. У час Вялікай Айчыннай вайны вёска была разрабавана і часткова (10 двароў) спалена
гітлераўскімі карнікамі. У 2001 г. 20 двароў, 29 жыхароў.
ЧУЧЧА, вёска, у калгасе «Беларусь», за 25 км ад Асіповіч, за 5 км ад чыгуначнай станцыі Ялізава, на шашы Градзянка — Сычкава.
У 1847 г. вёска ў складзе казённага маёнтка Брацалавічы Слуцкай воласці Бабруйскага павета, мелася 7 зямельных участкаў, дзейнічалі карчма і вадзяны млын на р. Свіслач. У 1897 г. 35 двароў, 243 жыхары. У пачатку XX ст. 41 двор, 307 жыхароў, праваслаўная царква, народнае вучылішча (адкрыта ў 1908 г.). У 1926 г. 72 двары, 380 жыхароў, працоўная школа
1й ступені (50 вучняў). У 2001 г. 85 двароў, 152 жыхары.
У 1969 г. пастаўлены помнік на брацкай магіле партызан, якія загінулі ў баі
30.6.1943 г., — бюст воіна на пастаменце. На тэрыторыі вёскі знаходзяцца археалагічнью помнікі — гарадзішча і курганны могільнік.
ШЭЙПІЧЫ, вёска, у калгасе «Беларусь», за 23 км ад Асіповіч, за 3 км ад чыгуначнай станцыі Ялізава.
Па пісьмовых крыніцах вядома з XVI ст. У 1560 г. упамінаецца як дзяржаўнае сяло Свіслацкай воласці Мінскага ваяводства Вялікага княства Літоўскага. У 1869 г. прыватнае сяло, якое ўваходзіла ў склад маёнтка Свіслач, належала Гарабурдам. 3 1793 г. у складзе Расійскай імперыі, з 1795 г. вёска Свіслацкай воласці Бабруйскага павета. У сярэдзіне 1830х гг. 15двароў, 100 жыхароў. У сярэдзіне XIX ст. належала памешчыкам Незабытоўскім. У 1897 г. 26 двароў, 196 жыхароў. Дзейнічала праваслаўная царква. У 1917 г. 42 двары, 282 жыхары. У 1926 г. 66 двароў, 312 жыхароў. У 2001 г. 65 двароў, 100 жыхароў.
ЯСЕНСКІ СЕЛЬСАВЕТ
АЛЯКСАНДР АЎКА, вёска, у калгасе імя Леніна, за 16 км ад Асіповіч, за 4 км ад чыгуначнай станцыі Татарка, на шашы Мінск — Бабруйск.
У пачатку XX ст. вёска ў Замошскай воласці Бабруйскага павета, 12 двароў, 130 жыхароў. У 1917 г. 23 двары, 143 жыхары. У 1926 г. 28 двароў, 156 жыхароў. У 2001 г. 1 двор, 1 жыхар.
АСЯРОДАК, вёска, у калгасе імя Леніна, за 20 км ад Асіповіч, за 11 км ад чыгуначнай станцыі Ясень, на беразе р. Ваўчанка.
715
3 матэрыяльнай і духоўнай спадчыны
Вядома з XIX ст. У 1897 г. вёска Асяродак Свіслацкай воласці Бабруйскага павета, 46 двароў, 274 жыхары. Працавалі вінная лаўка і хлебазапасны магазін. У
1940 г. 154 двары, 616 жыхароў. У чэрвені
1941 г. нямецкафашысцкія захопнікі амаль цалкам спалілі вёску і загубілі 27 яе мірных жыхароў. У 2001 г. 67 двароў, 113 жыхароў, фельчарскаакушэрскі пункт, магазін.
ВАЙНІЛАВА, вёска, у калгасе імя Леніна, за 21 км ад Асіповіч, за 4 км’ад чыгуначнай станцыі Ясень.
Вядома з XIX ст. У 1897 г. урочышча Свіслацкай воласці Бабруйскага павета, 3 двары, 26 жыхароў. У пачатку XX ст. паселішча ўяўляла сабой хутар, 8 двароў, 47 жыхароў. У 2001 г. 22 двары, 32 жыхары.
ГРЫНЁЎКА , вёска, у калгасе імя Леніна, за 21 км ад Асіповіч, за 2 км ад чыгуначнай станцьй Ясень.
У пачатку XX ст. вёска Замошскай воласці Бабруйскага павета, 25 двароў, 156 жыхароў. У 1917 г. 32 двары, 219 жыхароў. У 1926 г. 41 двор, 241 жыхар. У 2001 г. 28 двароў, 51 жыхар.
ЖУРАВЕЦ, вёска, у калгасе імя Леніна, за 19 км ад Асіповіч, за 5 км ад чыгуначнай станцьй Ясень.
Вядома з XIX ст. У 1897 г. пасёлак Замошскай воласці Бабруйскага павета, 4 двары, 26 жыхароў. У 1917 г. вёска, 10 двароў, 67 жыхароў. У 1926 г. ІЗдвароў, 70 жыхароў. У 2001 г. 6 двароў, 7 жыхароў.
ЗАЕЛЬНІК, вёска, у калгасе імя Леніна, за 20 км ад Асіповіч, за 11 км ад чыгуначнай станцьй Ясень. У 2001 г. 55 двароў, 102 жыхары.
ЗАЛЕССЕ, вёска, у калгасе імя Леніна, за 15 км ад Асіповіч, за 8 км ад чыгуначнай станцьй Ясень.
Заснавана ў 1920я гады. У 1940 г. 26 двароў, 79 жыхароў. У студзені 1942 г. нямецкафашысцкія захопнікі спалілі вёску і загубілі 15 яе мірных жыхароў.
У 2001 г. 8 двароў, 10 жыхароў. Радзіма Героя Сацыялістычнай Працы А.М.Гарбацэвіча, які трагічна загінуў у 1981 г. і пахаваны ў в. Ясень.
ЛЮЛЕВА, вёска, за 18 км ад Асіповіч, за 2 км ад чыгуначнай станцыі Ясень.
У пачатку XX ст. у Замошскай воласці Бабруйскага павета, 12 двароў, 81 жыхар. У 1917 г. 15 двароў, 122 жыхары. У 1926 г.
23 двары, 146 жыхароў. У 2001 г. 7 двароў, 11 жыхароў.
МАТАВІЛА, вёска, у калгасе імя Леніна, за 18 км ад Асіповіч, за 10 км ад чыгуначнай станцьй Ясень.
Вядома з XIX ст. У 1858 г. вёска ў складзе казённага маёнтка Брыцалавічы Свіслацкай воласці Бабруйскага павета. У 1897 г. 6 двароў, 31 жыхар. У 1926 г. 20 двароў, 87 жыхароў. У 1947 г. да вёскі быў далучаны хутар Перадзіла. У 2001 г. 11 двароў, 34 жыхары.
РАЖНЕТАВА, вёска, у калгасе імя Леніна, за 16 км ад Асіповіч, за 7 км ад чыгуначнай станцьй Татарка.
Вядома з XIX ст. У 1838 г. паселішча ўяўляла сабой засценак Бабруйскага павета, памешчыцкая ўласнасць, 18 рэвізскіх душ. У 1897 г. побач існавалі засценак Ражнетаў і фальварак Ражнетаў, якія ўваходзілі ў Замошскую воласць Бабруйскага павета. У пачатку XX ст. тут былі вёска Ражнетава (6 двароў, 36 жыхароў) і засценак Ражнетаў (12 двароў, ббжыхароў). У 1917 г. засценкі Ражнетава
1е (11 двароў, 109 жыхароў) і Ражнетава
2е (8 двароў, 61 жыхар). У 1921 г. адкрыта працоўная школа 1й ступені (у 1925 г. 45 вучняў). У 1926 г. засценкі Ражнетава 1е (16 двароў, 97 жыхароў) і Ражнетава 2е (9 двароў, 58 жыхароў). У 1967 г. вёскі Ражнетава 1е і Ражнетава 2е аб’яднаны ў адзін населены пункт Ражнетава. У 2001 г. 6 двароў, 7 жыхароў.
ТАТАРКАВІЧЫ, вёска, у калгасе імя Леніна, за 21 км ад Асіповіч, за 8 км ад чыгуначнай станцьй Ясень.
Вядома з XVI ст. У 1560 г. сяло Татаркавічы Свіслацкай воласці Мінскага ваяводства ВКЛ. У 1561 г. сяло Татаркаўшчына, у складзе памешчыцкага маёнтка Свіслач. У 1793 г. далучана да Расійскай імперыі, вёска, з 1795 г. у Свіслацкай воласці Бабруйскага павета Мінскай губерні. У 1847 г. у складзе казённага (дзяржаўнага) маёнтка Брыцалавічы, меліся карчма і вадзяны млын. У 1897 г. 30 двароў, 236 жыхароў. Дзейнічалі праваслаўная царква, хлебазапасны магазін, вінная лаўка. У 1913 г. адкрыта народнае вучылішча. У 1917 г. 43 двары, 277 жыхароў. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі на базе народнага вучылішча створана працоўная школа 1й ступені (у 1925 г. 143 вучні). У 1925 г. пры школе
716
3 гісторыі населеных пунктаў
працавала вячэрняя школа. У 1926 г. узведзены новы школьны будынак. У 1940 г. 83 двары, 259 жыхароў.
У 2001 г. 29 двароў, 39 жыхароў. На мясцовых могілках пахаваны партызаны Я.Б.Загароўскі, К.М.Мірановіч і невядомы партызан. У 1967 г. на магілах пастаўлены абеліск.
ЯСЕНЬ, вёска, цэнтр сельсавета і калгаса імя Леніна, за 19 км ад Асіповіч, за 4 км ад чыгуначнай станцыі Ясень, на шашы Мінск — Бабруйск.
Вядома з XVI ст. У 1524 г. шляхецкае сяло. У 1579 г. была царква. У 1581 г. сяло ў складзе прыватнага маёнтка Глуск Рэчыцкага павета Мінскага ваяводства ВКЛ. 3 1793 г. у складзе Расійскай імперыі, вёска, з 1795 г. у Бабруйскім павеце Мінскай губерні. У 1824 г. замест старажытнай пабудавана новая праваслаўная царква. У сярэдзіне XIX ст. вёска з’яўлялася ўласнасцю памешчыка Лойкі. У 1897 г. у Замошскай воласці Бабруйскага павета, 70 сялянскіх гаспадарак, 80 жылых пабудоў, 532 жыхары, працавалі царква, хлебазапасны магазін, вінная лаўка, млын (у 1898 г. устаноўлены паравы рухавік). Побач з вёскай знаходзілася аднайменная сядзіба (4 двары, 29 жыхароў). У 1907 г. адкрыта народнае вучылішча, у якім настаўнікам працаваў Фёдар Дубоўскі (1917 г.). У 1909 г. 83 двары, 565 жыхароў. У 1917 г. 89 двароў, 658 жыхароў. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі на базе народнага вучылішча створана працоўная школа 1й ступені (у 1926 г. 96 вучняў). У 1922 г. адкрыта хатачытальня. У 1926 г. 131 двор, 654 жыхары. У 1927 г. пабудавана новае памяшканне для школы. У 1940 г. 120 двароў, 482 жыхары. У маі 1942 г. нямецкафашысцкія захопнікі спалілі вёску і загубілі 11 яе мірных жыхароў. 3 1954 г. цэнтр сельсавета.
У 2001 г. 182 двары, 469 жыхароў, рамонтнамеханічныя майстэрні, аддзяленне сувязі, аўтаматычная тэлефонная станцыя, два магазіны, участковая бальніца, млын, сярэдняя школа, дзіцячы сад, Дом культуры, бібліятэка.
Помнікі: на ўшанаванне памяці настаўнікаў і вучняў мясцовай школы, якія загінулі ў 1941 — 1945 гг. (1967 г.), на магіле савецкага лётчыка А.Баранава (загінуў у баі ў 1941 г.), на магіле Героя
Сацыялістычнай Працы А.М.Гарбацэвіча (1982 г.). Каля вёскі знаходзіцца археалагічны помнік — курганны могільнік, які мае 20 насыпаў. Належаў дрыгавічам, адносіцца да XI —XIII стагоддзяў.
ЯСЕНЬ, рабочы пасёлак і чыгуначная станцыя на лініі Асіповічы — Бабруйск за 21 км ад Асіповіч.
Заснаваны ў канцы XIX ст. у сувязі з будаўніцтвам ЛібаваРоменскай чыгункі. У 1894 г. пабудаваны паравы млын. У 1897 г. побач існавалі чыгуначная станцыя Ясень (4 двары, 50 жыхароў) і пасёлак Ясень (29 двароў, 167 жыхароў). Працавалі лесапільны завод, гандлёвая лаўка, заезны двор, паравы млын. У пачатку XX ст. на чыгуначнай станцыі 4 двары, 20 жыхароў, у пасёлку 70 двароў, 377 жыхароў. У 1917 г. на станцыі 5 двароў, 60 жыхароў, у пасёлку 99 двароў, 827 жыхароў. 24 студзеня 1918
г. каля будынка чыгуначнай станцыі Ясень адбыўся жорсткі бой паміж часцямі Чырвонай арміі і легіянерамі корпуса ДоўбарМусніцкага. У 1923 г. у пасёлку адкрыты хатачытальня і фельчарскі пункт. 3 1924 г. цэнтр сельсавета. У 1930я гады тут працавалі лесазавод, паравы млын, мэблевая і кравецкая майстэрні, торфапрадпрыемтва. У 1940 г. 180двароў, 756 жыхароў. 3 1954 г. мае статус рабочага пасёлка, цэнтр пасялковага Савета.
У 2001 г. 158 двароў, 304 жыхары. Ёсць кандытарскі цэх, філіял Бабруйскай мэблевай фабрыкі № 2, магазін, аддзяленне сувязі, фельчарскаакушэрскі пункт, бібліятэка, клуб.
На могілках знаходзяцца 2 брацкія магілы савецкіх воінаў, якія загінулі ў 1944 г. у баях супраць нямецкафашысцкіх акупантаў. У 1967 г. на магілах пастаўлены стэла і абеліск.
ЯСЯНОЎКА, вёска, у калгасе імя Леніна, за 2 км ад чыгуначнай станцыі Ясень.
Вядома з XVII ст. У пачатку XX ст. хутар Ясяноўка Замошскай воласці Бабруйскага павета, 3 двары, 30 жыхароў. У 1917 г. побач існавалі вёска Ясяноўка (13 двароў, 100 жыхароў) і хутар Ясяноўка (4 двары, 31 жыхар). У 1926 г. вёска (10 двароў, 43 жыхары). У 2001 г. 9 двароў, 13 жыхароў.
Г. I. Дулеба, У.П.Зорын, Дз.В.Саўрыцкі.
717
СКАРАЧЭННІ, ПРЫНЯТЫЯ Ў КНІЗЕ «ПАМЯЦЬ»
В. (д.) вёска (деревня) пас. пасёлак
ВМП вышэйшая мера пакарання ппл папраўчапрацоўны лагер
вобл, (обл.) вобласць (область) р рака
Воп. ВОПІС рад. (ряд.) радавы (рядовой)
г. год, горад рн раён
гл. ГЛЯДЗІ с. сяло
г.п. гарадскі пасёлак С. старонка
гв. гвардзейскі СП стралковы полк
ІНШ. іншыя СД стралковая дывізія
л. ліст Спр. справа
лейт. лейтэнант с/с сельсавет
м. мястэчка ст. стагоддзе, старшы, станцыя
мал. (мл.) малодшы (младший) стралк. стралковы
МТС машыннатрактарная станцыя сярж. (серж.) сяржант (сержант)
н. (р.) нарадзіўся (родился) Т. том
нам. (зам.) намеснік (заместитель) Ф. фонд
пам. памочнік яфр (ефр.) яфрэйтар (ефрейтор)
и, п палявая пошта
Змест
Да чытача………………………………………
Адміністрацыйнатэрытарыяльны падзел Асіповіцкага раёна
АД ЧАСОЎ ПЕРШАБЫТНЫХ — 1917……………………………………………..21
Зямля нашых продкаў………………………………………………..21
У складзе Вялікага княства Літоўскага і Рэчы Паспалітай………………..49
У складзе Расійскай імперыі ………………………………………..63
1917— 1941 …………………………………………………………. 103
На крутым павароце гісторыі……………………………………….. ЮЗ
1941 — 1945 …………………………………………………………. Ю1
Ішла вайна народная……………………………………………… 191
Ахвяры вайны……………………………………………………..368
1945 — ДА НАШЫХ ДЗЁН…………………………………………………. 561
3 матэрыяльнай і духоўнай спадчыны………………………………….652
718
Прадстаўнікі грамадскасці, якія прымалі ўдзел у пошуку і зборы матэрыялаў для кнігі «Памяць. Асіповіцкі раён»:
A.І.Арлоў, М Ф.Арлоўская, А.Дз.Астрашэўская, Т.С.Бароніна, А.А.Бурак, С.А.Голубева, Ф.I.Давыдаў, В.І.Дрозд, Г.І.Дулеба, Ю.І.Ільюцін, В.Г.Каханоўская, В.І.Кучаравы, М.І.Лашанкоў, У.І.Лемяшонак, Л.І.Майсеенка, М.М.Малаковіч, Т.А.Маркава,
B.Ф.Налівайка, А.Я.Парфільева, Т.П.Пасмецьева, З.К.Пацкевіч, Г.Ф.Прыходзька,
1.1.Пузына, В.У.Чупахін, У.У.Ціслёнак, В.В.Шыльцаў.
Супрацоўнікі выдавецкага цэнтра БЕЛТА, якія працавалі над кнігай:
Г.К.Кісялёў — галоўны рэдактар, Л.М.Драбовіч — намеснік галоўнага рэдактара,
3.1.Малейка — вядучы рэдактар, В.І.Багдановіч, Л.І.Рудніцкая — рэдактарыстылісты.
Фота: А.П.Дрыбаса (каляровая ўклейка), Ю.І.Ільюціна, Дз.В.Саўрыцкага, з фондаў краязнаўчых музеяў раёна, архіваў раённай газеты і іншых устаноў, а таксама асабістых архіваў грамадзян.
Картограф А.І.Паўлянковіч.
719
Памяць: Гіст.дакум. хроніка Асіповіцкага раёна. Мн.: БЕЛТА, П15 2002. 720 с.: іл.
15ВИ 9856302366.
Кніга асвятляе багатую гісторыю Асіповіцкага краю ад старажытных часоў да нашых дзён. У хроніцы выкарыстаны дакументы і матэрыялы з архіўных, музейных і друкаваных крыніц, у яе ўключаны гістарычныя нарысы, артыкулы, успаміны і іншыя матэрыялы пра найбольш цікавыя падзеі ў жыцці Асіповіччыны, яе людзей.
Значная частка хронікі прысвечана падзеям Вялікай Айчыннай вайны. Прыводзяцца спісы партызан, падполынчыкаў, воінаў Чырвонай арміі, якія загінулі ў барацьбе з нямецкафашысцкімі захопнікамі, мірных жыхароў — ахвяр фашысцкага тэрору.
Прыводзяцца таксама звесткі пра жыхароў раёна, якія сталі ахвярамі палітычных рэпрэсій і пазней былі рэабілітаваны. Асобны раздзел кнігі прысвечаны апісанню багатай матэрыяльнай і культурнай спадчыны Асіповіччыны, гісторыі яе населеных пунктаў.
Кніга будзе карыснай усім, хто цікавіцца гісторыяй роднага краю.
ББК 63.3 (4 Беи)
Зм
АД
191
194
194
Навуковапапулярнае выданне
Гісторыкадакументальная хроніка Асіповіцкага раёна
Рэдактары:
Ю.У.Каршакова, У.І.Лемяшонак,
А.Л.Петрашкевіч, Н.П.Ракіцкая,
А.В.Скараход
Мастацкі рэдактар
А.В.Лапін
Тэхнічны рэдактар
A.І.Хомчанка Карэктары:
Л .С.Зіза, А.П.Кірэева,
B.М.Лапцева
Падрыхтоўка арыгіналмакета:
А.В.Маісеенка, М.Э.Малярэвіч Камп’ютэрны набор:
A.В.Амельянчук, Н.В.Гаўрылава,
B.В.Гонтзар, С.А.Долгая,
А.Б.Малярэвіч, З.У.Марцінчык,
Н. А. Пяткоўская
ІЗВМ 9856302366
9 789856 3023601
Выданне падрыхтавана выдавецкім цэнтрам БЕЛТА. Падпісана да друку з арыгіналмакета 20.12.2001.
Фармат 70×100 1/16. Папера афсетная.
Гарнітура Кудрашоўская энцыклапедычная.
Друкафсетны. Ум. друк. арк. 58,5. Ум. фарб.адб. 65. Ул.выд. арк. 69. Тыраж 3000 экз. Заказ 3129.
Падатковая льгота — Агульнадзяржаўны класіфікатар Рэспублікі Беларусь АКРБ 00798, ч. 1; 22.11.20.600. Рэспубліканскае унітарнае прадпрыемства «Беларускае тэлеграфнае агенцтва» (УІІ«БЕЛТА»), Ліцэнзія ЛВ № 60 ад 29.11.1997.
Рэспубліка Беларусь. 220030, Мінск, вул. Кірава, 26. Рэспубліканскае унітарнае прадпрыемства «Мінская фабрыка каляровага друку».
220024, Мінск, вул. Каржанеўскага, 20.
9789856302360
.^5В8н®
к2глЛ,*і’і’іЧ,
